Govor mržnje

SIM kartica u Poljskoj sa sloganom kampanje protiv govora mržnje „Reči imaju moć, koristite ih mudro“

Govor mržnje je svaka komunikacija koja omalovažava osobu ili grupu na osnovu nekih karakteristika kao što su rasa, boja kože, etnička i nacionalna pripadnost, pol, seksualna orijentacija, religija i druge karakteristike. Kao sinonim za govor mržnje koristi se izraz jezik mržnje. Međutim, izraz jezik mržnje prvenstveno se vezuje za ispoljavanje duha netolerancije posredstvom medija, dok se govor mržnje vezuje za javne istupe u ostalim kanalima komunikacija, formalnim i neformalnim. Po zakonu, govor mržnje je svaki govor, gest, ponašanje, pisanje ili prikazivanje koje je zabranjeno jer ne sme da podstiče nasilje i predrasude protiv zaštićenog pojedinca ili grupe, ili zato što omalovažava i zastrašuje zaštićenog pojedinca ili grupu. U literaturi se kao govor mržnje kvalifikuju izjave koje zastrašuju, vređaju ili uznemiravaju pojedince ili grupe ili izjave koje pozivaju na nasilje, mržnju ili diskriminaciju pojedinca ili grupe.

Zakonom se mogu identifikovati zaštićeni pojedinci i grupe po rasi, polu, etničkoj i nacionalnoj pripadnosti, seksualnoj orijentaciji, veri i drugim karakteristikama. U nekim zemljama, žrtva govora mržnje može tražiti naknadu prema građanskom pravu, krivičnom pravu ili po osnovu oba prava. Negativan stav koji se kreira govorom mržnje prema određenom pojedincu ili grupi ne mora nužno da vodi ka fizičkom nasilju niti je krajnji cilj govora mržnje.

Suštinska pretnja izražavanju mišljenja sa elementima govora mržnje je u tome što poruka koja se ovakvim izražavanjem šalje građanima, ima za cilj da izazove određene negativne posledice po određeno lice odnosno grupu lica u zavisnosti od njegovog/njihovog ličnog svojstva ili pripadnosti određenoj grupi, što se može manifestovati kroz:

1. stvaranje prezira prema određenom licu ili grupi;
2. stvaranje negativnog stereotipa prema određenom licu odnosnu grupi;
3. podsticanje diskriminacije i neprijateljstva;
4. osudu okoline prema određenom licu ili grupi;
5. izazivanje osećanja nesigurnosti i straha kod određenog lica/ili pripadnika određene grupe;
6. nanošenje fizičkih i psihičkih bolova određenom licu odnosno pripadniku određene grupe;
7. upućivanje pretnji određenom licu odnosno grupi;
8. podsticanje i izazivanje nasilje prema određenom licu ili grupi;
9. stvaranje osećaja kod velikog dela građana da je takvo ponašanje prema određenom licu/grupi društveno poželjno i opravdano;
10. izazivanje osećaja kod širokog kruga građana da će takvo ponašanje biti tolerisano, i neće biti predmet odgovornosti.

Lično svojstvo određenog lica odnosno pripadnost određenoj ranjivoj grupi je od suštinskog značaja za određivanje pojma govora mržnje. Poruka izražena u govoru mržnje usmerena je uvek na lično svojstvo ili specifičnosti svojstva ugrožene grupe. Ta lična svojstva su:

1. rasa
2. nacionalna ili etnička pripadnost
3. veroispovest
4. jezik
5. pol
6. seksualna orijentacija
7. političko i drugo mišljenje i uverenje
8. društveno poreklo
9. drugo lično svojstvo;

Uporedno - pravno iskustvo u nekim evropskim zemljama

Govor mržnje u Srbiji

• Ustav Srbije garantuje slobodu govora, i deklariše da se može ograničiti zakonom, radi zaštite prava i ugleda drugih. Zbog međuetničkih sukoba tokom poslednje decenije 20. veka, srpske vlasti su veoma rigorozne po pitanju govora mržnje zasnovanog na nacionalnoj, rasnoj i verskoj osnovi. Za izazivanje nacionalne, rasne i religijske netrpeljivosti i širenje govora mržnje predviđena je kazna od 6 meseci do 10 godina zatvora.

U razvijenim evropskim državama mere koje su usvojene u Savetu Evrope sprovode se na nacionalnom nivou.

Nemačka

Nemački krivični zakon sadrži veoma precizne odredbe protiv govora mržnje pa je tako kažnjivo svaka distribucija propagandnog materijala „neustavnih“ organizacija kao što su neonacističke stranke, upotreba simbola takvih organizacija, pozivanje na mržnju i nasilje protiv određenih grupa, te odobravanje, negiranje ili umanjivanje genocida, skrnavljenje uspomena na mrtve. Važno je naglasiti da u Nemačkoj postoji i stalna telefonska linija na koju građani mogu prijaviti napade neonacističkih grupa, te stalni nadzor nad Internet stranicama sa rasističkim sadržajem. (European Commission against Racism and Intolerance, Second Report on Germany, Strasbourg, 3 July 2001).

Velika Britanija

U Velikoj Britaniji postoji niz zakona kojima se reguliše i govor mržnje i rasizam. Zakon o javnom redu (Public Order Act) zabranjuje verbalno i svako drugo nasilje, štampanje i distribuciju materijala koje podstiče na rasnu mržnju. Ovo se odnosi i na muziku i na film. Zakon o rasnim odnosima (Race Relations Act) zabranjuje i „svesno ili nesvesno davanje rasističkih izjava kojima se opravdava diskriminacija“, dok Zakon o fudbalskim prekršajima (Football Offences Act) zabranjuje rasističko navijanje (European Commission against Racism and Intolerance: Legal Measures to Combat Racism and Intolerance in the Member States of the Council of Europe, Strasbourg, 2002).

Italija

U Italiji je Ustavom zabranjena fašistička stranka, a u nekoliko zakona koji se odnose na ovu oblast zabranjeno je širenje ideja koje se zasnivaju na rasnoj mržnji i superiornosti, i pozivanju na rasnu pripadnost. Etničko i drugo nasilje ili provokaciju, grupe ili organizacije sa takvim ciljevima, upotreba njihovih simbola na sportskim manifestacijama, kao i opravdavanje fašizma i genocida. (European Commission against Racism and Intolerance: Legal Measures to Combat Racism and Intolerance in the Member States of the Council of Europe, Strasbourg, 2002). S obzirom da i pored ovih zabrana neke stranke koriste rasističke poruke u javnoj komunikaciji ECRI je preporučio da se uvedu i neke ad hoc mere kojima bi se sprečila upotreba govora mržnje.(ECRI: Second Report on Italy, Strasbourg, 23 April 2002).

Francuska

U Francuskoj su kažnjivi diskriminacija, mržnja i nasilje na osnovu porekla, pravdanje zločina protiv čovečnosti izvršenih u Drugom svetskom ratu od strane sila Osovine, nošenje uniformi i amblema koji podsećaju na ličnosti odgovorne za zločine protiv čovečnosti. Francuska koja propisuje najstrože mere protiv govora mržnje predviđa čak i zabranu nejavnih podsticanja na diskriminaciju, mržnju ili rasno nasilje. (European Commission against Racism and Intolerance: Legal Measures to Combat Racism and Intolerance in the Member States of the Council of Europe, Strasbourg, 2002).

Hrvatska

Najznačajniji pomak u vezi sa zabranom diskriminacije učinjen je 2006. godine, kada je izmenama hrvatskog Krivičnog zakona uveden zločin iz mržnje kao krivično delo. Zločin mržnje je kvalifikovani oblik krivičnog dela počinjenog iz mržnje zbog pripadnosti određenoj rasi, zbog boje kože, pola, seksualne orijentacije, jezika, vere, političkog ili drugog uverenja, nacionalnog ili socijalnog porekla, imovinskog statusa, rođenja, obrazovanja, društvenog položaja, životnog doba, zdravstvenog statusa ili drugih osobina.

Govor mržnje u medijima

Kako je prošlost pokazala, govor mržnje ima dalekosežne posledice, a naročito kada je reč o medijskom propagiranju rata ili nasilja, odnosno zloupotrebi medija za propagiranje rata i nasilja. Države koje zakonima zabranjuju govor mržnje razlikuju se u pogledu onoga što je zabranjeno. U Preporuci br. R(97) 20 Komiteta ministara državama članicama o govoru mržnje, izraz govor mržnje podrazumeva sve oblike izražavanja koji, šire raspiruju, podstiču ili pravdaju rasnu mržnju, ksenofobiju, antisemitizam ili druge oblike mržnje zasnovane na toleranciji, uključujući i netoleranciju izraženu u formi agresivnog nacionalizma i etnocentrizma, diskriminacije i neprijateljstva prema manjinama, migrantima i ljudima imigrantskog porekla.

Moć medija

Nezavisno koji se metod koristi – osuda i sankcionisanje govora mržnje ili pozitivna obaveza države i društva u promovisanju različitosti, jedno je uvek prisutno, a to je potenciranje važnosti uloge medija. Zbog svoje uloge u informisanju javnosti i kreiranju javnog mnjenja, mediji su ti koji imaju jednaku moć da saučestvuju u kreiranju ili čak sami kreiraju atmosferu netrpeljivosti ili nasilja između pojedinih grupa, ali i da promovišu toleranciju kao osnov svakog uređenog društva i neophodan preduslov za razvoj ličnosti pojedinca.

Koliko su mediji važni za društvo u negovanju i promociji tolerancije ili, potpuno suprotno, podsticanju ili raspirivanju netrpeljivosti, mržnje i nasilja, govore, nažalost, događaji 90-ih godina sa područja nekadašnje SFR Jugoslavije i uloga pojedinih medija u, ako ne otvorenom podržavanju zločina i širenju netrpeljivosti, onda neprofesionalnom izveštavanju o događajima iz tog vremena. Istovremeno, sukobi su dali povoda za veliki broj reakcija međunarodne i evropske zajednice.

Vidi još

• Ograničenja slobode informisanja
• Naknada štete usled povrede ugleda pravnog lica
• Ugovor o poverljivosti podataka
• Usluga informacionog društva