Bazilika Santa Marija Mađore nalazi se na Piazza Santa Maria Maggiore, 42 u Rimu, na Eskvilinu[1], jednom od 7 rimskih brežuljaka. Jedna je od najvećih bazilika u Rimu. Puno ime ove crkve je “Basilica di Santa Maria Maggirre” što u bukvalnom prevodu sa italijanskog jezika znači Bazilika Svete Marije Velike. Izraz „Velika“ može se izjednačiti i sa izrazom „Glavna“, što dolazi od toga da je ovo jedna od četiri glavne bazilike Rima. Deo je skupa Sedam hodočasničkih rimskih crkava.
Bazilika kakva i dan danas stoji na trgu u Rimu, izgrađena je u petom veku, nekoliko godina nakon Trećeg Vaseljenskog sabora, održanog 431. godine nove ere, u gradu Efesu, na prostoru današnje Turske. Počiva na mestu nekadašnje crkve, takođe posvećene Bogorodici, čiji je prvobitni ktitor bio papa Liberije. Bazilika je izgrađena između 432. godine do 440. godine, a ktitor je bio tadašnji papa Sikst Treći. Za vreme ovog pape nastaju dve najvažnije bazilike, među koje spada upravo Santa Marija Mađore i Santa Sabina, obe pozicionirane u gradu Rimu. Obe ove bazilike u buduće su bile vezane za latinski Zapad. Obe crkve su, a pogotovo Santa Marija Mađore jedne od prvih ikad posvećenih Bogorodici u celoj hrišćanskoj istoriji.
Crkva za kakvu se danas zna je podignuta nakon Trećeg Vaseljenskog sabora, održanog 431. Godine n.e. u gradu Efesu (današnja Turska), sazvanog od strane tadašnjeg vizantijskog cara Teodosija Drugog. Na ovom saboru raspravljalo je se o postojanju božanske i čovečanske prirode u Isusu Hristu, te je došlo do sukoba dva hrišćanska učenja : monofizitskih stavova aleksandrijskog episkopa Nestorija i diofizitskih stavova Kirila, carigradskog patrijarha. Nestorijanski, monofozitski stavovi (gr. Μονη φυσις - jedna priroda, „monos physis“) zalažu se za postojanje jedne prirode u Hristu, dok su Kirilski, tj. diofizitski stavovi (gr. Δυοφυσιτισμός ' dve prirode) bazirani na postojanje dve prirode u Hristu. Struja koju je vodio carigradski patrijarh bila je jača, te diofizitski stavovi koji zalažu postojanje dve prirode u Hristu pobeđuju, te nestorijanska shvatanja bivaju osujećena kao jeretička, kao i sam Nestorije. U čast pobedi diofizitskog shvatanja kao jedinog ispravnog u hrišćanskom učenju, zbog ustanovljavanja dogme o Bogorodici, jačanja kulta Bogorodice (poznat još i kao „Marijanski kult“) kao one koja je rodila Boga i čoveka, a ne samo čoveka (Isusa Hristosa), podiže se ova monumentalna građevina.
Upravo će kult Bogorodice početi da jača izgradnjom ove crkve. Miri Rubin smatra da je na izgradnju bazilike uticalo i viđenje Marije kao one koja može predstavljati carske ideale klasične rimske umetnosti, spajajući stari Rim i novi hrišćanski Rim: „U Rimu, gradu mučenika, ako ne i više od careva, Marija je bila figura koja je mogla verodostojno da nosi carska sećanja i predstave.“
Papa Grigorije Veliki bio je zasenjen vizantijskim učenjima o Teotokos, gde je Bogorodica upravo ona koja rađa cara nebeskog, te je prilikom procesije u cilju molitve i slave božije, 590. naredio da se povorka zaustavi ispred Santa Marije Mađore, a ne ispred bazilike Svetog Petra, koji je zaštitnik grada Rima, kakav je bio običaj do tad.
Crkva je izgrađena na mestu ranije crkve za koju je sama Bogorodica birala lokaciju. Bogorodica se ukazala u snu papi Liberiju (352 366) istaknuvši da će se mesto za izgradnju crkve ukazati nekim čudom. Petog avgusta 352. godine nove ere, neobično vreme vladalo je gradom Rimom, te se na Eskvilinskom brdu pojavljuje sneg. Kada je papa shvatio šta se dešava, lično je u snegu napraviti prve otiske za izgradnju crkve. Po njemu se najraniji primer ove crkve zvao Sveta Marija Liberijska ili Liberijska bazilika (Santa Maria Liberiana). Ovaj naziv se u formalnom govoru još uvek koristi, te se ovo ime može koristiti i u savremenom i u istorijskom smislu. Ovaj događaj sa razlogom se zove legenda, jer nastaje tek nekoliko vekova nakon što se čudo sa snegom na Eskvilinu navodno dogodilo. Ipak, u čast Bogorodici i navodnom događaju, svakog 5. avgusta u Rimu se obeležava ovo čudo bacanjem latica ruža sa kupola bazilike. U čast ovom događaju postoji i legenda koja navodi da je bazilika baš zbog snega, ali i patronate same crkve poznata pod imenom S
S druge strane, postoje izvori koji navode da je papa Liberije ovu crkvu podigao na mestu nekadašnje palate aristokratke porodice Sicini, te je poznata i pod nazivom Sicinijeva bazilika.
Bazilika je preživela burnu istoriju i preplitanje mnoštva funkcija, te je osim sakralne građevine, imala i funkciju papske palate zbog pogoršanog stanja Lateranske palate u kojoj su odsedale pape, tokom perioda Avinjonskog papinstva.
Bila je restaurisana, dekorisana i menjana od strane mnogih papa, počev od pape Liberija i Siksta Trećeg, uključujući Eugena III, Nikolasa IV, Klimenta X i Benedikta XIV, koji je 1780. godine unajmio Ferdinanda Fugu da izgradi sadašnju fasadu i da modifikuje unutrašnjost crkve. Unutrašnjost ove crkve pretrpela je veliku modifikaciju koja je menjala njene oltare između 1575. i 1630. godine.
Na prostoru na kojem je bazilika izgrađena, na latinskom Zapadu, razvija se klasični tip trobrodne bazilike, čiji je predstavnik oko 380. godine, građevina u San Klementu. Ovakav tip longitudinalne građevine razvija se još u periodu vladavine rimskih paganskih careva, kada su bazilike imale pre svega profanu ulogu u društvenom životu stanovništva antičkog Rima.
Klasicizam petog veka u ovoj bazilici ogleda se u tome što je ovo longitudinalna građevina sa tri broda, bez transepta i sa istočno orijentisanom apsidom. Nastavak carskog klasicizma ove građevine vidi se još i u gusto postavljenim stubovima u srednjem brodu, bez transepta (poprečni brod) ostavlja utisak izuzetne dubine od istoka ka zapadu i obrnuto. U unutrašnjosti ova građevina liči na rimske hramove jonskog stila. Uz ravnu arhitravnu gredu i volute u kapitelu stuba koji čine dugačku kolonadu stubova, evidentno je da je građevina podlegla vraćanju antičkim tradicijama. Ključni aspekt koji uzdiže ovu crkvu u periodu 5. veka jeste izuzetna mozaička dekoracija izvedena na trijumfalnom luku i u naosu.
Atinski stubovi koji su deo naosa su još stariji i potiču ili iz prve bazilike, ili su spolije druge antičke rimske građevine. Izrađeni su od kamena i to trideset šest je od mermera i četiri od granita, koje je Ferdinando Fuga izrezao ili skratio da bi ih učinio identičnim, koji im je obezbedio identične kapitele od pozlaćene bronze.
Kampanil ili zvonik iz 14. veka najviši je u Rimu, i to 75 metara. Kasetirana tavanica je iz 16. veka, prema dizajnu Đulijana da Sangala, navodno je pozlaćen zlatom, koje je prvobitno doneo Kristifor Kolumbo, a Ferdinand i Izabela su ga poklonili španskom papi Aleksandru VI.
Fasada je iz 12. veka je rekonstrukcijom, sa lođom koja je prekrivena, koju je dogradio papa Benedikt XVI 1743. godine, radom Ferdinanda Fuge koji nije oštetio mozaike fasade. Krilo sakristije sa leve strane i odgovarajuće krilo na desnoj strani (dizajnirao je Flaminio Poncio) daju prednjem delu bazilike izgled palate koja gleda na Piazza Santa Maria Maggiore. Desno od fasade bazilike nalazi se spomenik koji čini stub u obliku topovske cevi sa vrhom na kojem počiva krst, podignut od strane pape Klimenta VIII, NE BI LI proslavio na taj način kraj francuskih verskih ratova.
Na trgu ispred fasade nalazi se stub sa korintskim kapitelom, na vrhu kojeg je statua Bogorodice i Hrista Emanuila. Ovaj marijanski stub je podignut 1614. po nacrtu Karla Moderna za vreme papstva Pavla V. Madernova fontana u podnožju kombinuje heraldičke orlove i zmajeve Pavla V (Borgeze). Ovaj stub bio je jedini netaknuti deo Maksencijeve i Konstantinove bazilike iz 4. veka koja je se nalazila na rimskom forumu. Statuu na vrhu stuba napravio je Domeniko Feri.
Ove dve građevine su u sastavnom kompleksu same bazilike. One su grobno mesto mnogih značajnih ličnosti koje su bitan deo istorije grada Rima.
Ispod oltara ove bazilike smeštena je kripta Hristovog Rođenja ili Vitlejemska kripta. U kripti se nalazi kristalni relikvijar, rad umetnika Đuzepea Valadijera. Ovde je i grobno mesto lekara iz 4. veka, Svetog Jeronima, koji je preveo Bibliju na latinski jezik.
Sikstinska kapela vezana je za jednog od rimskih papa, Siksta V, a smatra se da ju je projektovao arhitekta Dominik Fontana. Obiluje zanimljivim umetničkim delima, a jedna od bitnih relikvija je i jaslice za koje se smatra da su iz Vitlejema i da su pripadale Isusu Hristu. Ipsred kapele je grob umetnika i veoma značajnog rimskog arhitekte, Berninija.
Mozaici koji se nalaze u ovoj bazilici spadaju u prve ikad izvedene predstave Bogorodice u ranohrišćanskoj umetnosti. Ovi ikonografski obrasci dali su uvid u slavljenje Marije kao Theotocos (one koja je rodila Boga), što je i bio predmet rasprave na saboru u Efesu 431. godine. Mozaici koji se nalaze na čeonom zidu apside i u naosu ove građevine postavili su obrasce za buduće predstave Bogorodice. Uticaji su svakako antički rimski impresionizam koji se mogao videti na zidovima vila tadašnje rimske aristokratije.
Značaj ovih mozaika leži i u tome što su istoričarima dali mnoge informacije vezane za društvene, umetničke i kulturne pokrete vizantijskog carstva toga doba. Dva najznačajnija zaključka koji niz istorijskih proučavanja donosi jesu slavljenje Bogorodice kao majke Božije, time ujedno donet je i zaključak da je u tom periodu diofizitizam bio prihvaćena hrišćanska filozofija, i drugo koje upućuje na jedinstvo i preplitanje hrišćanske i jevrejske dogme, iz koje hrišćanska i nastaje.
Trijumfalni luk nalazi se na čelu naosa, nekad je nazivan i oltarski luk, ali kasnije poprima poznati termin "slavoluk". Spaja naos sa oltarskim prostorom građevine. Arkada trijumfalnog luka izvedena je mozaičkom tehnikom.
Mozaici koji se nalaze na trijumfalnom luku upućuju program epifanije nebeskog logosa, koji je u ovom slučaju jasno izražen inkarnacijom, tj. silaskom logosa na svet. Scene su podeljene u tri registra sa obe strane trijumfalnog luka. Scene su bazirane na ustanovljavanje dogme o Bogorodici kao onoj koja je rodila Boga, kao i prve godine Hristovog života.
Centralni deo trijumfalnog luka ima mozaičku predstavu hetimasije, preugotovljenog prestola koji je prazan i tako simbolično najavljuje drugi Hristov dolazak. Ispod monograma nalazi se natpis koji ukazuje da je papa Sikst Treći bio ktitor hrama. Monogram je flankiran dvema predstavama apostola Petra i Pavla koji pridržavaju medaljon sa hetimasijom (preugotovljeni presto namenjen Bogu). Iznad figura Svetog Petra i Svetog Pavla, kao onih koji su prvi među apostolima, nalaze se i tetramorfi (personifikacije četvorice jevanđelista), u vidu anđela, lava, bika i orla. Ispod preugotovljenog prestola nalazi se i ktitorski natpis pape Siksta III, koji upućuje da je upravo ovaj rimski papa ktitor hrama (lat. "XYCTUS SCOPUS PLEBI DEI", u bukvalnom prevodu: "Sikst episkop naroda Božijeg" ).
Severna strana ima četiri registra, i počevši odozgo na gore nižu se sledeće scene:
Kompozicija Blagovesti (carska ikonografija, Bogorodica je prikazana kao carica nebeska jer je odabrana da rodi sina Božijeg. Ima ikonografiju carice, obučena je u carsko ruho, okićena perpendulijama i fibulama, a u ruci drži katapetazmu, tj. purpurnu zavesu koju plete za Jevrejski dvor), Bogorodica u središtu kompozicije, oko nje apostoli, u pozadini je golub (atribut vezan za Boga, ali i za božije vesti) i anđeo kako silazi sa nebesa.
Kompozicija Poklonjenje mudraca (ovde je prikazana ponovo Bogorodica u carskoj ikonografiji sa Hristom Emanuilom na prestolu Davidovom od purpura, što sve upućuje na sina Božijeg i na carstvo nebesko, ali i na vezu Starog i Novog zaveta), sa leve strane prestola je još jedna ženska figura koja je zapravo personifikacija jevrejske crkve, tzv. Crkve Obrezanih (lat. "Ecclesia ex Circumcisiones"). U pozadini i okolo scenu flankiraju zvezda vodilja i tri mudraca, tj. starozavetne ličnosti koji nose darove Hristu, posle njegovog rođenja.
Pokolj vitlejemske dece, kao scena koja prati celokupnu kompoziciju severnog dela trijumfalnog luka, kao najava stradanja. Scena je vezana za ciklus Jovana Preteče, iz jevanđelja po Mateju.
Jerusalim, kao simbol Hristovog stradanja i Drugog Hristovog dolaska. Jaganjci koji su u sklopu poslednje scene su motivi kojima su se u ranohrišćanskoj umetnosti prikazivali apostoli (Hristovi učenici)
Južna strana ima takođe četiri registra, scene koje su unete u kompoziiciju ukazuju na sadejstvo sa severnim delom trijumfalnog luka. Scene su sledeće:
Sretenje (ova scena spada u ciklus Velikih praznika i nalazi se u jevanđelju po Jovanu. Suština same scene je prva Hristova bol i patnja koju oseća još kao beba. Prikazana je Bogorodica, u patnji, Josif, ciborijum[4]; ova scena je značajna jer je to događaj koji slavi prepoznavanje Isusa Hrista kao božijeg sina). U pozadini je prikazan i ikonografski obrazac scene "Josifov san"
Irodovi idoli su deo treće kompozicije koja za cilj ima da ukaže na hrišćansku dogmu, širenje hrišćanske dogme i opiranje hrišćana da prihvate pagansku religiju.
Vitlejem, kao simbol Hristovog rođenja, jaganjci koji upućuju na vernike, jasle i ulogu Sina Božijeg u hrišćanskom učenju, a to je da vernike izvede na pravi put, kao što pastir čuva i vodi svoje stado.
Naos bazilike sastoji se od severnog i južnog bočnog zida i bio je prekriven sa obe strane mozaičkom dekoracijom. Teme na mozaicima u ovom delu crkve su bazirani na starozavetnim scenama vezanim za starozavetne ličnosti poput Mojsija, Isusa Navina, Avrama, Isaka i Jakova.
Severni bočni zid naosa sastoji se iz nekoliko vešto odrađenih panela koji prikazuju sledeće scene:
Melhisedeh i Avram, kao car i prvosveštenik, sa hlebom i vinom, osnovnim evharistijskim (liturgijskim) atributima. Ova scena je neposredno pored oltara, simbolički ukazujući na liturgiju.
Gostoljublje Avramovo, koje takođe upućuje na liturgiju i navodi do zaključka da su se scene sa evharistijom neretko postavljale neposredno ili uz same oltare, kao ona mesta gde se nalazi Časna trpeza na kojoj je i vršen liturgijski obred.
Avram i Lot kreću na put, dogovaraju se k će na koju stranu povesti svoj narod. Identitet obe starozavetne ličnosti izražen je kroz prisustvo Lotovih kćeri i Avramovog sina Isaka.
Južni bočni zid naosa obuhvata scene takođe vezane za Stari zavet i starozavetne ličnosti, koje nose simboliku spasenja:
Mojsije na dvoru (ovo je scena kada Mojsija dovode pred faraonovu kćerku. Mojsije je odeven kao mladi car, on nosi simbol mesije, tj. onog koji spasava Jevreje od ropsta)
Prelazak preko Crvenog mora, kao simbolika izabranog naroda kojeg vodi Mojsije i spasava od egipatskog ropstva
Scene bočnog zida glavnog broda u naosu crkveU dve kapele pored bazilike sahranjen je veliki broj značajnih ličnosti vezanih za grad Rim.
Mozaici iz petog veka sačuvani su do dana današnjeg i mogu se videti u bazilici u koju je ulaz besplatan.
2015. migranti islamske veroispovesti, poreklom iz Tunisa i Palestine, uhapšeni su zbog sumnje da su hteli da razoružaju vojnike koji su stajali ispred bazilike. Uzvikivali su reči poput "Alah je veliki!". Kada je policija došla, pokušali su da uključe i okolne posetioce ne bi li napali rimsku policiju.[5]
Gerke Fridrih, "Kasna antika i rano hrišćanstvo", Novi Sad, Bratstvo Jedinstvo, 1973.[9]
^Eskvilin (na jeziku: srpski), 2021-08-07, Pristupljeno 2023-05-18
^Greška kod citiranja: Nevažeća oznaka <ref>; nema teksta za reference pod imenom :0.
^Gerke, Fridrih (1973). Kasna antika i rano hrišćanstvo. Novi Sad: Izdavačko preduzeće "Bratstvo jedinstvo". str. 67. str.
144.str.
145.str. ISBN120011043 Proverite vrednost parametra |isbn=: length (pomoć).line feed character u |pages= na poziciji 9 (pomoć)
^Ciborijum (na jeziku: srpski), 2022-07-13, Pristupljeno 2023-05-18
^Ostrogorski, Georgije (1996). Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta. str. 48.str. do 103. str. ISBN8607009524.
^Braun, Piter; Nikolić, Dragana (2010). „Prvo poglavlje, "Carstvo i njegove posledice 200-500. godine"”. Uspon hrišćanstva na Zapadu. Beograd: Clio. ISBN9788671023221.
^Biblija ili Sveto pismo Staroga i Novoga zaveta. Beograd: Jugoslovensko biblijsko društvo. ISBN [[Posebno:BookSources/1903865255
1903865263
1903865271
190386528X
1903865298|1903865255
1903865263
1903865271
190386528X
1903865298]] Proverite vrednost parametra |isbn=: length (pomoć).line feed character u |isbn= na poziciji 11 (pomoć)
^Gerke, Fridrih (1973). Đurić, ur. Kasna antika i rano hrišćanstvo. Prevod: Cermanović Kuzmanović. Izdavačko preduzeče "Bratstvo Jedinstvo": Bratstvo Jedinstvo. ISBN120011043 Proverite vrednost parametra |isbn=: length (pomoć).
._Author%E2%80%99s_photograph.jpg)
_15.jpg)