Livanjsko polje
| Livanjsko polje | |
|---|---|
 | |
| Lokacija |  Bosna i Hercegovina |
| Visina | 720 m |
| Dužina | 64 km |
| Širina | 6 km |
| Površina | 405 km2 |
| Geologija | |
| Tip | povremeno plavljeno |
| Geografija | |
| Naselja | Livno Čelebić Crni Lug |
| Oblasti | Bosanska Krajina, jugozapadna Bosna |
| Vodotok | Sturba, Bistrica, Jaruga, Ričina |
Livanjsko polje je najveće kraško polje na svetu.[1] Nalazi se u jugozapadnom delu Bosne, Bosna i Hercegovina. Prostire se između kraških planina Dinare i Kamešnice na jugu, Tušnice na istoku, Cincara i Golije na severu, te Šatora i Staretine na zapadu, na prosečnoj visini od 720 metara iznad mora..[2]
Dimenzije[uredi | uredi izvor]
Polje ima površinu od 405 km², dinarski je izduženo 64 km, a prosečno široko 6 km (njegova najveća širina iznosi do 12,5 km).[3]
Reljef[uredi | uredi izvor]
Livanjsko polje je poligenetskog (tektonsko-kraškog) porekla. Tektonskim pokretima spušteno je između planina, što je najjače izraženo duž njegovog zapadnog oboda, gde se nalaze skoro svi ponori polja.[3]
Pa obodu polja zapaža se fosilni lakustrijski reljef koji je dobro morfološki izražen. Ovaj reljef predstavljen je terasama sa klifovima i terasiranim plavinama. One su postale u nivou nekadašnjih stalnih jezerskih stanja. Jovan Cvijić bavio se proučavanjem fosilnih lakustrijskih oblika reljefa u Livanjskom polju. Na osnovu tih proučavanja utvrdio je postojanje serije od tri jezerske terase. Najviša terasa („Nuglešice”) prostire se skoro duž čitavog oboda polja na relativnoj visini od 40 m. Široka je 700–800 m i usečena u krečnjacima. Srednja terasa („Rujana”) usečena je u krečnjacima i tercijarnim sedimentima na relativnoj visini 18–22 m. Na zapadnoj strani polja ova terasa dostiže širinu veću od 1 km. Najniža terasa nalazi se na 7–8 m relativne visine i prati severozapadni obod polja na dužini od 8 km. Usečena je u tercijarnim sedimentima, krečnjacima i plavinama potoka i široka je do 250 m. Do ove terase Livanjsko polje bilo je pod stalnim jezerom, a kasnije je bilo samo periodski plavljeno. Ispod najniže terase, na 2–3 m relativne visine, nalazi se jedva izražena terasa ranijih stanja periodskog jezera. Nivo sadašnjih periodskih poplava ne dopire do nje. Na terasama oboda polja napravljeni su putevi i formirana su naselja.
Jovan Cvijić je smatrao da su sve terase pleistocene starosti, od čega su dve više stvorene za vreme riške glacijacije, a ostale za vreme virmske glacijacije. Rezultati novijih geomorfoloških istraživanja ne poklapaju se sa Cvijićevim tvrdnjama. Oni su pokazali da su Cvijićeve abrazione terase zapravo strukturne površi.[4]
Klima[uredi | uredi izvor]
Ispitivanja tla pokazuju da je Livanjsko polje tokom neogena bilo pod vodom. Na samom se polju nalazi nekoliko zaostalih jezera, od kojih je Buško blato najveća veštačka akumulacija u ovom delu kontinenta, a valja spomenuti i Brežinsko jezero na severozapadu polja. Gradnjom akumulacije Buško blato tokom šezdesetih godina došlo je do promene klime na širem području Livna. Duge i hladne zimske mesece pune snega, sa karakterističnim severoistočnim vetrom burom, zamenile su pretežno kišovite zime sa nešto smanjenom količinom padavina te duga, topla leta.
Reke[uredi | uredi izvor]
Kroz Livanjsko polje protiče nekoliko reka-ponornica koje pripadaju jadranskom slivu. Najznačajnije su: Sturba, Žabljak, Bistrica, Brina, Plovuča, Jaruga, Ričina. Reke su bogate ribom i rakovima (kao i mnogi ponori, odnosna vrela) i omiljeno su izletište Livnjaka u letnjim mesecima.
Sela i grad[uredi | uredi izvor]
Neka od sela Livanjskog polja su: Bastasi, Bila, Bojmunte, Vidoši, Vrbica, Grborezi, Veliki Guber, Mali Guber, Gubin, Zabrišće, Donji Kazanci, Gornji Kazanci, Kovačić, Lusnić, Lištani, Podhum, Potočani, Provo, Prolog, Strupnić, Čelebić, Čuklić, Čaprazlije, ...
Najveće naselje Livanjskog polja (po kojem je polje i dobilo ime) je Livno, grad i središte opštine sa oko 40.000 stanovnika. Livno je smešteno na severoistočnom delu polja, pod brdom Bašajkovac.
Poljoprivreda[uredi | uredi izvor]
U polju uspevaju kontinentalne povrtarske kulture poput krompira i kupusa. Stočarstvom, posebno uzgojem krava i ovaca, te proizvodnjom mleka, odnosno livanjskog sira bavi se dobar deo žitelja Livanjskog polja.
Istorija[uredi | uredi izvor]
U Livanjskom polju posebnu pažnju zaslužuje gradina u Bastasima na kojoj je — verovatno u kasnoantičko doba — bio izgrađen vrlo solidan refugijum. Kako izgleda, značajnu ulogu u rimskom dobu igrale su gradine nad Grkovcima, nad Vašarovinama, Velika gradina nad Velikim Kablićem i gradine nad Potočanima, u Vidošima i u Gubinu. U Vašarovinama ili u Suhači verovatno su bila locirana važnija naselja rimskog doba. To isto vredi i za Lištane.
Livanjsko polje je najveće kraško polje na prostoru bivše zapadne Jugoslavije. Pruža se u pravcu jugoistok—sjeverozapad sa proširenjem na jugoistočnom delu. Na krajnjem jugoistoku Livanjsko polje se završava područjem oko grada Livna, a preko Srđevićkog polja prelazi u Buško blato. Na severozapadnom kraju polje se završava Nuglašicom i područjem oko sela Grkovaca, kraj kojeg prolazi put za Bosansko Grahovo. Treba reći da se od Livna do prevoja Borova glava proteže krševita i ispresecana visoravan, sa brojnim obradivim površinama, koja se sa Livanjskim poljem neosetno spaja u jednu celinu. Ovo je nužno napomenula zbog toga što je na tom području smešten izvestan broj gradina relevantnih za jugoistočni deo polja. Južno od Livna ulazi se u brežuljkasto područje preko kojega se dolazi do Srđevićkog polja. Ovde se ističe dolina rečice Sturbe u čijem se donjem delu diže nekoliko gradina, od kojih se naročito ističe ona u Vidošima.
Livanjsko polje je okruženo visokim planinskim vencima. Sa zapadne strane protežu se Kamešnica i grebeni planine Dinare sa visokim Troglavom i drugim njenim vrhovima. Sa suprotne strane diže se planinski masiv Staretine i niz drugih manjih venaca. Livanjsko polje je od Livna i Srđevićkog polja do Grkovaca dugačko oko 45 km, dok mu prosečna širina (osim navedenog proširenja) iznosi oko 6 km. Nadmorska visina polja je od 700 do 720 m (otprilike kao i Buškog blata).
Delovi Livanjskog polja dobar su deo godine pokriveni močvarom; u tom pogledu se naročito ističe područje Ždralovac u severozapadnom delu polja i neki njegovi zapadni rubovi. Pa ipak, ovo kraško polje pruža najbolje uslove za život, jer je njegov velik deo pogodan i za zemljoradnju. Očekivali bismo zbog toga da je ovde bio najgušći gradinski sistem i da su delmatske zajednice na tom prostoru izgradile svoja daleko najbrojnija naselja. Sistematskim pregledom ovog polja (1976. li 1977. god.) ustanovljeno je da ta pretpostavka i nije baš sasvim tačna.
Dva susedna polja, Glamočko i posebno Duvanjsko, verovatno su igrala značajniju ulogu u životu plemenskih zajednica Delmata u celini. Takav razvoj je, svakako, bio uslovljen razvučenošću Livanjskog polja i nemogućnošću veće koncentracije gradinskih stanica na ograničenom prostoru, kao što je slučaj sa druga dva pomenuta polja. Zato su na Livanjskom polju i bili formirani neki posebni odbrambemi kompleksi, kao što su oni nad Velikim Kablićem, nad Vašarovinama ili nad Donjim i Gornjim Rujanima. Zanimljiva je sličnost ovog toponima sa poluostrvom Rujan na Severnom Moru (Venedsko more – vidi Relja Novaković) koji je bio naseljen slovenskim življem. Ovo je samo jedan primer između iznenađujuće velikog broja drugih, npr. hidronima, teogonije – Troglav, Perun Gromovnik itd.
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Uvale reke Jaruge i Troglav, najviši vrh Dinare -
Uvale reke Jaruge -
Troglav, najviši vrh Dinare
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „PowerPoint Presentation - Livanjsko polje - najveće krško polje na svijetu kao zaboravljeno poplavno područje” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 19. 04. 2021. g.
- ^ „Livanjsko Plain”. Outdoor active. Pristupljeno 19. 1. 2019.
- ^ a b Marković, Jovan (1967). Geografske oblasti Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije. Zavod za izdavanje udžbenika Socijalističke Republike Srbije.
- ^ Petrović D., Manojlović P., (2003): Geomorfologija, Geografski fakultet, Univerzitet u Beogradu, Beograd.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Veljković, Žarko B. (2018). „Još jednom o natpisu popa Tѣhodraga iz Lištanâ kod Livna” (PDF). Teološki pogledi. 51 (2): 275—316.
- Marić, Marija; Šimić, Marinka; Škegro, Ante (2007). „Pop Tjehodrag i njegov natpis”. Povijesni prilozi. 33: 9—31.
