Pređi na sadržaj

Baktrija

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Lokacija Baktrije.

Baktrija je bila drevna zemlja u južnoj Aziji.[1] Nalazila se između Hindukuša i Amu Darje, u današnjem Avganistanu, Uzbekistanu i Tadžikistanu. Njena prestonica je bio grad Baktra (danas Balkh).[2]

Od 6. veka p. n. e. Baktrija je bila pod kontrolom dinastije Ahemenida; ovo područje osvojio je Aleksandar Veliki, a posle njegove smrti (323. p. n. e.) njima je vladala dinastija Seleukida. Oni su osnovali nezavisno kraljevstvo oko 250. p. n. e. Dugo je predstavljalo važno raskršće između Istoka i Zapada, kako kopnene trgovine, tako i religije i umetnosti.[2]

Baktrija je trajno pala pod muslimansku vlast u 7. veku.[2]Po njoj je ime dobila dvogrba baktrijska kamila (Camelus bactrianus). Baktrija je čak dva puta razorena do temelja. Prvi put to je uradio Džingis – kan 1223. godine, a drugi put tartarski emir Timur u 14. veku.[1]

Geografija[uredi | uredi izvor]

Baktrija se nalazila u centralnoj Aziji u oblasti koja obuhvata veći deo današnjeg Avganistana i delove Uzbekistana i Tadžikistana. Na jugu i istoku graničio se sa planinskim vencem Hindukuša. Sa zapadne strane, region je bio omeđen velikom Karmanskom pustinjom, a na severu rekom Oks. Zemlja je bila poznata po svojoj plodnosti i sposobnosti da proizvodi većinu drevnih grčkih poljoprivrednih proizvoda, sa izuzetkom maslina.[3]

Prema Pjeru Lerišu:

Baktrija, teritorija čiji je glavni grad Baktra [Balh], prvobitno se sastojala od oblasti južno od Amu Darije sa nizom poljoprivrednih oaza zavisnih od vode uzete iz reka Balh (Baktra), Taškurgan, Konduz, Sar-e Pol i Širin Tagao. Ovaj region je igrao veliku ulogu u istoriji Centralne Azije. U određenim vremenima političke granice Baktrije protezale su se daleko izvan geografskog okvira Baktrijske ravnice.[4]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Bronzano doba[uredi | uredi izvor]

Levo: Boginja koja sedi, primer „baktrijske princeze“, Baktrija iz bronzanog doba, Arheološki kompleks Baktrija–Margijana, oko 2000. p. n. e. hlorit i krečnjak. Centralnoazijska umetnost, Muzej Miho.[5][6]
Desno: Antička zdela sa životinjama, Baktrija, 3–2. milenijum p. n. e.

Arheološki kompleks Baktrija–Margijana (BMAC, poznat i kao „civilizacija Oksus“) je moderna arheološka oznaka za arheološku kulturu iz bronzanog doba Centralne Azije, datiranu na oko 2200–1700. p. n. e., koji se nalazi u današnjem istočnom Turkmenistanu, severnom Avganistanu, južnom Uzbekistanu i zapadnom Tadžikistanu, sa centrom u gornjoj Amu Darji (poznatoj starim Grcima kao reka Oksus), oblasti koja pokriva drevnu Baktriju. Njena nalazišta je otkrio i imenovao sovjetski arheolog Viktor Sarijanidi (1976). Baktrija je bio grčki naziv za staropersijski Bāxtriš (od izvornog *Bāxçiš)[7] (nazvan po glavnom gradu Baktri, savremeni Balk), u današnjem severnom Avganistanu, a Margijana je bio grčki naziv za persijsku satrapiju Margu, čiji je glavni grad bio Merv, u današnjem Turkmenistanu.

Rani grčki istoričar Ktezije, oko 400. p. n. e. (pratio ga je Diodor Sicilijski), navodi se da je legendarni asirski kralj Ninus pobedio baktrijskog kralja po imenu Oksijart oko 2140. p. n. e., ili nekih 1000 godina pre Trojanskog rata. Međutim, od dešifrovanja klinastog pisma u 19. veku, što je omogućilo čitanje stvarnih asirskih zapisa, istoričari su grčkom izveštaju pripisali malu vrednost.

Prema nekim piscima, Baktrija je bila domovina (Ajrjanem Vaejah) Indoiranaca koji su se preselili na jugozapad u Iran i na severozapad južnoazijskog potkontinenta oko 2500–2000. p. n. e.. Kasnije je postala severna provincija Ahemenidskog carstva u Centralnoj Aziji.[8] Upravo u ovim krajevima, gde je plodno tlo planinske zemlje okruženo Turanskom depresijom, navodno je rođen i stekao prve pristalice prorok Zoroaster. Avestanski, jezik najstarijih delova zoroastrijske Aveste, bio je jedan od staroiranskih jezika i najstariji je potvrđeni član istočnoiranskih jezika.

Ahemenidsko carstvo[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Baktrija (satrapija)
Grobnica Kserksa I, baktrijskog vojnika oko 470. p. n. e.

Ernst Hercfeld je sugerisao da je Baktrija pripadala Medijcima[9] pre njenog pripajanja Ahemenidskom carstvu od strane Kira Velikog u šestom veku pne, nakon čega su ona i Margijana formirale dvanaestu satrapiju Persije.[10] Nakon što je Darija III porazio Aleksandar Veliki, satrap Baktrije, Bes, pokušao je da organizuje narodni otpor, ali su ga druge vojskovođe uhvatile i isporučile Aleksandru. On je zatim mučen i ubijen.[11][12]

Pod persijskom vlašću, mnogi Grci su deportovani u Baktriju, tako da su njihove zajednice i jezik postali uobičajeni u toj oblasti. Za vreme vladavine Darija I, stanovnici grčkog grada Barke, u Kirenajki, deportovani su u Baktriju jer su odbijali da predaju ubice.[13] Osim toga, Kserks je naselio i „Brančidije“ u Baktriju; oni su bili potomci grčkih sveštenika koji su nekada živeli u blizini Didime (zapadna Mala Azija) i izdali mu hram.[14] Herodot takođe beleži persijskog zapovednika koji preti da će porobiti kćeri pobunjenih Jonaca i poslati ih u Baktriju.[15] Persija je kasnije regrutovala Grke iz ovih naselja u Baktriji u svoju vojsku, kao i Aleksandar kasnije.[16]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b „Baktrija”. Veliki rečnik. Pristupljeno 19. 1. 2020. 
  2. ^ a b v Mišić, Milan, ur. (2005). Enciklopedija Britanika. A-B. Beograd: Narodna knjiga : Politika. str. 97. ISBN 86-331-2075-5. 
  3. ^ Rawlinson, H. G. (Hugh George), (2002). Bactria, the history of a forgotten empire. New Delhi: Asian Educational Services. ISBN 81-206-1615-4. OCLC 50519010. 
  4. ^ P. Leriche, "Bactria, Pre-Islamic period." Encyclopaedia Iranica, Vol. 3, 1998.
  5. ^ Inagaki, Hajime. Galleries and Works of the MIHO MUSEUM. Miho Museum. str. 45. 
  6. ^ Tarzi, Zémaryalaï (2009). „Les représentations portraitistes des donateurs laïcs dans l'imagerie bouddhique”. KTEMA. 34 (1): 290. doi:10.3406/ktema.2009.1754. 
  7. ^ David Testen, "Old Persian and Avestan Phonology", Phonologies of Asia and Africa, vol. II (Winona Lake, Indiana: Eisenbrauns, 1997), 583.
  8. ^ Cotterell 1998, str. 59
  9. ^ Herzfeld, Ernst (1968). The Persian Empire: Studies in geography and ethnography of the ancient Near East. F. Steiner. str. 344. 
  10. ^ „BACTRIA – Encyclopaedia Iranica”. www.iranicaonline.org. Pristupljeno 2019-08-07. „After annexation to the Persian empire by Cyrus in the sixth century, Bactria together with Margiana formed the Twelfth Satrapy.” 
  11. ^ Holt 2005, str. 41–43
  12. ^ Chisholm 1911.
  13. ^ Herodotus, 4.200–204
  14. ^ Strabo, 11.11.4
  15. ^ Herodotus 6.9
  16. ^ „Graeco-Bactrian Kingdom”. Arhivirano iz originala 23. 12. 2020. g. Pristupljeno 14. 01. 2023. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Baktrija na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Бактрија&oldid=27736036”