Hronologija Narodnooslobodilačke borbe avgust 1942.
Hronološki pregled važnijih događaja vezanih za Narodnooslobodilačku borbu naroda Jugoslavije, koji su se desili tokom avgusta meseca 1942. godine:
| ← jul | Hronologija Narodnooslobodilačke borbe u 1942. | septembar → | ||||||||||||||||||||||||||||
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 |
2. avgust[uredi | uredi izvor]
- U okolini Šekovićima, naredbom Vrhovnog štaba NOP i DVJ, formirana Šesta proleterska istočnobosanska udarna brigada. Brigada je formirana od Grupe udarnih istočnobosanskih bataljona, koja je formirana 10. maja 1942, od boraca iz Romanijskog, Majevičkog i Zeničkog partizanskog odreda. Na dan formiranja brigada je imala tri bataljona, sa oko 620 boraca. Komandni sastav brigade su činili — Vojo Ljujić komandant, Cvijetin Mijatović politički komesar, Pero Kosorić zamenik komandanta, Avdo Humo zamenik političkog komesara i Predrag Marković Alimpije načelnik Štaba. Brigada je za zasluge u toku Narodnooslobodilačkog rata odlikovana Ordenom narodnog heroja.[1][2]
- U selu Bošnjacima kod Sanskog Mosta, naredbom Operativnog štaba NOP i DV za Bosansku krajinu, od dva bataljona Drugog krajiškog partizanskog odreda i Udarnog bataljona Prvog krajiškog partizanskog odreda, formirana Druga krajiška udarna brigada. Na dan formiranja brigada je imala tri bataljona, sa oko 1.000 boraca. Komandni sastav brigade su činili — Ratko Martinović komandant, Niko Jurinčić politički komesar, Đurin Predojević zamenik komandanta i Dušan Misirača, zamenik političkog komesara.[1][3]
10. avgust[uredi | uredi izvor]
- U blizini sela Šujice, kod Kupresa, naredbom Vrhovnog komandanta NOP i DVJ Josipa Broza Tita, od boraca iz Hercegovačkog partizanskog odreda i Mostarskog partizanskog bataljona, formirana je Deseta hercegovačka udarna brigada. Na dan formiranja brigada je imala tri bataljona, sa oko 620 boraca. Komandni sastav brigade su činili — Vlado Šegrt komandant, Čedo Kapor politički komesar, Vlado Tomanović zamenik komandanta, Vaso Miskin Crni zamenik političkog komesara i Rade Hamović načelnik Štaba. Brigada je za zasluge u toku Narodnooslobodilačkog rata odlikovana Ordenom narodnog heroja.[1][4][5]
11. avgust[uredi | uredi izvor]
- U toku noći 11/12. avgusta partizanske snage, u čijem sastavu su bile — Druga proleterska, Četvrta proleterska crnogorska, Deseta hercegovačka brigada i delovi Treće proleterske sandžačke brigade i Trećeg krajiškog partizanskog odreda izvršili prvi neuspeli napad na Kupres. Partizanske snage je činilo 13 bataljona ukupne jačine oko 2.000 boraca, dok se u gradu nalazio utvrđeni ustaški garnizon, sa oko 1.500 ustaša iz Crne legije i mesnih ustaških jedinica, kao i baterija topova. Partizani su uspeli da savladaju spoljašnju odbranu mesta, a dve čete su čak uspele da prodru u grad, ali su ih u zoru ustaške snage, potpomognute avijacijom i snagama iz Bugojna, protivnapadom odbile. Obe strane su imale velike gubitke, a tokom bitke su poginuli i poznati krajiški partizanski komandanti — Simo Šolaja (1905—1942) i Dušan Metlić (1912—1942), narodni heroji.[1][6][7]
13. avgust[uredi | uredi izvor]
- U toku noći 13/14. avgusta partizanske snage pod komandom Operativnog štaba kupreških snaga, u čijem su sastavu bile — Prva krajiška, Druga proleterska, Četvrta proleterska crnogorska, Deseta hercegovačka brigada i delovi Treće proleterske sandžačke brigade i Trećeg krajiškog partizanskog odreda, ponovili neuspeli napad na Kupres. Partizanske snage, u ponovnom napadu, je činilo 16 bataljona jačine oko 2.400 boraca. Frontalni partizanski juriš je bio zaustavljen pred rovovima na ivici grada. Upornim napadima ustaške snage su iz grada izbacile delove Prve krajiške i Četvrte crnogorske brigade, a potom odbacile ostale partizanske snage. Obe strane su u ponovnom napadu imale velike gubitke — ustaše su imale 135 izbačenih iz stroja, od čega 33 mrtvih, a partizanske snage 240 izbačenih iz stroja, od čega 98 poginulih. Najveće gubitke pretrpela je Četvrta proleterska brigada, koja je imala 73 poginulih boraca, među kojima je bilo petoro narodnih heroja — zamenik komandanta brigade Špiro Mugoša (1904—1942), politički komesari četa Mašo Brguljan (1911—1942) i Sekule Popović (1911—1942), desetar Jelica Mašković (1924—1942) i puškomitraljezac Đuro Petrović (1914—1942).[1][8][9][10][11][12]
14. avgust[uredi | uredi izvor]
- Šesta istočnobosanska udarna brigada pokušala da se prebaci preko planine Konjuh i da se pored Živinica i Tuzle prebaci na Majevicu. Na severnim padinama Konjuha, u blizini sela Miljkovac, brigada se nalazila na odmaranju i bila napadnuta od delova Kladanjskog bataljona ustaške Muslimanske milicije. U borbama vođenim sve do 17. avgusta brigada je uspela da odbije napad i da se vratu u Šekoviće. U ovim borbama su 14. avgusta stradali — komandir Muslimanske čete Udarnog bataljona Mithat Haćam (1917—1942) i politički komesar Osme čete Drugog bataljona Josip Jovanović (1917—1942), narodni heroji.[1][13][14]
Sredina avgusta[uredi | uredi izvor]
.jpg)
- Odlukom Vrhovnog štaba NOP i DV Jugoslavije proglašeni su prvi narodni heroji:[15]
- Rade Končar (1911—1942), sekretar KP Hrvatske i organizator partizanskih odreda u Hrvatskoj i Dalmaciji, streljan od italijanskih fašista 22. maja;
- Savo Belović (1904—1942), komandant Stolačkog partizanskog bataljona, poginuo u borbi s Italijanima u toku maja;
- Danilo Soldatić (1911—1942), komandir čete u Stolačkom partizanskom bataljonu, poginuo u borbi s Italijanima 17. maja;
- Ante Jonić (1911—1942), komandant Prvog udarnog bataljona srednje Dalmacije, poginuo u borbi s Italijanima 5. avgusta;
- Špiro Mugoša (1904—1942), zamenik komandanta Četvrte crnogorske brigade, poginuo u drugom napadu na Kupres 13. avgusta;
- Mladen Stojanović (1896—1942), načelnik Operativnog štaba NOP odreda Bosanske krajine, ubijen od četnika 2. aprila;
- Simo Šolaja (1905—1942), komandant partizanskog bataljona „Pelagić”, poginuo u prvom napadu na Kupres 11. avgusta;
- Đuro Petrović (1914—1942), borac-puškomitraljezac u Četvrtoj crnogorskoj brigadi, poginuo u drugom napadu na Kupres 13. avgusta i
- Zdravko Čelar (1917—1942), komandant Proleterskog bataljona Bosanske krajine, streljan od četnika u toku jula.
18. avgust[uredi | uredi izvor]
- U zatvoru u Ptuju, od posledica torture umro Jože Lacko (1894—1942), član CK KP Slovenije i jedan od organizatora ustanka u ptujskom srezu. On je bio uhapšen 11. avgusta u okolini Ptuja, nakon razbijanja njegove čete. Posle rata je proglašen za narodnog heroja.[16][17]
19. avgust[uredi | uredi izvor]
- U Laudonovom gaju, u blizini sela Bunića, kod Korenice, naredbom Glavnog štaba NOP i DV Hrvatske, od partizanskih bataljona „Stojan Matić“, „Ognjen Prica“, „Mićo Radaković“ i Udarnog bataljona Grupe NOP odreda za Liku, formirana je Druga brigada Prve operativne zone Hrvatske (kasnije Druga lička proleterska udarna brigada). Na dan formiranja brigada je imala četiri bataljona, sa oko 1.200 boraca. Komandni sastav brigade su činili — Mićun Šakić komandant, Petar Babić politički komesar, Lazo Radaković zamenik komandanta i Bogdan Vujinović zamenik političkog komesara. Od novembra 1942. pa do kraja rata brigada se nalazila u sastavu Šeste ličke divizije. Brigada je za zasluge u toku Narodnooslobodilačkog rata odlikovana Ordenom narodnog heroja.[18][19][20]
20. avgust[uredi | uredi izvor]
- U selu Gornji Budački, na Kordunu, naredbom Glavnog štaba NOP i DV Hrvatske, od boraca iz Prvog i Drugog bataljona Kordunaškog partizanskog odreda i Omladinskog bataljona „Joža Vlahović”, formirana je Treća udarna brigada Hrvatske (kasnije Četvrta kordunaška udarna brigada). Na dan formiranja brigada je imala tri bataljona, sa oko 800 boraca. Komandni sastav brigade su činili — Nikola Vidović komandant, Mile Martinović politički komesar, Stanko Gabrić zamenik komandanta i Vlado Novaković zamenik političkog komesara. Od novembra 1942. pa do kraja rata brigada se nalazila u sastavu Osme kordunaške divizije.[18][21]
22. avgust[uredi | uredi izvor]
- U selu Kamenici, kod Drvara, naredbom Operativnog štaba NOP i DV za Bosansku krajinu, od dva bataljona Petog krajiškog partizanskog odreda, formirana Treća krajiška udarna brigada. Brigada je na dan formiranja imala dva bataljona. Komandni sastav brigade su činili — Nikola Karanović komandant, Simo Tadić politički komesar, Vlado Bajić zamenik komandanta i Miloš Bauk zamenik političkog komesara. Od novembra 1942. pa do kraja rata brigada se nalazila u sastavu Prve proleterske divizije. Brigada je za zasluge u toku Narodnooslobodilačkog rata odlikovana Ordenom narodnog heroja.[1][22][23]
24. avgust[uredi | uredi izvor]
- Na Fruškoj gori, od 24. do 31. avgusta, nemačke i ustaško-domobranske snage, svrstane u borbenu grupu „Barovski” jačine 17.000 ljudi, uz pomoć mađarske flotile, koja je blokirala prelaze preko Dunava, otpočele ofanzivnu akciju (poznatu kao „Velika ofanziva”) protiv Fruškogorskog i Podunavskog odreda, ukupne jačine oko 410 boraca. Nakon kratkotrajnih borbi, partizanske snage su uspele da se uz značjane gubitke, od 60 mrtvih i 9 ranjenih boraca, izvuku iz obruča. Tokom borbi stradali su Đorđe Marković Đilas, komandant i Stanko Paunović Veljko, politički komesar Štaba NOP odreda Srema, čime je on prestao da postoji.[24][25]
25. avgust[uredi | uredi izvor]
- U selu Trnavac, kod Korenice, odlukom Okružnog komiteta SKOJ-a za Liku i Operativnog štaba Grupe NOP odreda za Like, formirana Prva ženska partizanska četa, koja je bila sastavljena od 75 omladinki iz Like. Četa je bila formirana po svim vojničkim principima i imala je tri voda, a politički komesar čete je bila Naranča Končar. Omladinke iz čete su najpre pohađale jednomesečni politički kurs, a potom i vojnu obuku. Prvo borbeno iskustvo, omladinke su imale sredinom oktobra 1942. u Perjasici, na Kordunu. Nakon završene obuke, Prva ženska četa je bila rasformirana, a omladinke su bile raspoređene u bataljone Druge ličke brigade. Ovo je bila prva vojna jedinica sastavljena od žena-boraca u NOV i POJ, a pored nje su u Lici bile formirane još četiri ženske čete. Jedna od boraca u Prvoj ženskoj četi bila je Jovanka Budisavljević, supruga Josipa Broza Tita.[1][26]
31. avgust[uredi | uredi izvor]
- Na mestu zvanom Stručica, u blizini sela Rakovac, na Fruškoj gori, u toku velike nemačke-ustaške ofanzive, prilikom pokušaja proboja iz neprijateljskog obruča staradala grupa partizana i članova Štaba NOP odreda Srema. Nakon što ih je otkrila i okružila nemačka patrola, došlo je do sukoba u kome su stradali Đorđe Marković Đilas, komandant i Stanko Paunović Veljko (1907—1942), politički komesar Štaba, kao i Zencel Hunjadi (1913—1942), poznatiji kao kurir Franja. Dušanka Jovičić Nađ i Nikola Mojić, koji su bili sa njima, uspeli su da se spasu bekstvom. Pogibijom Markovića i Paunovića prestao je da postoji Štab NOP odreda Srema. Paunović je oktobra 1943. proglašen za narodnog heroja.[24][27][28]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d đ e ž Hronologija NOB 1963, str. 318–321.
- ^ Petovar & Trikić 1982, str. 121.
- ^ Leksikon NOR 1 1980, str. 264.
- ^ Leksikon NOR 1 1980, str. 230.
- ^ Narodni heroj 2 1982, str. 418.
- ^ Narodni heroj 2 1982, str. 259.
- ^ Narodni heroj 1 1982, str. 532.
- ^ Narodni heroj 1 1982, str. 583.
- ^ Narodni heroj 1 1982, str. 114.
- ^ Narodni heroj 2 1982, str. 118.
- ^ Narodni heroj 1 1982, str. 514.
- ^ Narodni heroj 2 1982, str. 96.
- ^ Narodni heroj 1 1982, str. 279.
- ^ Narodni heroj 1 1982, str. 340.
- ^ Zbornik NOR 1949, str. 173.
- ^ Hronologija NOB 1963, str. 328–329.
- ^ Narodni heroj 1 1982, str. 444.
- ^ a b Hronologija NOB 1963, str. 321–327.
- ^ Lekiskon NOR 1 1980, str. 264.
- ^ Narodni heroj 2 1982, str. 412.
- ^ Leksikon NOR 1 1980, str. 192.
- ^ Leksikon NOR 2 1980, str. 1123.
- ^ Narodni heroji 2 1982, str. 413.
- ^ a b Vojvodina 1963, str. 347.
- ^ Hronologija NOB 1963, str. 329–332.
- ^ Hronologija 2 1980, str. 131.
- ^ Narodni heroji 2 1982, str. 74.
- ^ „Spomen-obeležje Stručica”. fruskac.net. n.d.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu jugoslovenskih naroda, tom II, knjiga I — Bilten Vrhovnog štaba Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije 1941—1945. Beograd: Vojno-istorijski institut Jugoslovenske armije. 1949. COBISS.SR 58734343
- Hronologija oslobodilačke borbe naroda Jugoslavije 1941—1945. Beograd: Vojnoistorijski institut. 1963. COBISS.SR 50018311
- Vojvodina u borbi. SUBNOR SR Srbije/ Predsedništvo AP Vojvodine. 1963. COBISS.SR 42811911
- Žene Srbije u Narodnooslobodilačkoj borbi (PDF). Beograd: Prosveta/Nolit. 1975. COBISS.SR 162155015
- Hronologija revolucionarne delatnosti Josipa Broza Tita. Beograd: Export-press. 1978. COBISS.SR 50094343
- Leksikon Narodnooslobodilačkog rata i revolucije u Jugoslaviji 1941—1945. tom I. Beograd—Ljubljana: Narodna knjiga—Partizanska knjiga. 1980. COBISS.SR 49291527
- Leksikon Narodnooslobodilačkog rata i revolucije u Jugoslaviji 1941—1945. tom II. Beograd—Ljubljana: Narodna knjiga—Partizanska knjiga. 1980. COBISS.SR 49300743
- Hronologija radničkog pokreta i SKJ 1919—1979. tom II 1941—1945. Beograd: Narodna knjiga; Institut za savremenu istoriju. 1980. COBISS.SR 49272583
- Narodni heroji Jugoslavije tom I. Beograd: Narodna knjiga. 1982. COBISS.SR 48700167
- Narodni heroji Jugoslavije tom II. Beograd: Narodna knjiga. 1982. COBISS.SR 48703239
- Petovar, Rudi; Trikić, Savo (1982). Šesta proleterska istočno-bosanska brigada. Beograd: Vojnoizdavački zavod. COBISS.SR 21061383
