Pređi na sadržaj

Korisnik:Gavrilo97/pesak

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Istorija grada Njujorka[uredi | uredi izvor]

Slika ptičje perspektive s Menhetna 1873. godine, gledajući prema severu. Reka Hadson je na zapadu sa leve strane. Bruklinski most (desno) preko Istočne reke bio je u izgradnji od 1870. do 1883. godine.

Pisana istorija Njujorka počela je prvim evropskim istraživačem Đovanijem Varacanom 1524. godine. Evropsko naselje počelo je sa Holanđanima

1608. godine.

„Sinovi slobode“ uništili su britansku vlast u Njujorku, a Kongres o markama sa predstavnicima iz svih trinaest kolonija sastao se u gradu 1765. godine kako bi organizovao otpor britanskim politikama. Strateška lokacija grada i status glavne luke učinili su ga glavnom metom za britanski napad 1776. godine. General Džordž Vašington izgubio je niz bitaka iz kojih je usko pobegao (uz izuzetak Bitke na Harlem Hajtsu, njegove prve pobede u ratu), a britanska vojska je kontrolisala Njujork i učinila ga njihovom bazom do kraja 1783., privlačeći lojalističke izbeglice. Grad je služio kao nacionalna prestonica prema Ugovoru o konfederaciji i stalnoj uniji od 1785.–1789., a kratko je služiokao kao glavni grad nove države 1789.–1790. po Ustavu Sjedinjenih Američkih Država. Pod novom Vladom, u gradu je održana inauguracija Džordža Vašingtona kao prvog predsednika Sjedinjenih Američkih Država, izrađen je nacrt Povelje o pravima Sjedinjenih Država i prvog Vrhovnog suda Sjedinjenih Država. Otvaranje kanala Iri pružilo je odlične veze parobrodom sa gornjim Njujorkom i Velikim jezerima, uz obalni promet do Nove Engleske, čime je grad postao istaknuta luka u Atlantskom okeanu. Dolaskom železničkih veza la sjeveru i zapadu 1840-ih i 1850-ih ojačao je njegovu središnju ulogu.

Sredinom 18. veka, talasi novih imigranata stigli su iz Evrope dramatično menjajući sastav grada i služeći kao radnici u rastućoj industriji. Moderni Njujork prati svoj razvoj do konsolidacije pet gradova 1898. godine i ekonomskog i građevinskog procvata nakon Velike krize i Drugog svetskog rata. Kroz svoju istoriju, Njujork je služio kao glavna ulazna luka za mnoge imigrante, a njegov kulturni i ekonomski uticaj učinili su ga jednim od najvažnijih urbanih područja u Sjedinjenim Državama i svetu.

Naselje starosedelaca[uredi | uredi izvor]

Područje koje je na kraju obuhvatalo moderni Njujork bilo je naseljeno narodima Delaveri. Ove grupe kulturološki i jezički srodnih starosedelaca tradicionalno su govorile Algonkvijski jezik koji se sada naziva Unami. Rani evropski doseljenici nazivali su grupe Delaverija po nazivu mesta Unami gde su živeli, poput „Raritanaca" na Staten Ajlendu i u Nju Džerziju, „Kanarsija" u Bruklinu i „Hakensaksa" u Nju Džersiju preko reke Hadson, sa Donjeg Menhetna. Neka moderna imena mesta kao što su zaliv Raritan i Kanarsi potiču od imena Delaverija. Istočne komšije na Long Ajlendu bile su kulturološki i jezički srodnije mohigan-pekvotskim narodima iz Nove Engleske koji su govorili jezikom Mohigan-pekvotskim jezikom.[1]

Svi su ovi ljudi koristili obilne plovne putove u regionu Njujorka za ribolov, lovačke izlete, trgovinu i povremeno rat. Mnogi putevi koje su stvorili domorodački narodi sada su glavne saobraćajnice, kao što su Brodvej na Manhattanu, Bronks i Vestčester.[2] Delaveri su razvili sofisticirane tehnike lova i upravljanja svojim resursima. U vreme dolaska Evropljana, oni su obrađivali polja iseci i zapali tehnikama, što produžava životni vek zasađenih polja. Takođe su iz zaliva vadili ogromne količine ribe i školjki.[3] Istoričari procenjuju da je u vreme evropskog naseljavanja oko 5000 Delaverija živelo u 80 naselja širom regiona.[4]

Evropsko istraživanje i naseljavanje[uredi | uredi izvor]

Novi Angulem[uredi | uredi izvor]

Prvi evropski posetilac tog područja bio je Đovani Varacano, Italijan koji je zapovedao francuskim brodom La Dafin 1524. Vjeruje se da je uplovio u Gornji Njujorški zaliv, gde je naišao na starosedeoce Delaveri, vratio se kroz Narous, gdje se usidrio u noći 17. aprila i resio da prekine putovanje. Nazvao je oblast Novi Angulem (Francuski: Nouvelle-Angoulême) [5] u čast Fransoe I, kralja Francuske, iz kraljevske dinstije Valoa i koji je bio grof od Angulema od 1496. do njegovog krunisanja 1515. godine.[6] Ime se odnosi na grad Angulem, u francuskom okrugu Šarant. U sledećih sto godina područje su povremeno posećivali trgovci krznom ili istraživači, kao što je Esteban Gomez 1525. godine.

Evropska ekspedicija nastavila se 2. septembra 1609. godine, kada je Englez Henri Hadson, zaposlen u Holandskoj istočnoindijskoj kompaniji, uplovio u „Pola meseca" kroz Nerous u Gornji njujorški zaliv. Poput Kristofera Kolumba, i Hadson je tražio zapadni prolaz u Aziju. Nikada ga nije našao, ali je zapazio obilnu populaciju dabrova. Dabrova koža bila je u modi u Evropi, podstičući unosan posao. Hadsonov izveštaj o regionalnoj populaciji dabra poslužio je kao podsticaj za osnivanje holandskih trgovinskih kolonija u Novom svetu. Važnost dabra u istoriji Njujorka pokazuje i to što je u upotrebi na službenom pečatu grada.

Holandsko naselje[uredi | uredi izvor]

Pismo 1626. na holandskom jeziku Pietera Šagena u kome se navodi kupovina Menhetna za 60 guldera.

Prve holandske trgovine za krzno i naselja bili su 1614. godine u blizini današnjeg Olbanija u državi Njujork, iste godine kada se Nova Holandiija prvi put pojavila na kartama. Tek u maju 1624. godine, Holandska zapadnoindijska kompanija iskrcala je brojne porodice na Noten Ajlant-u (današnjem Ostrvu Guvernera) kraj južnog vrha Menhetna na ušću Severne reke (današnje reke Hudson). Ubrzo nakon toga, najverovatnije 1626. godine, započela je gradnja tvrđave Amsterdam.[7] Kasnije je Holandska zapadnoindijska kompanija uvela afričke robove da bi bili radnici. Pomogli su u izgradnji zida koji je grad branio od engleskih i indijanskih napada. Rani direktori su bili Vilem Verhulst i Peter Minojt. Vilem Kift postao je direktor 1638., ali pet godina kasnije bio je upetljan u Kiftov rat protiv Indijanaca. Pavonijski masakr, preko reke Hadson u današnjem gradu Džersiju, rezultirao je smrću 80 domorodaca u februaru 1643. Nakon masakra, plemena Algonkvini udružila su snage i zamalo pobedila Holanđane. Holandija je poslala dodatne snage u pomoć Kifta, što je dovelo do ogromnog poraza Indijanaca i mirovnog sporazuma 29. avgusta 1645.

27. maja 1647. godine, Peter Stuivesant je po njegovom dolasku inauguriran na mesto generalnog direktora i vladao je kao član holandske reformisane crkve. Koloniji je dodeljena samouprava 1652. godine, a Novi Amsterdam je inkorporiran kao grad 2. februara 1653. Te godine su imenovani prvi gradonačelnici Novog Amsterdama, Arent van Hatem i Martin Kregier. Do ranih 1660-ih stanovništvo je činilo otprilike 1500 Evropljana, od kojih su otprilike polovina bili Holanđani, i 375 Afrikanci, od kojih su 300 bili robovi.[8]

Nekoliko originalnih holandskih imena mesta zadržano je, od kojih su najpoznatiji Flušing (prema holandskom gradu Vlisingenu), Harlem (prema Harlemu) i Bruklin (prema Brukelenu). Međutim, malo zgrada ostaje iz 17. veka. Najstarija zabeležena kuća koja još postoji u Njujorku, kuća Pietera Klasena, Vikof kuća u Bruklinu datira iz 1652. godine.

Novi Amsterdam 1664.

Britanska vladavina i revolucija: 1664.-1783.[uredi | uredi izvor]

27. avgusta 1664. godine, četiri engleske fregate uplovile su u luku Novi Amsterdam i zatražile predaju Nove Holandije, kao deo napora, Džejmsa, brata kralja Čarlsa, vojvode od Jork-a, lorda visokog admirala da izazove Drugi anglo-holandski rat. Dve nedelje kasnije, Stuivesant je zvanično kapitulirao i u junu 1665. godine grad je ponovo uključen prema engleskom zakonu i preimenovan u "Njujork" po vojvodi, čime je okončana 50-godišnja istorija holandske kolonije. Rat se završio pobedom Holandije 1667., ali kolonija je ostala pod engleskom vlašću. Tokom Trećeg anglo-holandskog rata, Holanđani su nakratko povratili grad 1673. godine, preimenovajući grad u "Novi Orandž", pre nego što su u novembru 1674. trajno ustupili koloniju Nove Holandije Englezima za sadašnji Surinam.

Kolonija je imala koristi u rastućem globalnom Britanskoj impreriji i njeno stanovništvo je raslo brzo. Zakon o natezanju iz 1678. godine, prema kojem nijednom mlinu izvan grada nije bilo dozvoljeno mlevenje pšenice ili kukuruza, podstakao je rast do ukidanja 1694. godine, povećavajući broj kuća u tom periodu od 384 do 983.[9]

U kontekstu Slavne revolucije u Engleskoj, Jakob Leisler vodio je Leislerovu pobunu i efektivno kontrolisao grad i okolna područja od 1689.–1691., pre nego što je uhapšen i pogubljen.

Peter Stuivesant

Advokati[uredi | uredi izvor]

U Njujorku su s početka pravnici su bili biznismeni i prodavci bez radnog vremena, bez pravne struke, koji su gledali nekoliko sudskih postupaka i uglavnom koristili zdrav razum zajedno sa isečcima koje su uzeli iz engleskog zakona. Sudski postupci bili su prilično neformalni, jer sudije nisu imale više obuke od advokata. Do 1760-ih, situacija se dramatično promenila. Advokati su bili od ključnog značaja za brzo rastuću međunarodnu trgovinu, baveći se pitanjima partnerstva, ugovora i osiguranja. Uložene sume novca bile su velike, a angažovanje nesposobnog advokata bilo je veoma skupo. Advokati su sada bili stručno osposobljeni i razgovarali su na izuzetno složenom jeziku koji je kombinovao vrlo specifične pravne pojmove i predloge sa dozom latinskog jezika. Sudski postupci postali su zabrinjavajuća misterija za običnog laika. Advokati su postali specijalizovaniji i gradili su svoju reputaciju i svoju cenu na osnovu te reputacije i uspeha. Ali kako su se njihov status, bogatstvo i moć povećavali, neprijateljstvo je raslo još brže. Već 1750-ih i 1760-ih, bilo je rasprostranjeno ismevanje i omalovažavanje pravnika. Njihov imidž i uticaj su opali.[10] Advokati su organizovali advokatsku komoru, ali se ona raspala 1768. godine tokom oštrog političkog spora između frakcija sa sedištem u porodicama Delancej i Livingston. Veliki deo istaknutih pravnika bili su lojalisti. Njihova klijentela često je bila vezana za kraljevsku vlast ili britanske trgovce i finansijere. Nije im bilo dopušteno da se bave pravom ako nisu položili zakletvu na vernost novim Sjedinjenim Američkim Državama. Mnogi su otišli u Britaniju ili Kanadu nakon što su izgubili rat.

U narednom veku bilo je mnogo pokušaja da se izgradi efikasna organizacija advokata. Konačno se pojavila Advokatska komora 1869. godine koja se pokazala uspešnom i nastavlja da deluje.[11]

Indijanci i robovi[uredi | uredi izvor]

Pogled luke Njujork, 1770.

Do 1700. godine, broj stanovnika Delaverija u Njujorku smanjio se na 200. Holandska zapadnoindijska kompanija prevozila je afričke robove kojima su trgovali i služili su za izgradnju utvrđenja i skladišta, a neki od njih su stekli slobodu pod Holanđanima. Nakon što su Britanci 1664. preuzeli koloniju i grad, nastavili su sa uvozom robova iz Afrike i sa Kariba. 1703. 42% domaćinstava u Njujorku imalo je robove. Služili su kao sluge i radnici, ali su se takođe bili uključeni i u razne zanatske poslove, brodarstvo i druge oblasti. Ipak, prateći reformu etike, prema mišljenju britanskog prosvetiteljstva, 1770-ih robovi su činili manje od 25% stanovništva.

Do 1740-ih, 20% stanovnika Njujorka bili su robovi,[12] ukupno oko 2.500 ljudi.[13]

Nakon niza požara 1741. godine, grad se uspaničio da su crnci planirali da spale grad u zaveri sa nekim siromašnim belcima. Istoričari veruju da je njihova uzbuna bila uglavnom izmišljotina i strah, ali zvaničnici su optužili 31 crnca i 4 belca, koji su tokom sledećih meseci bili osuđeni za podmetanje požara. Od toga, pogubljeno je 13 crnaca tako što su živi spaljeni i obešeno je 4 belca i 18 crnaca.[14]

1754. godine osnovan je Univerzitet Kolumbija pod poveljom Džordža II kao kraljevski Univerzitet u Donjem Menhetnu.[15]

Američka revolucija[uredi | uredi izvor]

Džordž Vašington trijumfom ulazi u Njujork nakon britanske evakuacije iz Amerike.

Zakon o pečatima i druge britanske mere podstakle su neslaganje, posebno među Sinovima slobode koji su održavali dugogodišnju svađu sa lokalno stacioniranim britanskim trupama nad Palicama slobode od 1766. do 1776. godine. Kongres Zakona o pečatima sastao se u Njujorku 1765. godine kao prvi organizovani otpor britanskoj vlasti širom kolonija. Nakon velikog poraza kontinentalne vojske u bitci na Long Ajlendu krajem 1776., general Džordž Vašington se povukao na ostrvo Menhetn, ali sa poslednjim porazom u bitci kod utvrđenja Vašington, ostrvo je zapravo prepušteno Britancima. Grad je postao utočište za lojalističke izbeglice, postajući britansko utvrđenje tokom celog rata. Shodno tome, to područje je postalo i središnja tačka Vašingtonove špijunaže i prikupljanja obaveštajnih podataka tokom čitavog rata.

Njujork je dva puta bio oštećen požarima sumnjivog porekla tokom britanske vojne vladavine. Grad je postao politički i vojni centar operacija Britanaca u Severnoj Americi do kraja rata i utočište za lojalističke izbeglice. Oficir kontinentalne vojske Nejtan Hejl bio je obešen na Menhetnu zbog špijunaže. Pored toga, Britanci su počeli da drže većinu američkih ratnih zarobljenika na zatvorskim brodovima u zalivu Valabout, preko puta Ist Rivera u Bruklinu. Više Amerikanaca je izgubilo život zbog zanemarivanja na tim brodovima nego što je umrlo u svim ratnim bitkama.[16] Britanska okupacija trajala je do 25. novembra 1783. Džordž Vašington se tog dana trijumfalno vratio u grad, kada su ga poslednje britanske snage napustile.

Savezna i rana Amerika: 1784.–1854.[uredi | uredi izvor]

Norman Frend. Sidnina mapa "Dvanaest milja oko Njujorka", 1849. Hromo litografija, Bruklinski muzej

Počevši 1785. godine, Kongres se u Njujorku sastao na osnovu Ugovora o konfederaciji i stalnoj uniji. 1789. godine, Njujork je postao prva nacionalna prestonica Sjedinjenih Država prema novom Ustavu Sjedinjenih Država. Ustavom je takođe stvoren aktuelni Kongres Sjedinjenih Država, a njegovo prvo zasedanje bilo je u Federalnoj dvorani na Vol Stritu. Tu je zasedao prvi Vrhovni sud Sjedinjenih Američkih Država. Nacrt Povelje o pravima SAD-a sastavljen je tamo i ratifikovan. Džordž Vašington inauguriran je u Federalnoj dvorani.[17] Njujork je ostao glavni grad SAD-a sve do 1790. godine, kada je uloga preneta u Filadelfiju.

Tokom 19. veka grad je itmenjen imigracijom, vizionarski predlog razvoja pod nazivom Plan poverenika iz 1811. koji je proširio Hipodamovska shema na ceo Manhattan i otvaranje kanala Iri 1825. koji je povezivao atlantsku luku na ogromna poljoprivredna tržišta Srednjeg zapada Sjedinjenih Država i Kanade. Do 1835. godine, Njujork je nadmašio Filadelfiju kao najveći grad u Sjedinjenim Državama. Njujork je rastao kao ekonomsko središte, prvo kao rezultat politike i prakse Aleksandra Hamiltona kao prvog sekretara za trezor.

Godine 1842. voda je puštena iz rezervoara za snabdevanje grada prvi put.[18]

Velika irska glad (1845.-1850.) dovela je veliki priliv irskih imigranata, a do 1850. Irci su činili četvrtinu gradskog stanovništva. Institucije Vlade, uključujući njujoršku policijsku upravu i javne škole, osnovane su 1840-ih i 1850-ih kako bi odgovorile na sve veće zahteve stanovnika.

Savremena istorija[uredi | uredi izvor]

Tamani i konsolidacija: 1855.–1897.[uredi | uredi izvor]

Raskrsnica u 42-oj Ulici, 1898.

Ovaj period je započeo 1855. inauguracijom Fernanda Vuda kao prvog gradonačelnika iz Tamani Hol-a, političke mašine Demokratske stranke koju su podržali irski imigranti i koja je dominirala lokalnom politikom tokom ovog perioda i tokom 1930-ih.[19] Članovi stare trgovačke aristokratije koji su bili u javnom interesu pritiskali su za Sentral park i otvoren je konkurs za dizajn 1857. godine. Postao je prvi pejzažni park u američkom gradu.

Tokom američkog građanskog rata (1861.–1865.), na grad je uticala njegova istorija jakih komercijalnih veza sa jugom. Pre rata polovina izvoza odnosila se na pamuk, uključujući i tekstil iz ustaljenih mlinova. Zajedno sa rastućim imigrantskim stanovništvom, koje je bilo ljuto zbog regrutacije, simpatije stanovnika su bile podeljene i za Uniju i za Konfederaciju nakon izbijanja rata. Napetosti u vezi sa ratom kulminirale su u Planovima nereda 1863. godine od strane etničkih belih imigranata, koji su napali crnačke četvrti i abolicionim domovima. Mnogi crnci napustili su grad i preselili se u Bruklin. Nakon građanskog rata, stopa imigracije iz Evrope naglo je rasla, a Njujork je postao prva stanica milionima koji traže novi i bolji život u Sjedinjenim Državama, uloga priznata dobijanjem Kipa slobode 1886. godine.

Rani 20. vek: 1898.–1945.[uredi | uredi izvor]

Ulica Mulberi, na donjoj istočnoj strani, oko 1900. godine
Njujorška zgrada Singer bila je najviša zgrada na svetu kada je završena 1908. Srušena je 1968. godine.

Od 1890. do 1930. godine, veći gradovi bili su u središtu pažnje. Neboderi i turističke atrakcije široko su reklamirani. Predgrađa su postojala, ali su uglavnom zajednice sa spavaćim sobama za putnike koji su se kretali u centralni grad. San Francisko je dominirao Zapadom, Atlanta je dominirala Jugom, Boston dominirao Novom Engleskom; Čikago, železničko središte države, dominirao je srednjim zapadom Sjedinjenih Država; međutim, Njujork je dominirao čitavom državom u pogledu komunikacija, trgovine, finansija, popularne kulture i visokog društva. Više od četvrtine od 300 najvećih korporacija 1920. godine imalo je sedište u Njujorku.

Godine 1898. formiran je moderan grad Njujork konsolidacijom Bruklina (do tada nezavisnog grada), Menhetna i okolnih područja. Menhetn i Bronks uspostavljeni su kao dva odvojena naselja i spojeni su sa tri druge četvrti stvorene iz delova susednih okruga kako bi formirali novu opštinsku Vladu koja se prvobitno zvala „Veći Njujork". Bruklin je uključio nezavisni grad Bruklin, koji je nedavno pridružen Menhetnu preko Bruklinskog mosta. Opština Kvins stvorena je iz zapadnog okruga Kvins (čiji je ostatak osnovan kao okrug Naso 1899.), a grad Ričmond je sadržavao čitav okrug Ričmond. Zakonodavstvo države Njujork 1914. godine stvorilo je okrug Bronks, čineći pet okruga koji se graniče sa pet opština.

Bronks je imao neprestani procvat od 1898.-1929. godine, rast stanovništva od 200.000 1900. do 1.3 miliona 1930. godine. Velika kriza stvorila je porast nezaposlenosti, naročito među radničkom klasom i smanjeni rast broja stanovnika.

15. juna 1904. godine, preko 1.000 ljudi, uglavnom nemačkih useljeničkih žena i dece, ubijeno je kada se izletnički parobrod General Slocum zapalio i potonuo. To je najgora pomorska katastrofa u gradu. 25. marta 1911. požar Fabrike košulja u Grinvič Vilidžu odneo je živote 146 radnika. Kao odgovor, grad je postigao veliki napredak u vatrogasnoj službi, građevinskim pravilima i propisima o radnom mestu.

Kroz prvu polovinu 20. veka grad je postao svetski centar za industriju, trgovinu i komunikacije, obeležavajući svoj sve veći uticaj događajima poput Hadson-Fultona proslave iz 1909.Kompanija Međugradski brzi tranzit (prva kompanija metroa u Njujorku ) počela je sa radom 1904. godine, a železnice koje su upravljale van Grand Central Terminal-a i Pensilvanija Stejšn-a uspevale su.

Neboder je izrazio uspeh Njujorka s početka 20. vijeka. Bio je dom najviše zgrade u periodu od 1908. do 1974.

Grad je bio odredište unutrašnjih migranata kao i imigranata. Kroz 1940., Njujork je bio glavno odredište Afroamerikanaca tokom velikih migracija sa ruralnog američkog juga. Harlemska renesansa procvjetala je tokom 1920-ih i ere zabrane. Sve brže promjene i sve veće stope kriminala i siromaštva u Njujorku smanjeni su nakon što je Prvi svjetski rat poremetio trgovačke rute, aktima o ograničenju imigracije ograničena je dodatna imigracija nakon rata, a Velika kriza smanjila je potrebu za novom radnom snagom. Kombinacija je okončala vladavinu barona zlatnog doba. Kako se demografija grada privremeno stabilizovala, sindikalna organizacija rada pomogla je radničkoj klasi da stekne novu zaštitu i bogatstvo srednje klase, gradska vlada i infrastruktura podvrgli su se dramatičnom remontu pod Fiorelom La Guardijom, a njegov kontroverzni komesar za parkove, Robert Moses, okončao je uništavanje mnogih stambenih površina, proširio nove parkove, preuredio ulice, ograničio i reorganizovao kontrolu zona.

Jedno vreme Njujork je bio najnaseljeniji grad na svetu, pretekavši London 1925. godine, koji je vladao vekovima.[20] Tokom teških godina Velike krize, reformator Fiorelo La Guardija izabran je za gradonačelnika, a Tamani Hol je pao nakon osamdeset godina političke dominacije.

Uprkos efektima Velike krize, neki od najviših nebodera na svetu sagrađeni su tokom 1930-ih. Art Deko arhitekturom - poput kultne Krajsler zgrade, Empajer stejt bildinga i 30 Rokfeler trga- došlo je do definisanja obrisa grada. Izgradnja Rokfelerovog trga dogodila se 1930-ih i bio je najveći privatni razvojni projekat u to vreme. I pre i naročito posle Drugog svetskog rata, ogromna područja grada takođe su preuređena izgradnjom mostova, parkova i staza kroz parkove kojima je koordinirao Robert Moses, najveći zagovornik modernističkog urbanizma u Americi usredsređenog na automobile.

Posle II svetskog rata: 1946.–1977.[uredi | uredi izvor]

Hiljade američkih trupa stiže u luku Njujork

Povratak veterana Drugog svetskog rata i imigranata iz Evrope stvorio je posleratni ekonomski procvat. Zahteve za stanovanje obezbedio je G.I. Akt za veterane, podstičući razvoj ogromnih prigradskih traktata u istočnom Kvinsu i okrugu Naso. Grad je intenzivno fotografisao tokom posleratnih godina fotograf Tod Veb.[21]

Njujork je izašao iz rata kao vodeći grad na svetu, pri čemu je Vol Strit predvodio Sjedinjene Države. 1951. Ujedinjene nacije su se preselile iz svog prvog sedišta u Flešing Medous parku u Kvinsu, na istočnu stranu Menhetna. Tokom kasnih šezdesetih godina prošlog veka, stavovi investitora i gradskog vođe Roberta Mosesa počeli su da nestaju u korist stavova anti-urbaniste Džejn Džejkobs koji su stekli popularnost. Građanska pobuna zaustavila je plan izgradnje autoputa kroz Donji Menhetn.

Nakon kratkog ratnog procvata, Bronks je opadao od 1950. do 1985., prelazeći od pretežno umerenog do uglavnom manjeg prihoda, sa visokim stopama nasilnog kriminala i siromaštva. Bronks je doživeo privredni i razvojni preporod počevši od kasnih 1980-ih koji se nastavlja i danas.

Prelaz sa industrijske baze na uslužnu ekonomiju ubrzao je, dok su se poslovi u velikoj brodogradnji i odevnoj industriji naglo smanjili. Luke su pretvorene u kontejnerske brodove, što je koštalo mnoge tradicionalne poslove među kojima su lučki radnici. Mnoge velike korporacije preselile su svoje sedište u predgrađa ili udaljenije gradove. Istovremeno, došlo je do ogromnog rasta usluga, posebno finansija, obrazovanja, medicine, turizma, komunikacija i prava. Njujork je ostao najveći grad i najveće gradsko područje u Sjedinjenim Državama i nastavlja se kao najveći finansijski, trgovinski, informativni i kulturni centar.

Kao i mnogi veći američki gradovi, Njujork je krajem 1960-ih pretrpeo rasne nerede, ratove bandi i opadanje stanovništva. Ulični aktivisti i manjinske grupe kao što su Crni panteri i Mladi lordovi organizovali su štrajkove protiv iznajmljivanja i gađanja otpadom, zahtevajući poboljšane gradske usluge za siromašna područja. Takođe su osnovali besplatne zdravstvene klinike i druge programe, kao vodič za organizovanje i dobijanje „Moć ljudima“. Do 1970-ih grad je stekao reputaciju kriminala kao relikviju istorije. 1975. gradska vlast je izbegla bankrot samo saveznim zajmom i restrukturiranjem duga od strane opštinske korporacije za pomoć, na čelu sa Felikom Rohatinom. Grad je takođe bio primoran da prihvati pojačan finansijski nadzor od države Njujork. Godine 1977., grad je pogodio blizanačka kriza zamračenja Njujorka iz 1977. godine i serijskoih ubistava od strane Semovog sina.

1978. – danas[uredi | uredi izvor]

Osamdesete su počele preporod Vol Strita, a grad je ponovo dobio svoju ulogu u središtu svetske finansijske industrije. Nezaposlenost i kriminal su ostali visoki, a poslednji su dostigli vrhunske nivoe u nekim kategorijama oko kraja decenije i početka 1990-ih. Projekti obnove susedstva koji su finansirali grad i država imali su vrlo dobre efekte za Njujork, posebno Bedford-Stuivesant, Harlem i Bronks. Grad je kasnije nastavio svoj socijalni i ekonomski oporavak, podstaknut prilivom Azijata, Latinoamerikanaca i američkih građana, te novim tehnikama borbe protiv kriminala od strane policijske uprave u Njujorku.

Krajem 1990-ih, grad je imao koristi od uspeha finansijskih sektora, poput Silicijumske doline, tokom eksplozije interneta („dot kom bum"), koja je jedan od faktora u deceniji u kojoj su u porastu vrednosti nekretnina. Njujork je takođe mogao da privuče više biznisa i pretvori napuštene industrijske četvrti u umetnost ili atraktivne stambene četvrti. Primeri uključuju okrug Mitpeking i Čelsi (na Menhetnu) i Vilijamsburg (u Bruklinu).

Stanovništvo Njujorka dostiglo je najvišu brojku tokom popisa stanovništva 2000. godine. Prema procenama popisa stanovništva od 2000. godine, grad je nastavio da raste, uključujući brz rast u najurađenijem gradu, Menhetnu. U ovom periodu, Njujork je bio mesto napada 11. septembra 2001. godine. 2.606 ljudi koji su bili u kulama i u okolini ubijeni su terorističkim napadom na Svetski trgovinski centar, događaj koji se smatra veoma traumatičnim za grad, ali koji nije zaustavio brzi regres grada. 3. novembra 2014. godine, na mestu napada otvoren je Svetski trgovinski centar 1.[22] Uragan Sandi donio je razornu oluju u Njujorku u večernjim satima 29. oktobra 2012, poplavivši brojne ulice, tunele i linije metroa na Donjem Menhetnu. Poplavila je niže delove Bruklina, Kvinsa i Stejten Ajlenda. Električna energija je izgubljena u mnogim delovima grada i njegovim predgrađima.[23]

Grad je zatvoren od 22. marta 2020. godine usled pandemije KOVID-19. Od aprila 2020. godine, država Njujork doživljava najviše smrtnih slučajeva od bilo koje lokacije u SAD-u.[24] U to vreme, trećina ukupno poznatih slučajeva SAD bila je u Njujorku.[25]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Herbert C. Kraft. The Lenape: Archaeology, history, and ethnography. (New Jersey Historical Society v 21, 1986). 
  2. ^ Foote, Thelma Wills (2004-10-28). Black and White Manhattan: The History of Racial Formation in Colonial New York City (na jeziku: engleski). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-803703-3. 
  3. ^ The Big Oyster: History on the Half Shell (na jeziku: engleski), 2019-12-24, Pristupljeno 2020-05-21 
  4. ^ Burrows, Edwin G.; Wallace, Mike (1999). Gotham : a history of New York City to 1898. Internet Archive. New York : Oxford University Press. 
  5. ^ Deffontaines, Pierre; Delamarre, Mariel J.-Brunhes (1960). Géographie universelle Larousse (na jeziku: francuski). Larousse. 
  6. ^ Koussa, Nicolas (2016-04-11). „Quand New York s'appelait Angoulême : une conférence le 21 avril”. French Morning US (na jeziku: francuski). Pristupljeno 2020-05-21. 
  7. ^ „The Battery Highlights : NYC Parks”. www.nycgovparks.org. Pristupljeno 2020-05-21. 
  8. ^ „Bones & Bureaucrats - Archaeology Magazine Archive”. archive.archaeology.org. Pristupljeno 2020-05-21. 
  9. ^ Brown, Henry Collins (1922). Old New York [electronic resource]. Columbia University Libraries. New York, Valentine Manual Press. 
  10. ^ Feder, Luke J. (2014). „“No Lawyer in the Assembly!”: Character Politics and the Election of 1768 in New York City”. New York History. 95 (2): 154—171. ISSN 0146-437X. 
  11. ^ Blaustein, Albert P. (1968). „New York Bar Associations Prior to 1870”. The American Journal of Legal History. 12 (1): 50—57. ISSN 0002-9319. doi:10.2307/844067. 
  12. ^ „Slavery in New York”. www.slaveryinnewyork.org. Pristupljeno 2020-05-21. 
  13. ^ Rothstein, Edward (2010-02-25). „A Burial Ground and Its Dead Are Given Life”. The New York Times (na jeziku: engleski). ISSN 0362-4331. Pristupljeno 2020-05-21. 
  14. ^ Morison, Samuel Eliot (1972). The Oxford history of the American people. Internet Archive. New York : Mentor. 
  15. ^ Nathaniel Fish Moore, Columbia University (1876). An Historical Sketch of Columbia College, in the City of New York, 1754-1876 (na jeziku: engleski). University of Michigan. Printed for the College. 
  16. ^ „Forgotten Patriots: The Untold Story of American Prisoners During the Revolutionary War (2008) p. x-xi.”. www.amazon.com. Pristupljeno 2020-05-21. 
  17. ^ „usnews.com: The People's Vote: President George Washington's First Inaugural Speech (1789)”. web.archive.org. 2008-09-25. Pristupljeno 2020-05-21. 
  18. ^ „A History of New York City”. www.localhistories.org. Pristupljeno 2020-05-21. 
  19. ^ Mushkat, Jerome (1990). Fernando Wood : a political biography. Internet Archive. Kent, Ohio : Kent State University Press. 
  20. ^ „City Mayors: The world's largest cities (1 to 100)”. www.citymayors.com. Pristupljeno 2020-05-21. 
  21. ^ Hagen, Charles (1995-09-22). „Art in Review”. The New York Times (na jeziku: engleski). ISSN 0362-4331. Pristupljeno 2020-05-21. 
  22. ^ „One World Trade Center - The Skyscraper Center”. www.skyscrapercenter.com. Pristupljeno 2020-05-21. 
  23. ^ „Superstorm Sandy blamed for at least 11 U.S. deaths as it slams East Coast” (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2020-05-21. 
  24. ^ Hart, Chas Danner, Matt Stieb, Benjamin (2020-05-21). „Coronavirus in New York: Latest Updates”. Intelligencer (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2020-05-21. 
  25. ^ Kirby, Jen (2020-03-27). „How New York became the epicenter of America’s coronavirus crisis”. Vox (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2020-05-21. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Burke, Katie. ed. Manhattan Memories: A Book of Postcards of Old New York (2000); Postcards lacking the (c) symbol are not copyright and are in the public domain.
  • Jackson, Kenneth T. and David S. Dunbar, eds. Empire City: New York Through the Centuries 1015 pages of excerpts excerpt
  • Still, Bayrd, ed. Mirror for Gotham: New York as Seen by Contemporaries from Dutch Days to the Present (New York University Press, 1956) online edition
  • Virga, Vincent, ed. Historic Maps and Views of New York (2008)
  • Stokes, I.N. Phelps. The Iconography of Manhattan Island, 1498-1909 compiled from original sources and illustrated by photo-intaglio reproductions of important maps plans views and documents in public and private collections (6 vols., 1915–28). A highly detailed, heavily illustrated chronology of Manhattan and New York City. see The Iconography of Manhattan Island All volumes are on line free at:


Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Корисник:Gavrilo97/песак&oldid=23148826”