Dimitrije Homatijan

Dimitrije Homatijan ili Dimitrije Homatin (grčki: Δημήτριος Χωματηνός/Χωματιανός) je bio ohridski arhiepiskop od 1216. do 1236. godine.

Dolazak na katedru

Široko obrazovanje Dimitrija Homatijana omogućilo mu je da u Vizantiji i državama nastalim nakon 1204. godine vrši snažan uticaj kao sudija, arbitar, duhovnik i savetnik vizantijske carske kuće. Igrao je važnu ulogu u sporu između Epirske despotovine i Nikejskog carstva, dva naslednika Vizantije nakon Četvrtog krstaškog rata. Uz Jovana Apokavka i Georgija Vardana, Homatijan je zagovarao političku i crkvenu nezavisnost Epira od Nikeje u kojoj je sada bilo sedište Carigradske patrijaršije. Teodor Komnin Anđeo je zauzeo Ohrid 1216. godine. On je Homatijana postavio za ohridskog arhiepiskopa smenivši Jovana Kamatira. Teodor nije priznavao legitimnost Teodora Laskarisa. Dimitrije je osporio zakonitost sinoda iz 1208. godine održanog u Nikeji. Homatijan je sredinom 1227. godine krunisao Teodora za cara.

Odnos sa kraljem Stefanom Prvovenčanim

Odmah po stupanju na arhiepiskopski tron, tokom jeseni ili zime 1216. godine, Homatijanu se pismom obratio Stefan Prvovenčani, veliki župan πάσης Σερβίας καὶ Διοκλείας. Pod jurisdikcijom Ohridske arhiepiskopije se do 1219. godine nalazio najveći deo srpskog naroda. Srpski župan tražio je od Homatijana dozvoli za sklapanje braka sa Marijom Komnin, ćerkom pokojnog Mihaila Komnina. Zbog petog stepena srodstva, brak nije bio odobren. Imenom nepoznata Stefanova sestra bila je udata za najmlađeg Mihailovog brata Manojla. U pismu Homatijana županu Stefanu pominje se prošlogodišnje poslanstvo velikog župana u Ohridu. Tada se na arhiepiskopskoj katedri nalazio Jovan Kamatir. Poslanstvo je pokušalo da dobije saglasnost za ženidbu Radoslava, Stefanovog najstarijeg sina, sa Teodorom, drugom Mihailovom ćerkom. Ispostavilo se da je županov sin iz braka sa Evdokijom sprečen da se oženi Teodorom zbog sedmog stepena krvnog srodstva. Stefan je 1217. godine papskom krunom uzdignut za kralja. On se između 1217. i 1219. godine ponovo obratio Homatijanu sa još jednim pitanjem iz bračnog prava.

Stefan je na kraju ipak uspeo da se orodi sa Anđelima iz Epira. Zahvaljujući prepisci mitropolita Nafpakta Jovana Apokavka saznajemo o pripremama za venčanje Radoslava i Ane, najstarije ćerke epirskog despota Teodora. Pripreme su započete još 1218. godine. Brak je sklopljen godinu dana kasnije, krajem 1219. godine. U tih godinu dana treba datovati i poznati verenički prsten koji je Radoslav poklonio Ani. Svadba je trebalo da se održi u Prilepu ili Skoplju. Volja vladara sada je bila jača od kanonskih pravila. Naime, Radoslav je bio u istom stepenu krvnog srodstva sa Anom kao što je bio i sa Teodorom, ćerkom pokojnog Mihaila Anđela. Sada je, međutim, na sklapanju braka insistirao sam Teodor. Pošto je sa Bugarima i Latinima bio u ratu, bila mu je potrebna podrška Srbije. Na saglasnost se čekalo najmanje godinu dana što jasno dokazuje da kanonska smetnja nije lako prebrođena. Samim tim što Teodor Anđeo poziva Jovana Apokavka da blagoslovi brak pokazuje da Dimitrije Homatijan to nije želeo učiniti. Sam Apokavk piše (u pismu s kraja 1218) da je prisiljen otići na venčanje. Kao i Homatijan, ni on brak nije odobravao. Iz vizantijskih žitija nije poznato ko je blagoslovio na kraju brak, ali se odgovor može naći u Savinom Žitiju. Domentijan greši kada ženidbu stavlja u vreme posle smrti Prvovenčanog, ali se može naslutiti da je blagoslov dao tek hirotonisani srpski arhiepiskop po povratku u zemlju.

Sukob sa srpskim arhiepiskopom

Sveti Sava je 1219. godine otputovao u Nikeju gde je od cara Teodora Laskarisa i patrijarha Manojla Sarantina izdejstvovao osnivanje autokefalne Srpske arhiepiskopije. Ubrzo po hirotonisanju Save izbija crkveni spor sa Ohridskom arhiepiskopijom. U Homatijanovom pismu (maj 1220) u kome je Savi pretio anatemom, izrečen je niz prekora i otpužbi na Savin račun. Ohridrski arhiepiskop mu najpre zamera što se tokom boravka u otadžbini bavio svetovnim poslovima. Kao najveću manu Homatijan ističe nepostojanje βασιλικὴν δικαιοδοσίαν o činu obavljenom u Nikeji. Iz teksta se vidi da Teodora I ne prihvata za cara Romeja već ga smatra oblasnim gospodarem. Iz pisma saznajemo i da je raški presto bio upražnjen u vreme Savine hirotonije pa da je, ukoliko je želeo arhiepiskopsko dostojanstvo, trebalo da se obrati ohridskoj crkvi. Pismo je doneo skopski episkop Jovan. Homatijana je posebno pogodilo smenjivanje grčkih episkopa i postavljanje srpskih na njihovo mesto. Ohridska arhiepiskopija izgubila je osnivanjem Srpske arhiepiskopije tri episkopije (rašku, prizrensku i lipljansku). Međutim, Savino dostojanstvo prihvatile su tri istočne patrijaršije (Antiohijska, Jerusalimska i Aleksandrijska), kao i carigradski patrijarh te se on nije obazirao na Homatijanove pretnje.

Odnos sa kraljem Radoslavom

Stefan Radoslav na vlast dolazi nakon očeve smrti 1227. godine. On je rođen u braku Stefana sa Evdokijom, grčkom princezom. Odmalena je vaspitavan po grčkom uzoru i on se najviše od svih nemanjićkih vladara osećao kao Grk. O tome svedoči i njegov potpis: Stefan Duka. U crkvenim pitanjima Radoslav je zaobilazio srpskog i obraćao se za savete ohridskom arhiepiskopu. Homatijanu su se obraćali i oni koji nisu bili pod njegovom jurisdikcijom - atonski monasi, solunski građani, đakon i hartofilaks iz Drame, mitropoliti Drača i Korkire. Ana, supruga kralja Radoslava, bila je ćerka Teodora Komnina Duke koga je sredinom 1227. godine za cara krunisao upravo Dimitrije Homatijan. Kao zaštitnik prave vere, Radoslav je pokazao ineresovanje za veoma različita pitanja iz crkvenog života. Pitanja kralja Radoslava i odgovori na njih sačuvani su u rukopisu iz 16. veka u zbirci Bavarske državne biblioteke. Samo njihovo postojanje upućuje na pretpostavku da je Radoslav želeo vratiti tek osnovanu srpsku crkvu pod jurisdikciju Ohridske arhiepiskopije. Njegov stric nije se, naravno, slagao sa takvom crkvenom politikom te je napustio otadžbinu i otišao na svoje prvo hodočašće u Svetu zemlju.

Kritika

Kanonska ispravnost izbora Dimitrija Homatijana za ohridskog arhiepiskopa je pod ozbiljnom sumnjom, pošto ga nisu priznavali romejski car i vaseljenski patrijarh. On je nastupao sa pozicija kvazipatrijarha u Epirskoj despotovini, što se najbolje videlo prilikom krunisanja epirskog vladara Teodora Duke za cara u Solunu 1227. godine, kao i prilikom nekanonskog preuzimanja ingerencija u vladičanstvima Carigradske patrijaršije koje su se nalazile u oblasti pomenute despotovine. On se postavljao kao poglavar autokefalne crkve, iako ne postoji ni jedan crkveni akt, odluka crkvenog sabora ili patrijaršijskog sinoda, koja bi odredila status Ohridske arhiespiskopije kao autokefalan. Od svog osnivanja 1018. arhiepiskopija je vezana za Carigrad i predstavljala je deo njegove crkvene strukture, a ni do 1219, ni nakon toga, Ohridska arhiespiskopija nikada nikome nije dodelila autokefalan status, ni jednoj crkvenoj oblasti.

Vidi još

• Spisak ohridskih arhiepiskopa
• Autokefalna crkva
• Autonomna crkva

Izvori

• Bogdanović, Dimitrije (1981). „Preobražaj srpske crkve”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 315—327. 
• Granić, Filaret (1939). „Odgovori ohridskog arhiepiskopa Dimitrija Homatijana na pitanja srpskog kralja Stefana Radoslava”. Svetosavski zbornik. 2. Beograd: Srpska kraljevska akademija. str. 149—189. 
• Simon, Dieter . "Chomatian, Demetrios". In Michael Stolleis (ed.). Juristen: ein biographisches Lexikon; von der Antike bis zum 20. Jahrhundert (in German) . München: Beck. (2nd изд.). 2001. pp. 129. ISBN 978-3-406-45957-3. 
• Komatina, Ivana (2016). Crkva i država u srpskim zemljama od XI do XIII veka. Beograd: Istorijski institut. 
• Miljković, Bojan (2015). „Sava, Stefan Radoslav i Dimitrije Homatin”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 52: 259—275. 
• Ostrogorski, Georgije (1939). „Pismo Dimitrija Homatijana Sv. Savi i odlomak Homatijanovog pisma patrijarhu Germanu o Savinom posvećenju”. Svetosavski zbornik. 2. Beograd: Srpska kraljevska akademija. str. 89—114. 
• Ostrogorski, Georgije (1969). Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta. 
• Popović, Aleksandar V. (2000). „Titulatura ohridskog arhiepiskopa u pismima Dimitrija Homatijana”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 38 (1999-2000): 279—285. 
• Prinzing, Günter (2012). „Convergence and divergence between the Patriarchal Register of Constantinople and the Ponemata Diaphora of Archbishop Demetrios Chomatenos of Achrida/Ohrid” (PDF). Vizantijski svet na Balkanu. 1. Beograd: Vizantološki institut. str. 1—17. 
• Slijepčević, Đoko M. (1962). Istorija Srpske pravoslavne crkve. 1. Minhen: Iskra. 
• Stanković, Vlada (2012). „Stefan Nemanjić i njegov brat Sava u spisima Dimitrija Homatina” (PDF). Vizantijski svet na Balkanu. 1. Beograd: Vizantološki institut. str. 111—118. 

Spoljašnje veze

• Pismo ohridskog arhiepiskopa Dimitrija Homatijana Svetom Savi