Korisnik:Teodora222/pesak3

Jednoroditeljska porodica

Jednoroditeljska porodica je najrašireniji vid narušavanja tradicionalnog obrasca roditeljstva, mada istovremeno ne prevazilazi tradicionalno uspostavljen obrazac asimetričnih uloga i položaja oca i majke. Zapravo, kada govorimo o ovim porodicama onda treba znati da u gotovo 80 do 90 % slučajeva to su porodice majki sa decom, a samo mali deo čine porodice oca sa decom.

Jednoroditeljske porodice su oduvek postojale, ali niti su se tako zvale, niti su imale društveni tretman kakav danas imaju. Terminologija koja je korišćena da obuhvati ovu pojavu u poslednjih 100 godina otkriva jasno ideološke uticaje i pristrasnost sa kojom je pojava tretirana u nauci. Tako je jedan od prvih izraza kojim je vršeno negativno označavanje ili stigmatizacija nosioca pojave bio izraz „porodica samohrane majke“. U ovom slučaju je u prvi plan isticana devijantnost uloge majke u ovoj porodici u odnosu na normalni obrazac, jer se majka pojavljuje u funkciji hranioca porodice. Samim tim i nezavisno od socijalnog položaja majke ova porodica je tretirana kao „ugrožena“ porodica, bilo u materijalnom, a naročito u „moralnom“ smislu, jer majka umesto da se posveti vaspitavanju dece mora da zarađuje.

Jedan od termina, koji se ranije koristio, jeste i „vanbračna majka“ sa decom. Ovde više nije bilo reči ni o porodici, već o jednom nelegitimnom i nelegalnom statusu majke, koji je istovremeno i amoralan. Naime, time se  predpostavljalo da „časna“ žena neće sebe dovesti u situaciju da rađa decu bez zvaničnog oca. Etiketa odbacivanja kao i konsekvence za izdržavanje dece nisu pri tom uopšte padale na kukavičluk oca koji je ostavljao nezbrinutu majku sa detetom na ulici, već na amoralnu majku.

Sociološki pokušaj da se izađe na kraj sa ovim fenomenom rezultirao je u izraz koji je manje ideološki agresivan prema ženi-majci nosiocu ove porodice, ali zato ništa manje jednostran kada je reč o generalnom stavu. Od početka XX veka za ovu porodicu je u sociologiji odomaćen izraz „nepotpuna“ ili „krnja“ porodica, čime se želelo izraziti da  je porodica u strukturalnom pogledu devijantna. Dakle, ovakva porodica i naučno i ideološki nosi žig osude i neprilagođenosti, pri čemu glavna krivica za takvo stanje pada na majku, zatim na decu, dok otac ostaje bez krivice.

Sedamdesetih godina XX veka dolazi do terminološke revizije sa idejom da se pristup porodici konačno ideološki neutralizuje. Tako se dolazi do izraza „jedno ili dvo-roditeljska porodica“ koji sa sobom ne nosi nikakvu prethodnu kvalifikaciju osim pukog fakta da u porodici postoje dva ili jedan roditelj (bez naznake pola).

Do naglog porasta jednoroditeljskih porodica u drugoj polovini XX veka dolazi kao posledica sve većeg zapošljavanja žena koje sada mogu same da izdržavaju svoje porodice, porasta razvoda brakova i delovanja feminističkog pokreta na emancipaciju žena, tj. njihovog samosvesnog nastojanja da menjaju uslove svog života. Takođe, istraživanja pokazuju da sve više ovih porodica ne nastaje silom okolnosti ili slučaja već kao svesni izbor žene. To se pokazuje u podatku prema kome je 1940. godine od svih majki sa decom samo njih 44% bilo evidentirano kao „glava domaćinstva“ tj. vodile su samostalno domaćinstvo, dok 1976. godine u Americi se beleži postotak takvih majki od 80%. Reklo bi se da ove žene lišavaju sebe jednog bremena – braka, te tako mogu da budu zaposlene i normalno da obavljaju svoj posao. Ali se postavlja pitanje da li su one stvarno rasterećene u odnosu na žene koje obavljaju „tri šihte“ (brak, roditeljstvo, karijera). Sudeći prema empirijskim nalazima da nisu jer one i dalje obavljaju:

1)      poslove u kući i van kuće bez ičije pomoći;

2)      preopterećene su odgovornošću za decu;

3)      emocionalno preopterećene brigom za decu;

4)      ugrožene usamljenošću i odsustvom komunikacija sa sebi jednakim partenrom.

Deca u jednoroditeljskim porodicama

Savremena literatura u duhu novih ideja pluralizma porodičnih formi tvrdi da „ne postoje poznati štetni efekti (po decu) koji bi se direktno mogli pripisati jednoroditeljskoj porodici“. Međutim, stvarnost ovih društava ukazuje na pojavu „novog siromaštva“ koje se uglavnom regrutuje iz jednoroditeljskih porodica majki sa decom. Isto tako poziva se i na raznovrsne psihološke simptome neadekvatne prilagođenosti dece iz ovih porodica do kojih dolazi zbog:

1)      preterane brige i zaštite majki tj. izraženog paternalizma majki koji je generalno negativan za razvoj autonomije kod dece, naročito muške;

2)      preterana emocionalna vezanost dece uz majku;

3)      kolebljivost vaspitnog delovanja majke;

4)      skučenost razvojnih potreba deteta;

U celini se može tvrditi da deca iz ovih porodica u najboljem slučaju odrastaju u nekoj vrsti „socijalne izolacije“ čemu se pridružuje strah i nesigurnost majke da li postupa adekvatno. Time se u razvoju dece akumulira velika količina socijalne stigmatizacije koju ova deca nose kao svoje trajno obeležje.

Sami roditelji na Zapadnom Balkanu

Statističke službe u Srbiji, Crnoj Gori i Bosni i Hercegovini sakupljaju podatke o tome kome se dodeljuju deca posle razvoda. U BiH u 2007. majke su dobile starateljstvo nad 441 dece od ukupno 650 dece, što predstavlja 67.8%. Očevi su dobili starateljstvo nad 209 dece, što predstavlja 32.2%. U Crnoj Gori u 2007. majkama je dato starateljstvo nad decom u 85.3% slučajeva, a očevima u samo 10.0% slučajeva. U Srbiji u 2006. od ukupno 3.530 dece, 81.1% je nastavilo da živi sa svojim majkama, a u 18.9% sa očevima.

Sociološkinja Marina Blagojević u okviru istraživanja Sami roditelji na Zapadnom Balkanu: javna nevidljivost i patrijarhalne institucije tvrdi da su porodice samih roditelja više izložene riziku od siromaštva od ostalih porodica. Na primer, u Bosni i Hercegovini Anketa o potrošnji domaćinstva (2007) je pokazala da porodice samih roditelja imaju lošije uslove života, da ređe poseduju stan, da su njihova domaćinstva lošije opremljena i da imaju manju verovatnoću da poseduju automobil. Ako je žena „starešina domaćinstva“  stopa siromaštva je 22.4%, u poređenju sa 17.3% kada je „starešina domaćinstva“ muškarac. Na kraju, stopa siromaštva za same roditelje je 17.9% u poređenju sa 13.3% za kompletne porodice. Ipak, iako ovi podaci pokazuju pravac razlika, sama dubina razlika između samih roditelja i ostalih porodica je najverovatnije podcenjena.

Budući da deca iz porodica samih roditelja imaju veću verovatnoću da odrastu u siromaštvu, Blagojević tvrdi da postoji veća verovatnoća da ranije prekinu školovanje ili da budu izložena rizicima antisocijalnog ponašanja.

Literatura

Milić. A. 2007. Sociologija porodice, Beograd: Čigoja

Blagojević, M. 2015 „Sami roditelji na Zapadnom Balkanu: javna nevidljivost i patrijarhalne institucije“ u Jarić, I. (ur) „Politike roditeljstva: iskustva, diskursi, institucionalne prakse“, Beograd, Sociološko udruženje Srbije i Crne Gore i Institut za sociološka istraživanja Filozofskog fakulteta