Zagrebački tramvaj
| Zagrebački tramvaj | |||
|---|---|---|---|
.jpg) Tramvaj na Trgu bana Jelačića | |||
| Opšte informacije | |||
| Država |  Hrvatska | ||
| Grad | Zagreb | ||
| Otvaranje | 1891 | ||
| Elektrifikacija | 1910 | ||
| Operator | ZET Zagreb | ||
| Sajt | http://www.zet.hr/ | ||
| Infrastruktura | |||
| Dužina trase | 116 km | ||
| Širina koloseka | 1000 mm | ||
| Depoi | 2 | ||
| Operacija | |||
| Linije | 19 | ||
| Vozni park | 187+84 | ||
| |||
Portal  Tramvajski saobraćaj | |||
Tramvajski saobraćaj u Zagrebu uveden je 1891. godine, a tramvajska kola tada su vukli konji. Godine 1910. pušten je u saobraćaj električni tramvaj, a u narednih godinu dana konjski tramvaj je ukinut. Danas tramvajsku mrežu čini 116 km pruga, a saobraćaj je organizovan u 15 dnevnih i četiri noćne tramvajske linije. O organizaciji tramvajskog saobraćaja brine Zagrebački električni tramvaj.
Istorijski razvoj[uredi | uredi izvor]
Konjski tramvaj[uredi | uredi izvor]
.jpg)
.jpg)
Naglom urbanizacijom Zagreba potkraj 19. veka javila se potreba za uvođenjem organizovanog javnog gradskog prevoza. Iako su još 1844. uvedene prve konjske omnibusne linije, one su bili sezonske prirode i služile za prevoz putnika do gradskih kupališta ili za potrebe prevoza gostiju od železničke stanice do ondašnjih zagrebačkih hotela. O potrebi uvođenja konjskog tramvaja, gradski su oci počeli raspravljati 1885. godine, a ideja je postala aktuelna 1887, kad je francuski inženjer Raul Pjer Aleksandar Gotje predložio gradskom poglavarstvu uvođenje konjskog tramvaja od Zagreba do Samobora. Zbog nedostatka sredstava Gotje je promenio plan i predložio gradnju pruge u Zagrebu. Koncesiju za gradnju pruge konačno je dobio 7. marta 1891, međutim Gotje nije započeo s njenom gradnjom, nego je uz pristanak gradske opštine preneo svoja prava i obaveze na Društvo zagrebačkih građana. Gradnja jednokolosečne tramvajske pruge počela je 11. maja 1891. godine.
Konjski tramvaj pušten je u saobraćaj 5. septembara 1891. godine. Širina koloseka iznosila je 760 mm, a ukupna saobraćajna dužina pruga oko 8 km. Pruga je bila izgrađena od mitnice u Vlaškoj ulici (današnji Kvaternikov trg), kroz Vlašku, Draškovićevu i Jurišićevu ulicu preko Jelačićeva trga, pa Ilicom do Vodovodne ulice (odnosno do Pivare) uz odvojak Kolodvorskom cestom (današnjom Ulicom Republike Austrije) do tzv. Južnog (današnjeg Zapadnog) kolodvora te uz odvojak Frankopanskom ulicom i Savskom do Savskog mosta. Već sledeće godine, izgradnjom novog kolodvora Državnih železnica (današnjeg Glavnog kolodvora), sagrađen je odvojak tramvajske pruge od Jelačićeva trga do novog kolodvora. Pruga je imala mimoilaznice na važnijim stajalištima.
Tramvajski vozni park sastojao se od 10 zatvorenih i 6 otvorenih (letnjih) kola 1891, a do 1910. porastao je na 38. Kola su bila izgrađena u fabrici „Vajcer” u Grazu, a bila su duga 5 m, široka 1,80 m i visoka 2,50 m. Prosečna brzina tramvajskih kola koje je vukao konj bila je 7,5 km/h. Spremište tramvajskih kola, s konjskom stajom i upravnom zgradom, bilo je na mestu današnjeg Tehničkog muzeja.
Električni tramvaj[uredi | uredi izvor]
Saobraćaj na prvoj pruzi električnog tramvaja svečano je otvoren 18. avgusta 1910. godine. Konjski tramvaj zadržao se još godinu dana, do potpunog završetka mreže električnog tramvaja.
Tramvajska mreža[uredi | uredi izvor]
Razvoj zagrebačke tramvajske mreže započet je 11. maja 1891. kada su počeli radovi na izgradnji jednokolosečne tramvajske pruge širine koloseka 760 mm. Pruga, kojom je 5. septembra 1891. pušten u saobraćaj konjski tramvaj, protezala se od današnjeg Kvaternikovog trga (odnosno tadašnje Mitnice u Vlaškoj ulici), Vlaškom, Draškovićevom, Jurišićevom ulicom preko Jelačićeva trga te Ilicom do Južnog (danas Zapadnog) kolodvora. Pruga je imala odvojak do Savskog mosta kroz Frankopansku i Savsku. Od tada pa do danas mreža se proširila na dužinu od 116.346 m po kojoj se odvija redovni tramvajski saobraćaj. Od 1910. godine širina koloseka je 1000 mm. Mreža se u nekoliko navrata širila (poslednje je bilo 2000. godine puštanjem u saobraćaj akcija od Dubrave do Dubca, te od Jaruna do Prečkog), dok su neke deonice pruga ukinute.
Tramvajski prsten u Novom Zagrebu je izgradilo ugledno hrvatsko gradjevinarsku preduzeće GRO Vladimir Gortan.[1]
| Puštanje u saobraćaj pojedinih deonica pruga (do 1910. pruga za konjski tramvaj) | |
|---|---|
| 1891. | Vodovodna / Zapadni kolodvor - Jelačićev Trg - Kvaternikov trg (prvobitna širina koloseka 760 mm, od 1910. 1000 mm) |
| Savski Most - Frankopanska / Ilica (prvobitna širina koloseka 760 mm, od 1910. 1000 mm) | |
| 1892. | Jelačićev Trg - Glavni kolodvor (kod hotela Esplanade) (prvobitna širina koloseka 760 mm, od 1910. 1000 mm) |
| Kvaternikov trg - Maksimir (prvobitna širina koloseka 760 mm, od 1910. 1000 mm) | |
| 1910. | Zapadni koldovor - Draškovićeva (potez kroz Klaićevu ulicu i Hebrangovu) |
| Vodovodna - Črnomerec | |
| 1911.. | Jelačićev Trg - Kaptol - Nova Ves - Gupčeva zvezda - Mirogoj |
| 1924. | Draškovićeva - Branimirova |
| 1926.. | Kvaternikov Trg - Sajmište (kroz Heinzelovu) |
| 1928. | Branimirova / Draškovićeva - Sigečica (potez kroz Branimirovu) |
| 1931. | Vlaška / Draškovićeva - Ribnjak - Medveščak - Gupčeva zvezda |
| 1933. | Gupčeva zvezda - Jandrićeva |
| 1935. | Draškovićeva - Harambašićeva (Zvonimirovu ulicom) |
| Savska cesta - Ljubljanica (današnjom Tratinske i ozaljski) | |
| 1942.. | Maksimir - Dubrava |
| 1945. | spojnica od Glavni kolodvor do Savske ceste (kroz Mihanovićev i Vodnikovom) |
| 1946. | spojnica od Draškovićeve do Trga žrtava fašizma (kroz Mislavov) |
| 1947. | spojnica od Zapadnog kolodvora do Savske ceste (kroz Jagićevu i Jukićevu) |
| 1948. | Jandrićeva - Mihaljevac |
| 1949. | Savska cesta - Hajncelova (današnjom Vukovarskom avenijom) |
| 1950. | Mihaljevac - Dole |
| Hajncelova - Žitnjak | |
| 1961. | Branimirova (Sigečica) - Kvaternikov Trg (Šubićevom ulicom) |
| 1962. | Branimirova (Sigečica) - Držićeva |
| 1963. | Harambašićeva - Borongaj |
| 1979. | Držićeva - Zapruđe - Sopot |
| 1985. | Horvaćanska (Savski most) - Sopot (završetak tzv. Novozagrebačkog prstena) |
| 1987. | Savski most - Jarun (Horvačanska cestom) |
| 1990. | Žitnjak - Savišće |
| 2000. | Dubrava - Dubec |
| Jarun - Prečko | |
| Ukinuće pojedinih pruga | |
| 1926. | Zapadni kolodvor - Draškovićeva (saobraćaj obustavljen još 1924. zbog nerentabilnosti) |
| 1931. | Jelačićev trg - Kaptol - Nova Ves - Gupčeva zvezda (nakon izgradnje deonice Vlaška - Ribnjak - Medveščak - Gupčeva zvezda) |
| 1954. | Kvaternikov trg - Sajmište |
| 1967. | Gupčeva zvezda - Mirogoj (nakon nesreće 31. oktobra 1954. saobraćaj obustavljen do 1964, saobraćaj konačno prekinut 15. maja 1967) |
Kako se razvijala tramvajska mreža bilo je potrebno na krajnjim odredištima urediti i tramvajska okretišta. Danas se tramvajska okretišta nalaze na odredištima tramvajskih linija:
Takođe postoje i pomoćna tramvajska okretišta u Hajncelovoj ulici te na Jarunu, kao i oko Trga žrtava fašizma.
Tramvajska infrastruktura i signalizacija[uredi | uredi izvor]
Širina koloseka je 1000 mm. Napon kontaktne mreže iznosi 600 V. Skretnica je u gradu 174, a tramvajskih stajališta 255.
Saobraćajni znakovi[uredi | uredi izvor]
U tramvajskom saobraćaju postoje posebni saobraćajni znakovi.
 |
 |
 |
| Ograničenje brzine | Prestanak važećeg ograničenja brzine | Najava skretnice |
|---|---|---|
 |
 |
 |
| Skretnički kontakt | Rasklopac | Pružna sklopka |
 |
||
| Obavezno kočenje motorom |
Semafori[uredi | uredi izvor]
Na nekim raskrsnicama u gradu, a naročito na većim i prometnijim, uz semafore za drumski saobraćaj postavljeni su i posebni semafori za tramvajski saobraćaj koji signaliziraju vozaču tramvaja mogućnost prolaza kroz raskrsnicu. Tramvajski semafor ima najmanje dva svetla, a može ih imati dva, tri ili četiri, zavisno o tome koliko je skretnica položeno u raskrsnici.
Vozni park[uredi | uredi izvor]
Vozni park je raznovrstan i sastavljen je od nekoliko tipova tramvaja različitih proizvođača. Radnim danom u prometu je 187 tramvajskih motornih kola i 84 prikolica. Tipovi tramvaja TMK 201, T4YU i KT4YU su bili isti kao i u Beogradu.
2007. godine potpisan je ugovor za nabavku još 70 novih niskopodnih tramvaja TMK 2200, a prvi iz nove serije pušten je u saobraćaj 21. januara 2008. godine.[2] Po planovima razvoja tramvajski vozni park ZET-a za dve do tri godine činit će samo četiri tipa tramvajskih motornih kola: TMK 2200, TMK 2300, TMK 2100 i osavremenjeni TMK 301 (odnosno KT4).
| Motorna kola | ||
|---|---|---|
| Naziv | Slika | Napomena |
| TMK 101 nadimak: Stojadin, Đuro |
.JPG)
|
Prvi tramvaj ovog tipa pušten je u saobraćaj 1951. godine. Radi se o dvoosovinskim tramvajima koje je proizvodio „Đuro Đaković”, iako su prva tri prototipa proizvedena u ZET-ovoj radionici. Uvođenjem u saobraćaj niskopodnih tramvaja TMK 2200 postepeno se povlače iz saobraćaja. Od 2008. više ne voze. |
| TMK 201 nadimak: Bik |
|
Radi se o četveroosovinskim tramvajima koje je proizvodio Đuro Đaković. Tramvaji su proizvedeni tokom 1973. i 1974. godine. Vrlo su blizu povlačenju iz saobraćaja. |
| ČKD Tatra T4YU (tip 401) nadimak: Čeh |
|
Tramvaji ovoga tipa su pušteni u saobraćaj u periodu od 1976. - 1982. Oni su takođe vrlo blizu povlačenju iz saobraćaja. |
| ČKD Tatra KT4YU (tip 301) nadimak: Katica |
|
Zglobni tramvaji pušteni se u saobraćaj u periodu od 1985. - 1986. Iako stari, još uvek se nalaze u saobraćaju. |
| JZT-1 (TMK 900) nadimak: Tenk |
|
Prototip tramvaja izrađen u fabrici Đuro Đaković 1990. godine. Proizveden je samo jedan. Povučen iz službe. |
| Düwag GT6 (tip 901) nadimak: Genšer |
|
Polovni tramvaji nabavljeni iz Mannheima u periodu od 1995. do 1996. godine. Više ne voze. |
| Düwag GT6 Mannheimer (tip 941): verzija |
|
Polovni tramvaji nabavljeni iz Mannheima u periodu od 1996. do 1997. godine. Više ne voze. |
| TMK 2100 | 
|
Ukupno proizvedeno 16 dvozglobnih osamosovinskih tramvaja. Proizvođači su Končar i TŽV Gredelj. Za izradu su korišćene prikolice TP-4 i TP 1-Z i motorna kola TMK 201, od kojih su, između ostaloga, ugrađeni prenosnici snage i vučni motori. Prototip je pušten u saobraćaj 1994. godine ( TMK 2101 ). Ostali tramvaji pušteni su u saobraćaj u periodu od 1997. do 2003. godine. |
| TMK 2200 | 
|
Niskopodni tramvaj Krotram. Proizvedeno ih je ukupno 70 u periodu od 2005. do 2007. godine. 2007. godine potpisan je ugovor za još 70 tramvaja ovog tipa. Isporuka druge serije pokrenuta je početkom 2008. |
| TMK 2200K (TMK 2300) nadimak: Šorti |
|
Kraća verzija TMK 2200, pušten u saobraćaj krajem 2009. |
| Prikolice | ||
| TP 591 | 
|
Prikolice za TMK 101 i TMK 201 |
| TP 701 | 
|
Prikolice za TMK 101 i TMK 201 |
| TP 801 fabrička oznaka B4YU |
|
Prikolice za tip tramvaja Tatra T4. |
Pomoćni tramvaji su:
- tramvaj brusilica Tip B2 (2)
- ralice (5)
- teretni tramvaj s prikolicama - prerađeni M-24 (2 + 7)
U voznom stanju su i dva preuređena tramvaja M-24, jedan ZET-ov turistički, dok je drugi muzejski primerak Tehničkog muzeja.
Tramvaji su smešteni u dve remize - Dubrava i Trešnjevka.
Tramvaji koji su pre bili u sastavu voznog parka:
- Ganc-Mavag T-50 iz 1910. - kasnije pregrađeni u prikolice tzv. Pagode.
- Ganc-Mavag T-70 iz 1911.
- M-22 - motorna kola proizvedena u ZET-u, a projektovao ih je dipl. inž. Dragutin Mandl. Imala su drveni kostur.
- M-24
- TMK 100 - prototip
- TMK 200 - zglobni šestosovinski tramvaj
Tramvajske linije[uredi | uredi izvor]
Tramvajske linije tokom vremena su se ukidale ili su bile uvođene nove. Današnji sistem tramvajskih linija uveden je početkom [[1980-ih]] godina, uz neke kasnije izmene (najznačajnija promena je ukidanje linije broj 16: Črnomerec - Jukićeva - Savska - Velesajam - Zapruđe početkom [[1990-ih]] ). Trenutno saobraća 15 dnevnih i četiri noćne tramvajske linije, koje saobraćaju 00:00-04:00 sata. Povremeno tramvajske linije menjaju trasu zbog radova na pruzi ili njenoj rekonstrukciji (obično leti). Takođe su moguće i dnevne privremene i povremene promene trasa linija, koje se događaju usled nekog vanrednog događaja (npr. Saobraćajna nesreća, veći kvar, nestanak električne struje, i dr.) I tada tramvaji voze zaobilazno. Noćne linije tramvajskog saobraćaja često se zamenjuju autobus ima zbog održavanja mreže.
Povremeno se u promet uvode izvanredne linije (npr. Linija 18, 19 i sl.), Iako retko i privremeno, obično prilikom rekonstrukcije pruga.
Tramvajske linije su označene brojkom na tabli ili displeju na prednjem i zadnjem delu tramvaja, te s desne bočne strane tramvaja. Na jednoj tramvajskoj liniji saobraća više tramvaja, a svaki tramvaj ima svoj vozni red (broj voznog reda tramvaja označen je na displeju ili metalnoj pločici sa vozačeve leve strane). Vremenski sled između pojedinih tramvaja na istoj liniji u pravilu je iznosi nekoliko minuta, a zavisi o tome radili se o dnevnoj ili noćnoj liniji, danu u nedelji (radni dan ili subota i nedelja), kao io dobu dana, te prosečnom broju putnika na liniji .
Dnevne linije[uredi | uredi izvor]
| Linija broj | Od | Preko | Do |
|---|---|---|---|
| 1 | Zapadni kolodvor | Trg bana Josipa Jelačića | Borongaj |
| 2 | Črnomerec | Jukićeva, Glavni kolodvor, Autobuska stanica, Žitnjak | Savišće |
| 3 | Ljubljanica | Ulica grada Vukovara | Savišće |
| 4 | Savski most | Glavni kolodvor | Dubec |
| 5 | Prečko | Ulica grada Vukovara, Autobuska stanica, Kvaternikov trg | Dubrava |
| 6 | Črnomerec | Trg bana J. Jelačića, Glavni kolodvor | Sopot |
| 7 | Savski most | Velesajam, Autobuska stanica | Dubec |
| 8 | Mihaljevac | Draškovićeva, Autobuska stanica | Zapruđe |
| 9 | Ljubljanica | Glavni kolodvor | Borongaj |
| 11 | Črnomerec | Trg bana Josipa Jelačića | Dubec |
| 12 | Ljubljanica | Trg bana Josipa Jelačića | Dubrava |
| 13 | Žitnjak | Ulica grada Vukovara, Savska, Trg bana J. Jelačića, Glavni kolodvor, Trg žrtava fašizma | Kvaternikov trg |
| 14 | Mihaljevac | Trg bana J. Jelačića, Savska, Velesajam | Zapruđe |
| 15 | Mihaljevac | Dole | |
| 17 | Prečko | Horvaćanska, Savska, Trg bana J. Jelačića, Trg žrtava fašizma, Zvonimirova | Borongaj |
Noćne linije[uredi | uredi izvor]
| Linija broj | Od | Preko | Do |
|---|---|---|---|
| 31 | Črnomerec | Trg bana J. Jelačića, Glavni kolodvor, Autobuska stanica, Avenija Dubrovnik | Savski most |
| 32 | Prečko | Trg bana J. Jelačića, Trg hrvatskih velikana | Borongaj |
| 33 | Dole | Draškovićeva, Glavni kolodvor, Savska cesta, Ulica grada Vukovara | Savišće |
| 34 | Ljubljanica | Trg bana J. Jelačića, Glavni kolodvor, Draškovićeva | Dubec |
Sistem naplate prevoza[uredi | uredi izvor]
.jpg)
U ZET-ovom tarifnom sistemu koriste se sledeće vrste putnih karata:
- Pojedinačne karte
- Karte kupljene preko SMS poruke (od 01. avgusta 2013. ova je mogućnost ukinuta)
- Dnevne karte
- Mesečne pokazne karte („mesečni pokaz”)
- Godišnje pokazne karte i godišnje karte („godišnji pokaz”)
Cela tramvajska mreža nalazi se u 1. tarifnoj zoni.
U skorije vreme očekuje se uvođenje savremenijih sistema naplate prevoza, kao i automati za prodaju karata na tramvajskim stajalištima.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Časopis Građevinar 54 (2002) 4 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (15. jul 2007) Iz istoriji graditeljstva - Sjećanje na preduzeće koje je neslavno završilo (B. Nadilo)
- ^ [„Crotram kroz Helsinki klizi lagano i sigurno -Jutarnji List[[Kategorija:Botovski naslovi]]”. Arhivirano iz originala 28. 01. 2008. g. Pristupljeno 30. 08. 2016. Sukob URL—vikiveza (pomoć) Crotram kroz Helsinki klizi lagano i sigurno -Jutarnji List]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- Zagrebački električni tramvaj: 1891. - 2001, ZET, Zagreb., 2001.
Poveznice[uredi | uredi izvor]
- Javni gradski saobraćaj u Zagrebu
- Zagrebački električni tramvaj
- Tramvaj
- Mirogojska tramvajska nesreća 1954.
 Tramvajski saobraćaj u Hrvatskoj | |
|---|---|
| Tramvajski sistemi | |
| Nekadašnji tramvajski sistemi | |
| Tramvajski operateri | |
| Tipovi tramvajskih vozila | |