Katedrala Blažene Device Marije na Vračaru
| Katedrala Blažene Device Marije | |
|---|---|
| Katedrala Blažene Djevice Marije | |
 | |
| Osnovni podaci | |
| Tip | katedrala |
| Jurisdikcija | Katolička crkva |
| Osnivanje | 25. septembar 1925 (stara crkva); 1988 (nova crkva) |
| Upravnik | Beogradska nadbiskupija |
| Arhitektura | |
| Arhitekta | Branislav Marinković |
| Lokacija | |
| Mesto | Vračar, Beograd |
| Država |  Srbija |
| Koordinate | 44° 47′ 40″ N 20° 28′ 33″ E / 44.79444° S; 20.47583° I |
  Katedrala Blažene Device Marije Katedrala Blažene Device Marije na karti Grada Beograda | |
Katedrala Uznesenja Blažene djevice Marije je katedrala Beogradske nadbiskupije. Poznata je i kao Katolička katedrala Beograda. Nalazi se u ulici Ulici Hadži Melentijevoj 75 na Vračaru. Podignuta je 1925. godine kao spomen-crkva francuskim borcima palim na Solunskom frontu. U crkvi se svake godine održava festival Dani orgulja.[1][2]
Izgradnja crkve započela je 1938. godine, zaustavljena je 1941. godine za vreme Drugog svetskog rata, a sa gradnjom se nastavilo 1987. godine. Katedrala je 1988. godine posvećena Jovanu Kapistranu i sa susednim objektima (stara crkva iz 1925. godine i pomoćne građevine) čini manastirski kompleks poznat kao Marijanum, posvećen Devici Mariji.[3][4]
Lokacija[uredi | uredi izvor]
Župa Uznesenja Blažene Djevice Marije nalazi se na Vračaru, u delu grada zvanom Neimar, a župna crkva u Hadži Milentijevoj ulici. Osim ovog, župa obuhvata i Voždovac, naselje Braće Jerković, Medaković i druge okolne delove grada. Granice su joj se često menjale i presecale sa susednim župama. U doba osnivanja poverena je redovnicima asumpcionistima.
Istorijat[uredi | uredi izvor]
U decembru 1924. redovnici asumpcionisti podneli su molbu tadašnjem nadbiskupu Ivanau Rafaelau Rodiću da u Beogradu osnuju svoj samostan, kao i poseban samostan za časne sestre asumpcionistkinje. Nadbiskup daje svoju saglasnost u januaru 1925. Ministarstvo vera odmah se pozitivno izjasnilo o ovoj molbi, ali je osnivanje župe prihvatilo tek 1928. Teškoća je nastala zbog župnika, jer su župu su dobili na upravu redovnici koji su bili Francuzi, odnosno strani državljani, ali sve se brzo rešilo. Sveta stolica svojim reskriptom iz 1929. predaje trajnu upravu župe asumpcionistima. Godine 1924. započela je gradnja privremene crkve, župnog ureda i samostana. Godine 1925. sagrađena je crkva čije je temelje blagoslovio prvi apostolski nuncije u Beogradu Hermenđildo Pelegrineti (Hermengildo Pellegrinetti). Iste godine, prilikom svoje posete Beogradu 25. septembra, crkvu je blagoslovio tadašnji apostolski delegat u Bugarskoj Anđelo Ronkali, budući papa Jovan XXIII. Zbog prisustva Francuza asumpcionista izgrađenu crkvu stanovništvo naziva „Francuska crkva”. Uz crkvu su sagrađene i župne zgrade prema projektu arhitekte Milana Zlokovića[5].
Početkom dvadesetih godina 20. veka na Neimaru se naselila grupa francuskih poslovnih ljudi. Njihovu decu su učili redovnici Francuske crkve. Godine 1926. u okviru crkve otvorena je i Francusko—srpska škola Svetog Jozefa. Škola je 1928. godine preseljena je u Rankeovu ulicu, na prostor na kom se danas nalazi Stomatološki fakultet.[3][4][6] Suočeni se sa smanjenim interesovanjem mlađih generacija asumptisti su otišli, a država je zvanično vratila crkvu rimokatoličkoj crkvi.
Katolici su preuzeli crkvu i 1938. pored stare započeta je izgradnja nove, monumentalne crkve, na inicijativu Francuske. Zamišljena je da bude spomenik francuskim vojnicima izginulim na Solunskom frontu. Gradnja crkve prekinuta je izbijanjem Drugog svetskog rata, a nastavljena je tek 40-ak godina kasnije. Od 1. septembra 1982. brigu o vernicima i daljoj gradnji crkve preuzima župnik župe Krista Kralja Anton Hočevar sa svojim kapelanima Antunom Pečarom i Zvonkom Blaškom. Dolaskom novog župnika Jožeta Hauptmana, 1987. godine započeto je uređenje i dovršenje unutrašnjeg i spoljnog prostora crkve. Nova crkva je posvećena 14. avgusta 1988. godine, sada kao katedrala u čast Uznesenja Blažene Djevice Marije. Time je Beogradska nadbiskupija dobila novu, dostojnu katedralu umesto stare, crkve Krista Kralja u Krunskoj ulici. Posvećivanje je obavio tadašnji beogradski nadbiskup Franc Perko.
U dvorištu župe nalaze se i samostan i župni ured. Župni ured i dvorana preuređeni su godine 1989. za duhovne vežbe, kada su doili i novo ime — Dom svetog Ivana Kapistrana, po svecu koji ima velike zasluge za oslobođenje Beograda od Turaka. Njegov lik je sada u prezbiterijumu nove katedrale.[7]
Stara crkva — „Francuska crkva”[uredi | uredi izvor]
Prvo krštenje u staroj crkvi upisano je u februaru 1927. godine. Godine 1930. sagrađen je i visok zvonik sa satnim mehanizmom i le coq motivom (galski petao). Godinu dana kasnije nadbiskup Rodić blagoslovio je tri zvona izlivena u Savoji, u fabrici Pakar (Paccard), u kojoj su izlivena i zvona za Baziliku Svetog Srca (Sakre ker) na Monmartru, kao i zvona zadužbine kralja Petra na Oplencu. Najveće zvono nosi ime svete Marije i poklon je kralja Aleksandra, drugo po veličini ima ime svetog Petra i poklon je Svete stolice, a najmanje je nazvano po svetoj Ani i dar je župljana ove župe. Zvonik je projektovao arhitekta Dujam Granić.[5]
Stara crkva preuređena je 1994. u prostor za održavanje pastoralnih susreta.[7]
Nova crkva — katedrala[uredi | uredi izvor]
Gradnja nove crkve započeta je 1938. godine. Izgradnja nove crkve, pod pokroviteljstvom maršala Franše d’Eperea, potekla je na inicijativu Francuske, koja je želela da, u znak pijeteta prema 45.000 vojnika poginulih na Solunskom frontu, podigne u Beogradu memorijalni spomenik. Podizanje crkve ambiciozne zamisli, sa masivnim tornjem u vidu slavoluka, sa prilaznim rampama i kriptom za neznanog junaka, trebalo je da pomognu veterani, umetnici i svi dobrotvori čiji bi se novac simbolično sakupio na francuski Nacionalni dan. Projekat za monumentali memorijalni hram izradio je arhitekta Branislav Marinković, koji je specijalističke studije arhitekture pohađao na Nacionalnoj akademiji likovnih umetnosti u Parizu (École Nationale Supérieure des Beaux Arts). Marinković se smatra jednim od vodećih neimara srpske moderne arhitekture 20. veka.[5]
Radovi su prekinuti zbog izbijanja Drugog svetskog rata, a nastavljeni su posle više od četrdeset godina. Do rata su završeni samo zidovi zgrade i prvi nivoi zvonika. Okupacione nemačke snage koristile su objekat kao skladište za municiju. Posle rata, zbog izuzetno dobre akustike, služila za snimanje emisija Radio Beograda, a kasnije i kao magacin lekova.[3][4]
Godine 1987. započeto je uređenje i dovršenje unutrašnjeg i spoljnog prostora crkve po nacrtima slovenačkog arhitekte Franca Kvaternika, koji je u originalni projekat uneo minimalne izmene. Crkva je završena 1988. godine i osveštana kao katedrala beogradskih katolika.[5] Prvo đakonsko polaganje ruku u ovoj katedrali podeljeno je 8. septembra 2000. Ova župa i katedrala predstavljaju mesto svih većih liturgijskih skupova i događanja: hodočašća, rukopolaganja, koncerata i dr.[7]
Katedrala još uvek nije u potpunosti završena. Masovna rekonstrukcija krenula je 2019. godine,[3] a planovi uključuju i otvaranje muzeja katoličke crkve.[4]
Arhitektura katedrale[uredi | uredi izvor]
Hram je projektovan kao trobrodna baziliku sa kriptom, poprečnim transeptom na istočnoj i tremom na zapadnoj fasadi. U konačnom izvođenjeu došlo je do izvesnih odstupanja u odnosu na originalni projekat, pre svega u likovnosti masivne zapadne kule. Odstupanja su podrazumevala dvojezične natpise na francuskm i srpskom jeziku na mermernim pločama na zgradi[6] i memorijalnu ikonografiju. Međutim, ova odstupanja nisu uticala na izgled građevine. Modernistička pročišćena kubična forma, zvonik koji dominira celokupnim objektom, kao i jednostavnost i geometrizovana elegancija u izrazu potvrđuju Marinkovića kao jednog od vodećih neimara srpske moderne arhitekture 20. veka. Dinamika dvodimenzionalnih fasadnih ravni postignuta je bočnim ispadima i ujednačenim nizom okulusa (okruglih prozora), dok je motiv latinskog krsta, razvučen po fasadnom rasteru zvonika, jedini dekorativni element na plošno obrađenim fasadama.[5] Ispod katedrale nalazi se kripta, koja od 1986. godine služi kao kapelica za svakodnevne liturgijske obrede.[7]
Zid iza oltara su 1987. freskama oslikali slovenački slikari Lojze Čemažar i Lucijan Bratuš. Freske su nadahnute idejom preplitanja Istoka i Zapada na našim prostorima i ponekad je opisuju kao „susret istoka i zapada u Beogradu”. Centralni, sferni deo zauzima Bogorodica koja se u ovom prostoru prikazuje dva puta. U donjem delu je predstavljena na odru kao da je usnula, po tradiciji Istočne crkve (Dormitio), okružena dvanaestoricom apostola, dok je u gornjem delu iste freske, u formi zapadnoevropske marijanske ikonografije, prikazano njeno Uznesenje (Assumptione), zasnovano na verovanju u Bogorodičino Bezgrešno Začeće, gde je okrunjena sa dvanaest zvezda. Ovu centralnu fresku zaštitnice crkve i župe okružuju freske svetaca. Sa leve (severne) strane prikazani su sveti Ivan Kapistran, sveti Nikola i sveti Ćirilo Aleksandrijski, a sa desne (južne) strane sv. Ćirilo i Metodije i pravoslavni svetac sveti Sava. U gornjoj zoni iznad Bogorodice nalazi se prizor Krista Svedržitelja koji blagosilja i Svetog duha, prikazanog u obliku golubice, a okružuje ih nebeska svita anđela svirača koji dočekuju Kraljicu neba. Prizori u donjoj zoni podsećaju na ratna stradanja. Sa leve strane prikazana je majka kako se nadvija nad ranjenim detetom, a sa desne dve moliteljke koje mole za mir. Prozorski vitraži prikazuju otajstva krunice.[7]
Sveti Jovan Kapistranski, čije ime nosi i župni manastir, izabran je zbog svog učešća u uspešnoj odbrani tokom opsade Beograda 1456. godine. On je lično komandovao odredom koji se sastojao od krstaša i snažno zalagao za sveevropski krstaški rat protiv Osmanlija.[4][6][7]
Predlozi za postavljanje srpskih pravoslavnih motiva u katoličkoj crkvi stigli su od Franca Perka, beogradskog nadbiskupa od 1986. do 2011. godine, koji je želeo da pokaže da je Beograd mesto susreta zapada i istoka. Crkva Blažene Djevice Marije je danas jedina katolička katedrala sa likom Svetog Save kod oltara.[4]
Festival Dani orgulja[uredi | uredi izvor]
Godine 2000, zaslugom Antona Hočevara, tadašnjeg župnika crkve Krista Kralja, katedrala je dobila nove orgulje, čuvene Zaninove orgulje. Instrument ima 49 registara, tri manuala, pedal, krešendo za cele orgulje, mehaničku trakturu s elektronskom memorijom za registraciju idr. Blagoslovio ih je 24. septembra iste godine 2000. Franc Perko, tadašnji nadbiskup. Nove orgulje imaju izvrsnu osnovu za pravljenje zvukovnih kombinacija sa kojima ovaj instrument može veličanstveno da učestvuje u pratnji liturguje, hora, solista, solističkih instrumenata, a adekvatan je i za koncertno izvođenje stare, barokne, i muzike novog veka. Instrument je izradila poznata italijanska kompanija Frančesko Zanin iz Kodroipa kod Udina[7] jedna od najstarijih radionici orgulja u Italiji, koja se izradom ovog instrumenta bavi više od 200 godina.[8]
Iste 2000. godine pokrenut je međunarodni festival Dani orgulja u organizaciji Kulturnog centra Beograd, koji se u katedrali tradicionalno održava svake godine.[9]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Unutrašnjost katedrale -
Ispovedaonica -
-
-
Jedan od vitraža u katedrali -
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Cathedral of the Blessed Virgin Mary in Belgrade
- ^ „kc.org.rs”. Arhivirano iz originala 6. 3. 2016. g.
- ^ a b v g Aleksandra Kurteš (14. 5. 2019). „Koncert povodom početka obnove kompleksa Marijanum”. Politika. str. 14.
- ^ a b v g d đ Jelena Čalija (26. 5. 2019). „Jedina katedrala s likom Svetog Save u oltaru” [The only cathedral with the present of Saint Sava at the altar]. Politika. str. 8.
- ^ a b v g d Borovnjak 2013, str. 56-57
- ^ a b v Milan Četnik (18. 2. 2012), „Sveti Sava ispod galskog petal”, Politika
- ^ a b v g d đ e „Župa Blažene Djevice Marije – katedrala Beogradske nadbiskupije”. Roman Catholic Archdiocese of Belgrade. 2014.
- ^ „Zanin Organi”. Zvanični sajt. Pristupljeno 9. 4. 2021.
- ^ „KATEDRALA BLAŽENE DJEVICE MARIJE”. Zvanični veb-sajt. Kulturni centar Beograda. Pristupljeno 8. 4. 2021.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Borovnjak, Đurđija (2013). Verski objekti Beograda : projekti i ostvarenja u dokumentima Istorijskog arhiva Beograda : katalog izložbe (PDF). Istorijski arhiv Beograda. ISBN 978-86-80481-30-2. Pristupljeno 8. 4. 2021.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Katedrala Blažene Device Marije na sajtu Beogradske nadbiskupije