Pređi na sadržaj

Mongolske invazije na Gruziju

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Gruzijci protiv Mongola, Hajton iz Korikusa, Scena bitke koja prikazuje kralja Giorgija IV Lašu (u plavom na desnoj strani)

Mongolska osvajanja Kraljevine Gruzije, koja se u to vreme sastojala od same Gruzije, Jermenije i većeg dela Kavkaza, uključivala su višestruke invazije i napade velikih razmera tokom 13. veka. Mongolsko carstvo se prvi put pojavilo na Kavkazu 1220. godine kada su generali Subudaj i Džebe progonili Muhameda II tokom uništenja Horezmijskog carstva. Posle niza prepada u kojima su pobedili kombinovanu gruzijsku i jermensku vojsku,[1] Subudaj i Džebe su nastavili na sever da napadnu Kijevsku Rusiju.

Mongolsko osvajanje punih razmera Kavkaza i istočne Anadolije počelo je 1236. godine, u kome su Kraljevina Gruzija, Sultanat Rum i Trapezuntsko carstvo bili potčinjeni, jermensko kraljevstvo Kilikija i druge krstaške države dobrovoljno su prihvatile mongolski vazalizam, a Asasini su eliminisani. Mongolska vlast na Kavkazu trajala je do kasnih 1330-ih. Tokom tog perioda, kralj Giorgi V od Gruzije je obnovio kraljevstvo Gruziju na kratko vreme pre nego što se konačno raspalo usled Tamerlanovih invazija na Gruziju.

Početni napadi[uredi | uredi izvor]

Mongolska invazija na Gruziju i bitka kod Kunana

Mongoli su se prvi put pojavili u gruzijskim posedima kada je ovo kraljevstvo još bilo u zenitu, dominirajući većim delom Kavkaza. Prvi kontakt dogodio se rano u jesen 1220,[2] kada je oko 20.000 Mongola predvođenih Subudajem i Džebeom progonilo zbačenog šaha Muhameda II iz dinastije Anušteginida (Horezmijska dinastija) do Kaspijskog mora. Uz saglasnost Džingis-kana, dva mongolska generala su krenula na zapad u izviđačku misiju. Upali su u Jermeniju, tada pod gruzijskom vlašću, i porazili oko 10.000 Gruzijaca i Jermena kojima su komandovali gruzijski kralj Giorgi IV „Laša“ i njegov atabeg (tutor) i amirspasalar (glavnokomandujući) Ivan Mhargdzeli u bici kod Kunana na reci Kotman. Giorgi je bio teško ranjen u grudi. Mongolski zapovednici, međutim, nisu mogli da napreduju dalje na Kavkaz u to vreme zbog zahteva rata protiv Horezmijskog carstva, pa su se vratili na jug u Hamadan. Nakon što je horezmijski otpor bio gotovo ugušen, Mongoli su se oporavili januara 1221. Iako kralj Giorgi u početku nije bio voljan da vodi bitku nakon svog prethodnog poraza, Džebe i Subudaj su ga primorali da preduzme akciju tako što su pustošili sela i ubijali narod. Bitka koja je usledila kod Bardava (Pardav; današnja Barda, Azerbejdžan) bila je još jedna odlučujuća pobeda Mongola, koja je uništila gruzijsku vojsku. Mongoli su došli kao mala izviđačka i pljačkaška ekspedicija, a ne kao osvajačka vojska.[3] Zatim su Mongoli krenuli na sever, pljačkajući severoistočnu Jermeniju i Širvan na putu. To ih je odvelo kroz Kavkaz u Alaniju i južnoruske stepe gde su Mongoli razbili rusko - kumanske vojske u bici na reci Kalki (1223).

Kraljevina Gruzija, 1245. godine

Ovi iznenadni napadi doveli su Gruzijce u zabunu u pogledu identiteta njihovih napadača: zapis jednog savremenog hroničara ukazuje da on nije svestan prirode napadača i da ih ne pominje po imenu. Godine 1223, kada su Mongoli naizgled odložili svoje planove u vezi sa Gruzijom, sestra kralja Giorgija IV i naslednica kraljice Rusudan napisala je u pismu papi Honoriju III da su Gruzijci pretpostavili da su Mongoli hrišćani jer su se borili protiv muslimana, ali se ispostavilo da su pagani. Invazija Mongola je takođe nenamerno promenila sudbinu Petog krstaškog rata. Gruzija je planirala da pošalje svoju sjajnu vojsku da otvori drugi front na severu u isto vreme kada su evropski krstaši napali sa zapada. Pošto su Mongoli uništili gruzijsku vojsku, nisu im mogli pomoći, a evropski krstaši su proveli kritično vreme čekajući neaktivno svoje saveznike koji nikada nisu stigli.[4]

Tokom invazije na Transoksaniju (Centralna Azija) 1219. godine, Džingis-kan je koristio kineske katapulte u borbi, ponovo su korišćeni 1220. godine u Transoksaniji. Kinezi su možda koristili katapulte za bacanje barutnih bombi, pošto su ih do tada već imali. U invaziji Mongola na Severni Kavkaz 1239-1240, kinesko oružje je ponovo korišćeno.[5]

Mongolsko osvajanje same Gruzije[uredi | uredi izvor]

Treća i poslednja invazija Mongola na Kavkaz dogodila se 1236. godine. Ovoj ofanzivi, koja je dovela do propasti Gruzije, prethodio je razorni sukob sa Džalal ad-Din Mingburnuom, izbegličkim šahom iz Horezmije, koji je 1225. zahtevao da gruzijska vlada podrži njegov rat protiv Mongola. Usled horezmijskog napada, Tbilisi je zauzet 1226. godine, a veliki deo nekadašnje snage i prosperiteta Kraljevine Gruzije je uništen, ostavljajući zemlju uglavnom bespomoćnom pred predstojećim mongolskim osvajanjima.

Nakon smrti Mingburnua 1231 (Horezmijska dinastija), ruke Mongola su konačno bile slobodne i istaknuti mongolski komandant Čormakan je 1236. poveo veliku vojsku protiv Gruzije i njenih vazalnih jermenskih kneževina. Većina gruzijskih i jermenskih plemića, koji su držali vojne položaje duž pograničnih oblasti, pokorili su se bez ikakvog ozbiljnog protivljenja ili su svoj otpor ograničili na svoje zamkove, dok su drugi radije pobegli u sigurnija područja. Kraljica Rusudan je morala da evakuiše Tbilisi za Kutaisi a neki ljudi su otišli u planinski deo Gruzije, ostavljajući istočnu Gruziju (neplaninski deo) u rukama atabeka Avaga Mhargdzelija i Egarslana Bakurcihelija, koji su sklopili mir sa Mongolima i pristali da im plaćaju danak. Jedini gruzijski veliki plemić koji je pružio otpor bio je Ivan Džakeli-Cihisjvreli, princ od Samchea. Njegovi veliki posedi bili su strašno opustošeni, a Ivan je konačno morao da se, uz saglasnost kraljice Rusudan, potčini osvajačima 1238. godine. Mongolske vojske su odlučile da ne pređu planinski lanac Lihi u poteru za gruzijskom kraljicom, ostavljajući zapadnu Gruziju relativno pošteđenu divljanja. Rusudan je pokušala da dobije podršku pape Grgura IX, ali bez uspeha. Atabek Avag je organizovao njeno potčinjavanje 1243. godine, a Gruzija je zvanično priznala Velikog kana za svog gospodara. Zemlja je bila prinuđena da plaća godišnji danak od 50.000 zlatnika i vojskom podržava Mongole.

Mongolska vladavina[uredi | uredi izvor]

Mongoli su stvorili Gurdžistanski vilajet, koji je obuhvatao Gruziju i ceo Južni Kavkaz, gde su vladali posredno, preko gruzijskog monarha, koga je potvrdio Veliki kan. Smrću Rusudane 1245. godine, počeo je period tokom kojeg su Mongoli podelili Kavkaz na osam tumena. Iskorišćavajući komplikovano pitanje sukcesije, Mongoli su gruzijske plemiće podelili na dve suparničke stranke, od kojih je svaka zastupala svog kandidata za krunu. To su bili David VII „Ulu“, vanbračni sin Giorgija IV, i njegov rođak David VI „Narin“, sin Rusudanin. Posle neuspešne zavere protiv mongolske vladavine u Gruziji (1245), Gujuk kan je 1247. postavio oba pretendenta za ko-kraljeve, u istočnim i zapadnim delovima kraljevstva. Sistem tumena je ukinut, ali su Mongoli pažljivo pratili gruzijsku administraciju kako bi obezbedili stalan priliv poreza i danka od podaničkih naroda, koji su takođe bili prisiljeni da služe u mongolskim vojskama. Gruzijci su učestvovali svim velikim pohodima Ilkanata, a sinovi aristokrata su služili u kešigu (kraljevskoj gardi).[6]

Veliki gruzijski kontingenti borili su se pod mongolskim zastavama kod Alamuta (1256), Bagdada (1258), Ajn Džaluta (1260) i drugde, izgubivši desetine hiljada vojnika, dok su Gruzija, i Kavkaz uopšte, ostali bez domaćih branilaca protiv mongolskih snaga poslatih da suzbiju spontane pobune koje su izbile u znak protesta zbog velikih poreza i teškog tereta vojne službe.[7] Ironično, u bici kod Kese Daga (1243), gde su Mongoli razbili Seldžuke iz Ruma, najmanje tri hiljade gruzijskih pomoćnika borilo se u mongolskim redovima, dok je gruzijski princ Šamadavle od Ahalcihea bio komandant seldžučke vojske.[8] Prema putopiscu Benediktu od Poljske, neki Gruzijci koji su živeli pod Mongolima bili su prilično poštovani jer su smatrani jakim i ratobornim narodom.[9]

Godine 1256, Gruzija je stavljena pod mongolsko carstvo Ilkanat, sa centrom u Persiji (Iran). U periodu 1259–1260, gruzijski plemići, predvođeni Davidom Narinom, ustali su protiv Mongola i uspeli da odvoje Imeretiju (zapadnu Gruziju) od istočne Gruzije koju su kontrolisali Mongoli. David Ulu je odlučio da se pridruži svom rođaku u pobuni, ali je poražen kod Gorija i ponovo je bio primoran da se potčini mongolskoj vlasti. Počevši od 1261. godine, Kavkaz je postao poprište niza sukoba između Il-Kanida i drugog mongolskog carstva Zlatne horde sa središtem u donjoj Volgi sa prestonicom u Saraju.

Jedinstvo Gruzije je razbijeno; plemići su bili ohrabreni da ustanu protiv krune što je prirodno olakšalo mongolsku kontrolu nad zemljom. Godine 1266, princ Sargis Jakeli od Samchea (sa prestonicom Ahalcihe) dobio je posebnu zaštitu i pokroviteljstvo od strane Abaka-kana, čime je izborio nezavisnost od gruzijske krune. Sledeći (istočni) gruzijski kralj Demetrijus II, „Posvećeni“ (1259–1289), manevrisanjem u intrigama koje su podelile Il-kanove, pokušao je da oživi svoju zemlju, ali je osumnjičen za neuspeli puč protiv Argun-kana, on je, da spase Gruziju od invazije, pristao na predaju i bio pogubljen. Tada je kraljevstvo palo skoro u anarhiju. Dok je zapadna Gruzija zadržala opasnu nezavisnost od Ilkana, istočna Gruzija je patila i od velikih poreza i od nestabilne političke situacije. U verskim pitanjima Mongoli su uglavnom bili tolerantni iako su mnoge crkve i manastiri bili oporezovani. Ustanak Davida VIII (1292–1310), iako dugotrajan, nije doveo do oslobođenja Gruzije, ali je podstakao niz razornih kaznenih ekspedicija. Mongoli su pokušali da zadrže kontrolu nad zemljom uzdizanjem i rušenjem rivalskih monarha i podsticanjem građanskih sukoba, ali je njihov uticaj na Gruziju postepeno slabio raspadom moći Il-kana u Persiji.

Oživljavanje i kolaps kraljevine Gruzije[uredi | uredi izvor]

Postojao je kratak period ponovnog okupljanja i preporoda pod Giorgiom V Briljantnim (1299–1302, 1314–1346). Uz podršku Čupana, ulus-bega iz Ilkanata, Giorgi je eliminisao svoje domaće protivnike koji su ostali nezavisni od gruzijske krune. Giorgi V je osvojio Imeretiju, ujedinivši čitavo Gruzijsko kraljevstvo pre smrti poslednjeg efektivnog Ilkana Abu Saida. 1319. Giorgi i Mongoli su ugušili pobunu Ilkanidskog guvernera Gruzije, Kurumšija.[10][11] Verovatno zbog unutrašnjih sukoba između mongolskih kanata i ilkanidskih generala, skoro sve mongolske trupe u Gruziji su se povukle 1320-ih.[12][13] Ilkan Abu Said (umro 1335.) oslobodio je neke okruge Gruzije od svih vrsta poreza.[14] U pismu iz 1321. godine, episkop Avinjona pominje raskolnike (Gruzije) koji su deo Tatarskog carstva (Ilkanat).[15]

Godine 1327. u Persiji se dogodio najdramatičniji događaj vladavine Il-kana Abu Saida, a to je nemilost i pogubljenje nekada svemoćnog ministra Čupana. Ovo je bio težak udarac za Giorgija, koji je izgubio svog pokrovitelja na mongolskom dvoru. Čupanovog sina Mahmuda, koji je komandovao mongolskim garnizonom u Gruziji, njegove trupe su uhapsile i pogubile. Kasnije je Ikbalšah, sin Kutlugšaha, postavljen za mongolskog guvernera Gruzije (Gurdžistana). Godine 1330-1331, Giorgi V je anektirao Imeretiju, ujedinjujući celu Gruziju u tom procesu. Dakle, četiri godine pre smrti Ilkana Abu Saida, dva kraljevstva Gruzije su se ponovo ujedinila. Godine 1334. Abu Said je mesto guvernera Ilkanida u Gruziji dao šejhu Hasanu iz Džalaira.[16]

Pre Timurida, veći deo bivših vazala Kraljevine Gruzije je još uvek bio pod mongolskim Džalairidima i Čobanidima.[17] Osam naleta turko-mongolskog osvajača Tamerlana između 1386. i 1403. godine zadalo je veliki udarac gruzijskom kraljevstvu. Njeno jedinstvo je konačno razbijeno i do 1491. Gruzija je bila razbijena na niz sitnih kraljevstava i kneževina, koje su se tokom ranog modernog perioda borile da održe svoju nezavisnost protiv Safavidske i osmanske dominacije sve dok Gruzija nije konačno pripojena Ruskom carstvu 1801.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ "Early Ukraine: A Military and Social History to the Mid-19th Century" By Alexander Basilevsky
  2. ^ "Early Ukraine: A Military and Social History to the Mid-19th Century" By Alexander Basilevsky
  3. ^ Frank McLynn, Genghis Khan.
  4. ^ Frank McLynn, Genghis Khan (2015).
  5. ^ Kenneth Warren Chase (2003). Firearms: a global history to 1700 (illustrated izd.). Cambridge University Press. str. 58. ISBN 0-521-82274-2. Pristupljeno 2011-11-28. „Chinggis Khan organized a unit of Chinese catapult specialists in 1214, and these men formed part of the first Mongol army to invade Transoania in 1219. This was not too early for true firearms, and it was nearly two centuries after catapult-thrown gunpowder bombs had been added to the Chinese arsenal. Chinese siege equipment saw action in Transoxania in 1220 and in the north Caucasus in 1239-40.” 
  6. ^ C.P.Atwood- Encyclopedia of Mongolia and the Mongol Empire, pp. 197
  7. ^ „The Turco-Mongol Invasions and the Lords of Armenia in the 13-14th Centuries, R. Bedrosian's Ph.D. Dissertation (Columbia University, 1979)”. 
  8. ^ The Caucasian Borderland. (Excerpts from A lecture by WED Allen delivered at the meeting of the Royal Geographical Society, London, on May 4, 1942
  9. ^ Rockhill 1967, str. 39.
  10. ^ W. Barthold, ' Die persische Inschrift an der Mauer der Manucehr-Moschee zu Ani ', trans.and edit. W. Hinz, ZDMG, Bd. 101, 1951, 246;
  11. ^ Spuler, Die Mongolen in Iran, p. 121;
  12. ^ Marxist historians believe that George repulsed the Ilkhanids and his country became independent. However, no original sources and historical records mention any open challenge of George after 1327. He remained neutral during the internal strife of the Ilkhans in 1336-1353.
  13. ^ Wakhusht, Sak'art'velos istoria, p. 276
  14. ^ ZDMG, Bd. 101, 1951, 246.
  15. ^ Tea Tsitlanadze, Tea Karchava, Giorgi Kavtaradze - Towards the Clarification of the Identity and Sphere of Activities of the Missionaries who Visited the Orient and Georgia in the 14th century,p.187
  16. ^ Ta'rfkh-i Shaikh Uwais (History of Shaikh Uwais), trans. and ed. J. B. van Loon, The Hague, 1954, 56-58.
  17. ^ PETER JACKSON and Lockhart - THE CAMBRIDGE HISTORY OF IRAN, vol.6, pp. 97

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Suny, Ronald Grigor (22. 10. 1994). The Making of the Georgian Nation (2nd izd.). Indiana University Press. str. 39–44. ISBN 0-253-20915-3. 
  • Georgian Soviet Encyclopedia (k’art’uli sabch’ota entsiklopedia) (1984), Tbilisi: vol. 7, page 112-3
  • Rockhill, William Woodville (1967), The Journey of William of Rubruck to The Eastern Parts of the World, 1253-55, As Narrated by Himself, With Two Accounts of the Earlier Journey of John of Pian de Carpine. 
  • Lang, D. M. (1955). „Georgia in the Reign of Giorgi the Brilliant (1314-1346)”. Bulletin of the School of Oriental and African Studies. 17 (1): 74—91. JSTOR 609230. S2CID 154168058. doi:10.1017/S0041977X00106354. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Монголске_инвазије_на_Грузију&oldid=27822331”