Jarmukin kultura

Jarmukin kultura je bila neolitska kultura sa područja drevnog Levanta. Bila je prva kultura praistorijskog Izraela i jedan od najstarijih u Levantu koja je koristila keramiku. Ime je dobila po reci Jarmuk koja protiče nedaleko od lokaliteta u Šar Ha-Golanu, kibci u podnožju Golanske visoravni.

Šar Ha-Golan[uredi | uredi izvor]

Prvo naselje jarmukin kulture je pronađeno u Megidu 1930—ih godina, ali nije bilo identifikovano kao samostalna neolitska kultura. U Šar Ha-Golanu 1949. godine, profesor Moše Stekelis je po prvi put izdvojio jarmukin kulturu, keramičku neolitsku kulturu, čiji pripadnici su naseljavali delove Izraela i Jordana.^[1] Lokalitet, koji datira iz oko 6400—6000. pre nove ere, se nalazi u Jordanskoj dolini, na severnoj obali reke Jarmuk. Njegova površina iznosi oko 20 hektara, što ga čini jednim od najvećih naselja u svetu u tom periodu. Iako su pronađeni i drugi jarmukin lokaliteti Šar Ha-Golan je najveći, što verovatno ukazuje na njegovu ulogu kao centar jarmukin kulture.^[2]

Lokalitet su iskopavala dva tima sa Hebrejskog univerziteta u Jerusalimu: jedan na čelu sa Steklisom (1949—1952), a drugi - Jossifom Garfinkelom (1989- 1990, 1996—2004). Tokom prvog iskopavanja nije pronađen nijedan arhitektonski element, ali su tokom drugog iskopavanja otkrivene kuće od 250 do 700 kvadratnih metara. Monumentalne građevine ovih veličina iz ovog perioda nisu pronađene nigde drugde. Kuće se sastoje od centralnog dvorišta okruženog sa više manjih soba. Ovo je prvi put da se takav stil građenja javlja.

Kuće su bile odvajane ulicama, što je dokaz planiranja naselja. Iskopavanja su otkrila centralnu ulicu od oko 3 metra širine, popločanu šljunkom umočenim u blato. Ovo je najstarija ulica u Izrealu i jedna od prvih ulica koje je čovek napravio. Bunar od 4,15 metara pronađen na lokalitetu ukazuje na to da su stanovnici naselja razumevali hidrauliku. Neki od egzotični predmeta pronađenih prilikom iskopavanja su morske školjke sa Sredozemnog mora, glačane kamene posude od alabastera (ili mermera) i oštrice od opsidijana iz Turske. Prisustvo opsidijana ukazuje na trgovačke veze koje prekrivaju više od 700 kilometara.^[2]

Keramika[uredi | uredi izvor]

Najveće tehnološka inovacije u Šar Ha-Golanu je izrada keramike. Ova industrija koja se pojavljuje ovde po prvi put u Izraelu označava početak keramikog neolita. Keramički sudovi su bili različitih oblika i dimenzija i imali su različite funkcije.^[1]

Umetnost[uredi | uredi izvor]

Oko 300 umetničkih predmeta je pronađeno u Šar Ha-Golanu, što ga čini centrom praistorijske umetnosti u Izrealu i jednom od najvažnijih u svetu. Jedna od kuća je imala 70 figura napravljenih od kamena i pečene gline. Ni jedana druga kuća neolitaskog perioda nije imala ovoliko umetničkih predmeta. Među izuzetnim predmete sa Šar Ha-Golana su figure u obliku čoveka napravljene od pečene gline ili uklesane u kamen. Većina dela su ženske slike, što se tumači kao prikaz boginje. Glinene figure su vrlo bogate detaljima, dok su kamene minimalističke i nedostaje im forma. Napravljen je i ceo muzej koji izlaže nalaze sa ovog lokaliteta.^[2] Zbog jedinstvenog umetničkog kvaliteta figure iz Šar Ha-Golana, Muzej Metropoliten u Njujorku i Luvr u Parizu su napravili izložbe od po 10 godina sa predmetima sa ovog lokaliteta. U Izraelu, figure su izložene u Muzeju Izraela u Jerusalimu.

Ostali lokaliteti[uredi | uredi izvor]

Osim Šar Ha-Golana, pronađeno je još 20 lokaliteta Jarmukin kulture u Izrealu, Jordanu i Libanu.^[2] Iako je jarmukin kultura zauzimala manji deo severnog Izreala i Jordana, jarmukin keramika je pronađena i na drugim mestima u regionu, uključujući i Tel Aviv i Biblos u Libanu.

Bibliografija[uredi | uredi izvor]

Stekelis M. 1972. The Yarmukian Culture. Jerusalem: Magnes Press.
Garfinkel Y. 1993. The Yarmukian Culture in Israel. Paleorient, Vol 19, No. 1. str. 115 – 134.
Garfinkel Y. 1999. The Yarmukians, Neolithic Art from Sha'ar Hagolan. Jerusalem: Bible Lands Museum (Exhibition Catalogue).
Garfinkel Y. and Miller M. 2002. Sha'ar Hagolan Vol 1. Neolithic Art in Context. Oxford: Oxbow.
Garfinkel Y. 2004. The Goddess of Sha'ar Hagolan. Excavations at a Neolithic Site in Israel. Jerusalem: Israel Exploration Society (Hebrew version published in 2002 as: Sha'ar Hagolan. Neolithic Art in the Jordan Valley. Jerusalem: Israel Exploration Society).
Garfinkel Y. and Ben Shlomo D. In press. Sha'ar Hagolan Vol. 2. Qedem. Jerusalem: Institute of Archaeology, Hebrew University.
Garfinkel Y., Vered A. and Bar-Yosef O. 2006. The Domestication of Water: The Neolithic Well of Sha'ar Hagolan, Jordan Valley, Israel. Antiquity 80: 686–696.
Obaidat Daifallah 1995. "Die neolithische Keramik aus Abu Thawwab/Jordanien". Berlin, ex Oriente.