Crkva Svete Petke u Kumarevu
| Crkva Svete Petke u Kumarevu | |
|---|---|
  | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Kumarevo |
| Opština | Leskovac |
| Država |  Srbija |
| Vrsta spomenika | Spomenik kulture |
| Vreme nastanka | 15. vek |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture |
| www | |
Crkva Svete Petke u Kumarevu predstavlja kompleks koji se sastoji od dve crkve — stare i nove — u selu Kumarevu, nedaleko od Leskovca. Crkva se takođe naziva i Kumarevska crkva Svete Petke ili crkva Svete Petke Kumarevske, po selu u kom se nalazi.[1] Stara crkve Svete Petke danas predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture.[2]
Istorijat[uredi | uredi izvor]
Stara crkva[uredi | uredi izvor]
Stara crkva se prvi put pominje u turskom defteru iz 1516. godine. Tada je po prvi put izvršen popis sela Kumareva, kada se pominje i crkva. Nije poznata tačna godina izgradnje, ali se veruje da je crkva podignuta malo pre toga.[3] Prema legendi, crkva je povezana sa nekadašnjim manastirom u Gornjoj Slatini i manastirskoj crkvi posvećenoj Svetom Nikoli.[1] Nakon pobede Nikole Skobaljića nad Turcima tokom bitke kod Leskovca 1454. godine, srpski narod iz leskovačkog kraja pomagao je u borbi protiv Turaka, prvenstveno monasi i kaluđeri. Međutim, nakon mesec dana, turska vojska koju je lično predvodio sultan Mehmed II, porazila je ustanike, a zarobljenog vojvodu Skobaljića nabila na kolac.[4][5] U tom zamahu, Turci su manastir opljačkali, zapalili i obesili 12 kaluđera. Jedan kaluđer koji je ostao živ, našao je u zgarištu ikonu Svete Petke koja je i nakon popale bila vrlo malo oštećena i jedan gvozdeni krst. Kaluđer je ikonu i krst preneo na drugu stranu Morave, tj. prešao iz Niškog u Vranjski pašaluk i ispod sela Kumareva, u vrbaku pored izvora, postavio krst i ikonu. Ubrzo nakon toga su žitelji Kumareva sagradili malu kapelu, koja je potom proširena skoro do današnje veličine.[1] Crkva je u velikoj meri ukopana u zemlju, kako ne bi privlačila pažnju Turaka, koji su u to vreme zabranjivali građenje velikih zdanja srpskom življu.[6] Crkva je ponovo proširena 1803. godine, kada je po prvi put osvećena za parohijsku crkvu od strane Episkopa niškog Makarija. Stara crkva je u to vreme imala dosta beležaka i letopisa sa knjigama o istoriji Kumareva i same crkve, ali su Bugari tokom Prvog svetskog rata uništili čitavu biblioteku.[1]
Crkvu su 1894. godine posetili Kralj Milan i prestolonaslednik Aleksandar Obrenović, koji su je tom prilikom novčano darivali. Tom prilikom je u periodu 1893—1895. godine sagrađen novi konak za boravak kralja.[1] Crkvu su u prošlosti često posećivale i vladike i episkopi, pa su tako 1880. godine istu posetili Vladika Viktor i Episkop niški Dimitrije, 1908. Vladika Nikanor, a 1930. godine Episkop niški Dositej. Crkva Svete Petke je pre oslobođenja od Turaka imala četiri sveštenika. Nakon Prvog svetskog rata, sveštenici su proširili i ogradili portu i sagradili još jedan konak.[6]
Nova crkva[uredi | uredi izvor]
Za vreme sveštenika Božidara Popovića (1929—1934) sagrađena je nova crkva Svete Petke u porti, neposredno pored stare. Godine 1930, sazvan je zbor parohijana u porti crkve, kada se govorilo o potrebi izgradnje nove crkve. Nakon toga je formiran odbor za podizanje crkve, koji je primio predloge tri arhitekte, a prihvatio predlog arhitekte Androsova. Radovi su počeli 1932, a jula te godine osvećeni su temelji.[7] Radovi su izvođeni pod nadzorom i po detaljima arhitekte Branka Tasića i crkva je završena 1933. godine, a osvećena 22. oktobra iste godine.[8][9] Ikone i druge religijske stvari dobila je kao poklon od meštana Leskovca i okolnih sela.[1]
Arhitektura[uredi | uredi izvor]
Stara crkva[uredi | uredi izvor]
Prvobitna crkvica je bila dugačka šest, a široka svega četiri metra, sazidana od rečnog kamena i krečnog maltera. Bila je delimično ukopana u zemlju, zbog toga što Turci hrišćanima nisu dozvoljavali da grade visoka zdanja, pogotovo ne ona religijskog tipa. Stoga, to što je Kumarevska crkva ukopana nije nikakav izuzetak. Sličan primer je i kasnije izgrađena leskovačka Crkva Odžaklija. Krov je prvo bio pokriven šindrom, a kasnije kamenim pločama, koje se i danas mogu videti na oltarskoj apsidi.[1] Neposredno pre osvećenja 1803. godine, crkvi je dozidan pronaos sa zapadne i ajat sa južne strane, a renoviran je i krov i crkva je tada pokrivena ćiramidom. Tom prilikom su izrađene ikone na zidu, crkva je popločana kamenim pločama, tako da je nakon renoviranja bila duga 18 metara sa oltarskom apsidom, široka 6 metara i visoka svega 4 metra. Ikonostas u crkvi je izgrađen od bukovih dasaka, bez rezbarije i ukrasa i sa četiri ikone. Prestone ikone su delo veštijeg majstora nego ikone u vidu fresaka na zidu. Na njima su srebrni zimbusi sa oznakom 1864. godine, a ikone je slikao Anđelko Ohriđanin, samouki slikar.[6] Najočuvanija i najvrednija je ikona Svete Petke koja se nalazi spolja, u portalu iznad južnih vrata.[1] Ispod ikone se nalazi natpis koji svedoči o proširenju crkve iz 1803. godine, a pored ovog, postoji i natpis u oltaru koji govori o poseti Kralja Milana i prestolonaslednika Aleksandra prilikom posete crkvi 1894. godine.[1]
Zvonara nije bilo za vreme Osmanskog vladanja, pa je za oglašavanje na molitvu korišćeno klepalo kao i u drugim obližnjim crkvama. Zvonaru su Srbi izgradili tek nakon oslobođenja 1881. godine.
U arheološkim istraživanjima se do sada zna da je u dvorištu crkve nađeno nekoliko kamenih stubova za koje se veruje da su bila sa svetog zdanja, ali zbog obustave istraživanja poreklo i vreme nastanka ovih stubova nisu razjašnjeni.
-
Stara crkva Svete Petke -
Freska Svete Petke na ulazu u staru crkvu -
Unutrašnjost stare crkve -
Freske u staroj crkvi
Nova crkva[uredi | uredi izvor]
Nova crkva smeštena je jugoistočno od stare, u centar crkvene porte. Ima dva tornja, centralno kube i zvonik iznad vestibila i hora. Izgrađena je u srpsko-vizantijskom stilu, sa osnovicom u vidu krsta, i ima oblik Lazarice i manastira Kalenić. Visoka je 15,5 i široka 9,25 metara, sa oltarom 15,45 metara. Crkva ima zapadna i južna vrata, ali i severna, koja se nalaze pored ikonostasa, te su pogodna za vreme pričešćivanja, a takođe ona povezuju staru crkvu sa novom. Glavna zapadna vrata su dvokrilna. Centralno kube nose četiri okrugla stuba prečnika pola metra, koji se završavaju vizantijskim kapitelom u vidu putiri, a iznad njih nastaju konsole koje čine četiri pandatifa, te se iznad njih nalazi glavna kupola koja ima osam prozora od po 1,5 centimetara dužine. Iznad glavnog ulaza je galerija za hor, a iznad pomenute počinje zvonara sa prostranih osam prozora. U samom vestibilu sa desne strane nalazi se prodavnica sveća, a sa leve strane stepenice za zvonaru i hor.[1]
Lađa crkve je niža od soleje, koja je pak niža od oltara. Lađu osvetljava svetlost iz kubeta i po jedan prozor sa leve i desne, odnosno severne i južne apside. U oltaru je smešten sveti presto od betona na jednom stubu, levo od njega je niša za proskomociju, a s desne strane se nalazi đakonik udubljen u zidu. Oltar osvetljavaju tri prozora.[1]
Ikonostas, koji je izradio Milan Tankosić, visok je 3,5 metara, a širok preko cele crkvene širine i sa troja vrata. Sve prestone ikone dele reljefni okrugli stubovi od crvenog mermera, a svi venci su od belog dalmatinskog mermera sa vizantijskim umetničkim reljefnim šarama. Sva ravna polja su od prirodnog plavog mermera. Ikone je oslikao ruski umetnik Vlad Piroško.[6]
Na svodu u kupoli se nalazi ikona Savaota oko koga lebde anđeli. Na pandatifima se nalaze četiri jevanđelista, a između stubova na nebu je ruski freskopisac Boris Saharović oslikao freske masnim bojama u gotovo prirodnoj veličini. U pronaosu crkve nalazi se ikona Svete Petke, dok se u samom portalu iznad zapadnih vrata nalazi mermerna ploča sa uklesanim detaljima o izgradnji same crkve. U vestibilu sa desne strane nalazi se još jedna mermerna ploča koja govori o izgradnji crkvi i o njenoj posveti palim borcima iz Prvog svetskog rata.[1]
-
Nova crkva Svete Petke -
Nova crkva Svete Petke -
Unutrašnjost nove crkve -
Freske u novoj crkvi
Crkva danas[uredi | uredi izvor]
I dan danas se religijski obredi izvode u staroj crkvi, čime vernici izražavaju najveće poštovanje za Svetu Petku. Crkva Svete Petke u Kumarevu je veoma poštovana kod vernika širom regiona koji veruju u njene isceljivačke sposobnosti. Postoje mnoga kazivanja ljudi o tome kako je pomogla Sveta Petka u isceljivanju bolesti. Takođe, babe-vračare često upućuju ljude koje dođu kod njih da nađu lek u kumarevskoj crkvi. Crkva je posećena uoči velikih praznika, a najposećenija je u vreme Belog Petka, prvog petka posle Vaskrsa.[10] Tokom 2018. godine sagrađena je i osvećena još jedna mala crkva u selu — crkva Svetog Ilije, koja se nalazi blizu crkve Svete Petke.[11]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d đ e ž z i j k Popović, Božidar G. (1933). Spomenica 130. godišnjice stare crkve i proslave osvećenja nove crkve Svete Petke u Kumarevu. Niš: Štamparija Sveti Car Konstantin.
- ^ „Crkva Sv. Petke, Kumarevo, O Leskovac; SK 321”. heritage.gov.rs. Pristupljeno 5. 8. 2019.
- ^ „Slava crkve Svete Petke u Kumarevu”. Pravoslavna Eparhija niška (na jeziku: srpski). Arhivirano iz originala 05. 08. 2019. g. Pristupljeno 5. 8. 2019.
- ^ Dimitrijević, Sergije (1951). Borba s Turcima pod Skobaljićem, istorija i predanje. Leskovac.
- ^ Stojković, Živan; Stojičić, Slobodanka; Rakić, Hranislav (1992). Istorija Leskovca. Beograd.
- ^ a b v g „Kumarevske parohije. Hramovi u parohijama”. Pravoslavna Eparhija niška (na jeziku: srpski). Arhivirano iz originala 05. 08. 2019. g. Pristupljeno 5. 8. 2019.
- ^ „Osvećenje temelja crkve Svete Petke u Kumarevu”. Leskovački Glasnik. Leskovac. 13. 1932.
- ^ „Osvećenje nove crkve u Kumarevu (kod Leskovca)”. Službeni list Srpske Pravoslavne Patrijaršije Glasnik. 42. 1933.
- ^ "Politika", 12. okt. 1933
- ^ Đorđević, D. (1995). „Crkva Sveta Petka kumarevska 14. oktobra”. Leskovački zbornik. XXXV.
- ^ „Osvećenje hrama Svetog Ilije u Kumarevu kod Leskovca”. Pravoslavna Eparhija niška (na jeziku: srpski). Arhivirano iz originala 05. 08. 2019. g. Pristupljeno 5. 8. 2019.
