Kraljevina Havaji
| Kraljevina Havaji Hawaiian Kingdom Aupuni Mōʻī o Hawaiʻi | |||
|---|---|---|---|
 Kraljevina Havaji | |||
| Geografija | |||
| Kontinent | Okeanija | ||
| Regija | Havaji | ||
| Zemlja | SAD | ||
| Glavni grad | Honolulu | ||
| Društvo | |||
| Službeni jezik | havajski, engleski | ||
| Religija | Crkva Havaja | ||
| Politika | |||
| Oblik države | Apsolutna monarhija (1795–1840) Ustavna monarhija (1840–1893) | ||
| — Kraljevi Havaja | osnivač 1782—1819 Kamehameha I | ||
| pad 1891—1893 Liliuokalani | |||
| Istorija | |||
| Istorijsko doba | Novi 18. vek i 19. vek | ||
| — Osnivanje | 1795–1819 | ||
| — Ukidanje | 1891—1893 | ||
| — Status | Monarhija | ||
| Događaji | |||
| — 1819 - 1864 | Kuhina Nui | ||
| — 1893 - 1898 | do aneksije SAD. Nezavisna Republika. | ||
| — od 1959 | SAD savezna država Havaji | ||
| Geografske i druge karakteristike | |||
| Površina | |||
| — ukupno | 28311 km² | ||
| Stanovništvo | |||
| — 1832. | 250,000 | ||
| — 1890. | 89,990 | ||
| Valuta | Američki dolar, Havajski dolar | ||
| Zemlje prethodnice i naslednice | |||
| Prethodnice: | Naslednice: | ||
|
| ||
|
|
| ||
|
|
| ||
|
|
| ||
|
|
| ||
|
|
| ||
|
|
| ||
Kraljevina Havaji ili Havajsko kraljevstvo (hav. Ко Хаваиʻи Пае ʻАина), je bila suverena država koja se nalazila na Havajskim ostrvima. Država je formirana 1795. godine, kada je Kamehameha Veliki,[1] vojskovođa nezavisnog ostrva Havaji, osvojio nezavisna ostrva Oahu, Maui, Molokai i Lanai i ujedinio ih pod jednom vladom. Ceo havajski arhipelag je postao ujedinjen 1810. godine kada su se ostrva Kauai i Niihau dobrovoljno pridružili Havajskom kraljevstvu. Dve velike dinastičke porodice vladale su kraljevstvom: Dinastija Kamehameha i Dinastija Kalakaua. Posle svrgavanja poslednje kraljice Lilijuokalani 1893. godine, naredne godine je formirana Republika Havaji, koja je trajala do aneksije Sjedinjenih Američkih Država 1898. godine.[2]
Istorija[uredi | uredi izvor]
U 18. veku na Havajskim ostrvima postojala su četiri paradržavna udruženja. Posle dugotrajnih građanskih sukoba, kralj Kamehameha I (1758? -1819) uspeo je 1810. godine uz pomoć evropskog oružja da ujedini ostrva i uspostavio dinastiju koja je vladala na Havajima narednih 85 godina.[3]
U 19. veku američki brodovi za lov na kitove često su prezimili na ostrvima kraljevine. Havaje su posetili istraživači, trgovci i avanturisti. Sredinom veka kraljevstvo je već imalo škole, crkve, taverne i trgovačke ustanove. Uvedeno je pisanje. Vremenom se hrišćanska religija širila na Havajima u obliku protestantizma i katoličanstva, što je u velikoj meri potkopalo lokalnu kulturu i tradiciju. Zajedno sa Evropljanima, na Havajskim ostrvima pojavile su se i bolesti ranije nepoznate za ostrvljane protiv kojih nisu imali imunitet (zauške, morbili itd).[4]
Nezavisnost Havaja je iznova bila ugrožena, već od 1815. do 1817. godine. Rusko-američka kompanija pokušala je da se utvrdi na ostrvu, propao je pokušaj nemca Georga Antona Šafer, koji je bio u ruskoj službi, samostalno je pokušao da stekne kontrolu nad severnim ostrvima Kauaj i Niihau bez podrške carske vlade. Havajski kralj je proterao Šafera zbog njegovih pretjeranih ambicija vođe i spletki američkih kapetana.[5]
Kratka aneksija Havaja od 10. februara 1843. do 31. jula 1843. britanskog lorda Georga Pauleta, belgijski planovi da uz pomoć kompanije Ladd & Co. (1843-1845) preuzme sve Havaje i zauzimanje Honolulua od strane francuskog Louis Tromelina 1849. godine ostale su neuspešne.[6]
Dolaskom misionara u kraljevinu Havaji 1820. godine, malobrojno belo stanovništvo počelo je da vrši sve veći uticaj na havajske monarhe. 1826. godine kraljevina je uvela prvi porez na prihod od trgovine i brodogradnje. U 1840. je bela manjina je zahtevao od Kamehameha II (vladao 1825-1854) da usvoji ustav.
U narednim godinama američko interesovanje za kraljevstvo se povećavalo i rezultat je bio potpisivanje ugovora o uzajamnosti (1875), koji je u osnovi bio sporazum o slobodnoj trgovini koji je garantovao bescarinski uvoz havajskog šećera u SAD pružio je Amerikancima posebne ekonomske privilegije. 1887. godine ugovor je produžen i Sjedinjene Američke Države su dobile pravo da grade pomorsku bazu u Perl Harboru.
Poslednji kralj Havaja, Kalakaua (1874—1891), izgubio je podršku plantažera zbog svoje ekstravagancije i pokušaja oživljavanja havajske kulture. 1887. godine bele snage su ga primorale da usvoji novi ustav nazvan bajonetski ustav. Oštro je ograničila kraljevske moći i uvela biračko pravo za bogate Havaje, koji su tipično bili Amerikanci i Evropljani.[7]
1891. godine kraljica Liliuokalani (1891—1893) stupila je na presto i odmah krenula da ukine bajonetski ustav.[8] Predložila je nacrt novog ustava, ali ga je vlada odbila. Pristalice pripajanja Havaja Sjedinjene Američke Države urotile su se protiv kraljice. 17. januara 1893. zaverenici su, podržani mornarima sa američkog broda Boston, izveli državni udar. Američka vlada odbila je da pripoji teritoriju, napominjući da je svrgavanje monarhije, tokom kojeg su korišćene američke trupe, izvršeno protiv volje naroda. Međutim, kraljevstvo je prestalo da postoji, a na Havajima je uveden republički oblik vladavine. Cilj SAD je bio da pod vladavinom predsednika Sanford Dola na kraju pripoji ostrva kako bi proširili njihovu nadmoć u severnopacifičkom regionu. Pošto je ova namera dotakla interese Japana, Japansko carstvo je protestovalo protiv nje i poslalo ratni brod na Havaje. Predsednik Dol iskoristio je sukob sa američkim narodom da opravda aneksiju Havaja 1898. godine. Sanford Dole je ponovo bio prvi guverner sadašnje Havajske teritorije. Od tada postoji pokret za nezavisnost koji se bori za obnovu monarhije. Od 2008. godine više govore o sebi i postigli su prve uspehe po međunarodnom pravu.
Dinastija Kamehameha[uredi | uredi izvor]
Od 1810. do 1893. godine dve velike dinastičke porodice vladale su havajskim kraljevstvom: Dinastija Kamehameha (do 1874) i Dinastija Kalakaua (1874-1893). Pet članova porodice Kamehameha vodilo je vladu, od kojih se svaki naziva Kamehameha, sve do 1872. Lunalilo (1872–1874) je takođe bio član porodice Kamehameha preko svoje majke Kekauluohi. Liholiho (Kamehameha II, vladao 1819-1824) i Kauikeaouli (Kamehameha III, vladao 1825-1854) bili su direktni potomci sinovi Kamehamehe Velikog.
Tokom vladavine Liholiha i Kauikeaouli, ominjena supruga Kamehameha I, kraljica Kaahumanu, vladala je kao kraljica regent Kuhina Nui ili premijer.
Aneksija[uredi | uredi izvor]
Svoj suvereni status Kraljevina Havaji održala je preko sto godina, sve do puča u januaru 1893, kada je desetina lokalnih industrijalaca, u saradnji sa američkom vojskom, preuzela vlast i uspostavila Republiku. Pučisti su formalno od predsednika u Vašingtonu zatražili američku aneksiju Havaja, ali američki predsednik Grover Klivlend im je uskratio podršku. Ipak, po dolasku na vlast predsednika Vilijama Makinlija, i tokom američkog uspostavljanja protektorata nad Filipinima i Guamom, Havaji 1898. bivaju i formalno anektirani.
Vrednost zakasnelog izvinjenja[uredi | uredi izvor]
Godine 1959. nekadašnja Kraljevina Havaji dobija status države unutar SAD. Na stogodišnjicu od aneksije, 1993, Kongres SAD i predsednik Bil Klinton doneli su rezoluciju kojom se SAD formalno izvinjavaju narodu Havaja zbog aneksije. Ali to nije ublažilo gnev lokalnog havajskog stanovništva. Politička previranja oko suvereniteta Havaja i dalje postoje, a dobar deo starosedelačke populacije traži potpunu nezavisnost.[9]
Vladari[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Kamehameha The Great
- ^ The Establishment of the Republic of Hawaii, 1893-1894
- ^ A Cultural History of Three Traditional Hawaiian Sites on the West Coast of Hawai'i Island
- ^ „Istorija pridruživanja Havajska ostrva u SAD”. Arhivirano iz originala 30. 01. 2021. g. Pristupljeno 23. 01. 2021.
- ^ Osvajanje koje se nije dogodilo
- ^ Le journal du Picpucien Louis Maigret
- ^ Kako su Srbija i Havaji uspostavili diplomatske
- ^ Kraljica Liliuokalani
- ^ Orden za jedno prijateljstvo
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Kuykendall, Ralph S. (1938). The Hawaiian Kingdom. Honolulu: University of Hawaii. ISBN 0-87022-431-X.
- Arista, Noelani. The kingdom and the republic : sovereign Hawai'i and the early United States. Philadelphia. ISBN 9780812250732.
- Kuykendall, Ralph S. (1953). The Hawaiian Kingdom. Vol. 2 Twenty critical years. Honolulu: University of Hawaii. ISBN 978-0-87022-432-4.
- Kuykendall, Ralph S. (1967). The Hawaiian Kingdom. Volume III, 1874-1893, the Kalakaua Dynasty. Honolulu: University of Hawaii Press. ISBN 978-0-87022-433-1.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
Mediji vezani za članak Kraljevina Havaji na Vikimedijinoj ostavi
