Bolnica manastira Visoki Dečani
| Naziv | |
|---|---|
| |
| Osnivač | Stefan Dečanski |
| Osnovana | |
| Zemlja osnivač | |
| Sedište | |
Bolnica manastira Visoki Dečani bila je najveća srednjovekovna bolnica osnovana na teritoriji srpske srednjovekovne države, po ugledu na hilandarsku bolnicu, u sklopu manastirskih zgrada, istoimenog manastira. Bolnicu je osnovao Stefan Dečanski negde između 1327. i 1331. godine.[1]
Manastir Visoki Dečani[uredi | uredi izvor]
Manastir Visoki Dečani ispod planine Prokletije kod Peći, osnovao je Stefan Dečanski (1276 — 11. novembra 1331) koji je bio kralj Srbije, iz porodice Nemanjića, sin kralja Milutina (1282 — 1321), a otac Stefana Dušana Silnog (oko 1308 — 1355).[2] Srpska pravoslavna crkva ga je kanonizovala kao svetog kralja.
Dečani su sagrađeni shodno srednjovekovnom obrascu obrazovanja većih monaških obitališta: glavno svešteno zdanje jeste crkva, smeštena u središtu kružnog prostora, opasanog ogradnim zidom, na koji naležu ostale zgrade. Glavni manastirski ulaz je na jugozapadnom delu zida, a trpezarija na severozapadnom i okrenuti su prema glavnom ulazu u crkvu - zapadnom portalu crkve.
U pisanim dokumentima i književnim spisima pominju se sledeći objekti koji su pripadali manastiru: tvrda ograda, "dovoljno dugačka i široka, utvrđena čestim kulama", "pirg (kula) nad ulazom" ili "stolp" (stub ili kula) zvonare i časovnice", trpezarija, "mađupnica" (kuhinja), "vinica" (vinski podrum), trpeza kraljevska, razne "polate" - ćelije, igumenarija, odnosno arhimandrija, a izvan manastira bolnica, vodenica, istočnici (izvori) i još dalje "gvozdeno kolo" - topionica, čije lokacije zbog istorijskih neprilika nikada nisu ozbiljnije istraživane. Monaške ćelije su se nalazile na južnoj strani uz spoljne zidove, na boju (spratu) "kao ptičja gnezda", dok su prizemlja korišćena kao ekonomske prostorije.[3]
Manastir Dečani se nalazi na listi Svetske kulturne baštine Uneska od 2004. godine, na kojoj su od 2006. godine još tri srpska manastira na Kosmetu - Pećka patrijaršija, Gračanica i Saborni hram Bogorodice Ljeviške u Prizrenu. Ove tri najznačajnije svetinje Srpske pravoslavne crkve na prostoru Kosova i Metohije objedinjene su na listi svetske kulturne baštine Uneska pod nazivom „Srednjovekovni spomenici na Kosovu" i uvršćeni su u listu Ugrožene svetske baštine.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Smatra se da je sedmogodišnji boravak Stefana Dečanskog u zatočeništvu u Pantokratorovom manastiru u Carigradu (Vizantija, danas Turska), gde mu je i umrlo jedno dete, uticao da otvori bolnicu u Visokim Dečanima između 1327. i 1331. godine. Naime boraveći u Pantokratorovom manastiru Stefan Dečanski je upoznao uređenje i rad manastirske bolnice i po uzoru na nju osnovao bolnicu i u manastiru u Visokim Dečanima.[4]
Kralj Stefan Dečanski, koji se uvek odlikovao ljubavlju prema sirotinji, bolesnicima i invalidima, kada je počeo da gradi manstir Visoki Dečani svom dušom se predao toj vrsti briga i staranja. Vođen tom brigom, na tri kilometra od Dečanskih konaka on je podigao poseban objekat za negovanje bolesnika, bogalja i prestarelih podanika iz cele njegove kraljevine. Ogromna odeljenja ove bogougodne ustanove bila su snabdevena ne samo krevetima već i svim ostalim potrebama. Za negovanje bolesnika obezbedio je i određen broj kaluđera.
Sam kralj je često posećivao ovaj manastir - bolnicu, i sa radošću pomagao tim jadnicima. Nekada se pojavljivao tamo kao kralj, i tešio te paćenike; a nekad je dolazio kao prerušeni vojnik i delio bogatu milostinju. On je često grlio te stradalnike i sa suzama ih celivao.[5]
Ovu ustanovu kralj je bogato izdržavao svojim ogromnim prilozima, tako da su se u njoj iz svih krajeva Srbije sticali bolesni i bogalji. Jedni su, po ozdravljenju, ustupali mesto drugim bolesnicima, a mnogi su tu zbog prirode bolesti ostajali do kraja svog paćeničkog života, jer su u bolnici bili smešteni i bolesnici koji su bolovali od epilepsije, oni kojima je „lice bilo izjedeno i kojima su prsti otpadali od članaka”, oni koji su bili savijeni pa usled toga nisu bili sposobni za rad i bolesnici koji su patili od plućnih bolesti. Bolnica je lečila i obolele od neizlečivih (malignih) bolesti.[6]
Manastirska bolnica[uredi | uredi izvor]
Ruševine ove bolnice danas se nalaze uz Dečane kod mesta Gornja Luka, na reci Bistrici.
Položaj manastira, kojeg je okruživala šuma, bogata vodom i stalno strujanje vetra doprinosilo boljem lečenju i oporavku bolesnika, što znači da se za izgradnju bolnica u srednjevekovnoj Srbiji pažljivo biralo mesto, koje će već samo po sebi biti blagotvorno za bolesnike.[8]
Bolnica je imala skoro ista ona odeljenja koja je imala bolnica u Pantokratorovom manastiru u Carigradu:[9]
- Odeljenje za lečenje bolesnika sa kožnim promenama
Na ovom odeljenju lečeni su bolesnici ....koji su imali izjedeno lice od uzavrele krvi, pošto je mesto otpalo i pošto su se prsti otrgnuli od samih okolnih kostiju i razdelili od članovnog sastava....[9]
- Odeljenje za povređene i ranjene
Na ovom odeljenju lečili su bolesnike koji su stradali od povreda i sa ranama.
- Odeljenje za unutrašnje bolesti
Na ovom odeljenju, nekoj vrsti današnjeg internog odeljenja, lečeni su oni koji nisu mogli slobodno disati i imali su „ljutinu iznutra” ili ....odeljenje za bolesnike koji boluju od utrobe ili bilo kakvih akutnih oboljenja....[9]
- Odeljenje za teške bolesnike
Na ovom odeljenju lečeni su onih koji su se ...sasvim savili i nisu mogli ništa raditi...[9] zapravo oni koji su bolovali od teških hroničnih bolesti, pa i malignih bolesti.
- Odeljenje za epileptičare i umobolne
Na ovom odeljenju lečeni su umobolni ili ...bolni od sveštene bolesti ..." najčešće epileptičari, kaluđeri i svetovnih lica, zbog čega se ova bolnica u medicinskom smislu izdvajala od ostalih bolnica tog vrema, jer su bolnice toga vremena služile umobolnicima kao sklonšte.
Bolnice u sastavu manastira Dečani[uredi | uredi izvor]
Kada su u sklopu manastira Dečana, izgrađene dve nove crkve u selu Grablju:[6]
- crkva Sv. Nikole - u svom sastavu imala je skloništem za bolesnike sa istrulelim licem
- crkva Sv. Luke - u svom sastavu imala je bolnicu za duševno bolesne.
Zanimljivost[uredi | uredi izvor]
Zanimljivost je da je brigu o bolnici vodilo svetovno lice („upravitelj od dvora“) a ne duhovno lice. Pored toga upravitelj („upravitelj od dvora“) je po svojim pravima i raspolaganju donacijama, bio nezavisan od igumana manastira Visoki Dečani.[7]
Za razliku od bolnice u Pantokratorovom manastiru (Carigrad), po čijem uzoru je osnovana bolnica u Visokim Dečanima, ona nije imala ginekološko odeljenje.[7]
U manastiru Dečani su zabeležena brojna čudotvorna isceljenja, o čemu po zidovima manastira govore oslikana brojna isceljenja koje je učinio Isus Hrist.
Prestanak rada[uredi | uredi izvor]
Datum prestanka rada bolnice u manastiru Visoki Dečani se nezna, ali se zna da se to dogodilo sa najezdom Turaka s kraja 14. ili početkom 15. veka.
Kako se ruševine ove bolnice nalaze van zidina manastira, kod Gornje Luka, na reci Bistrici, bolnice je vekovim ostala neistražena i prekrivena naslagama prošlosti.[10]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Reljin I, Pregled istorije srednjovekovne medicine, Litostudio, Novi Sad 2008.
- ^ Radošević M, Monaška civilizacija, Centar za geopoetiku, Beograd, 1994
- ^ Manastir Visoki Dečani - grupa autora, izdavač Mitropolija crnogorsko-primorska, IIU SVETIGORA - Cetinje, 2011. god.
- ^ Katić R, Poreklo srpske srednjovekovne medicine, Širo, Beograd, 1981.
- ^ „Sveti kralj Stefan Dečanski”. Srpska pravoslavna crkva. Arhivirano iz originala 11. 08. 2018. g. Pristupljeno 27. 4. 2018.
- ^ a b Katić R, Srpska srednjovekovna medicina, Dečije novine, Gornji Milanovac, 1990.
- ^ a b v „Projekat Rastko: Ignjat Reljin : Srednjovekovna medicina u Srbiji”. www.rastko.rs. Pristupljeno 2023-04-10.
- ^ Mijušković, Kovijanić 1964: Slavko Mijušković, Risto Kovijanić. „Građa za istoriju srpske medicine“. Dokumenti kotorskog arhiva, knj. I (XIV i XV vek), Beograd. str. 32–33.
- ^ a b v g Katić R, Medicina kod Srba u srednjem veku, Naučno delo, Beograd, 1958.
- ^ Udaljcov A. D, Istorija srednjeg veka, Naučna knjiga, Beograd, 1950.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Radiša Antić Udeo hrišćanstva u razvoju evropske i srpske medicine Srednjeg veka, Izgovoreno na 15. Studeničkoj akademiji 800 godina srpske medicine, u manastiru Studenica, juna 2010. godine.) Na Rastku objavljeno: 16. 2. 2011.
- K. Jiriček: Istorija Srba, knj. 1, Slovo Ljubve Beograd 1978.
- Srednjovekovni medicinski spisi, Prosveta - Srpska književna zadruga 1989.
- R. Katić: Poreklo srpske srednjovekovne medicine, Srpska akademija nauka i umetnosti, Beograd 1989.
- D. Pavlović: Tipik Hilendarski, Srpska Kraljevska Akademija 1897.
- V. Mihajlović: Sveti Sava i začetak bolnica u Srbiji, Srpski Arhiv za celokupno lekarstvo, Beograd, 1936,7,525-533.
- N. Pavlović: Despot Stevan Lazarević, Minerva, Subotica - Beograd, 1968.
