Pređi na sadržaj

Нандина

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Nandina
Nandina na Obilićevom vencu
Naučna klasifikacija
Carstvo:
Plantae
Divizija:
Magnoliophyta
Klasa:
Magnoliopsida
Red:
Ranunculales
Porodica:
Berberidaceae
Rod:
Nandina
Binomno ime
Nandina domestica
Thunb.
Areal u Kini

Nandina (Nandina domestica Thunb.) je monotipskog roda Nandina koju je prvi opisao Tumberg (Carl Peter Thunberg, 1743-1828), švedski prirodnjak, Lineov „apostol“, u Nova genera plantarum 14 1781. Pripadnost porodici Berberidaceae uočljiva je po žutom kambijumu (karakteristika svih žutika!). Nandina se povremeno tretira kao posebna porodica, Nandinaceae (Takhtajan, Divers. Classific. Fl. Pl. 1997), ili potporodica, Nandinoideae (Loconte in Kubitzki et al., Fam. Gen. Vasc. Pl. 2: 147-151. 1993).

Sinonim je Nandina domestica var. linearifolia C.Y. Wu ex S.Y. Bao. Kineski naziv je bambus južnog neba (南天竹, nan tian zu), a u Japanu je zovu sveti bambus (南天竹, nanten), [1][2], a otuda i engleski nazivi nebeski ili sveti bambus (heavenly bamboo, sacred bamboo).

Opis vrste[uredi | uredi izvor]

Zimzeleni žbun, koji odbacuje list u hladnijim područjima, sa brojnim uspravnim slabo razgranatim stabljikama, horizontalnim granama i ravnim vrhom. Grančice u mladosti crvenkaste. Visok 1,5-2,5 m, na toplijim staništima i viši, i 1,0 do 1,5 m širok, širi se korenskim izbojcima u velike kolonije[3][4]. Tokom vremena habitus mu postaje otvoren i izvučen ako se prikladno ne orezuje[5].

Listovi naizmenični, dugi 30-50 cm, dvostruko ili trostruko neparno perasto složeni, bez zalistaka; eliptične ili eliptično-lancetaste, skoro sedeće liske, 2-10 × 0,5-2 cm, su gole, blago kožaste, izvučeno zašiljenog vrha i klinaste osnove, celog oboda; u nijansama crvene boje dok su mladi, u jesen postaju ljubičasti. Nervatura perasta sa lučno spojenim nervima pri ivici liske, drške i drščice pri dnu zadebljale.[6]

Do nekoliko stotina hermafroditnih cvetova u uspravnim metlicama, dugim 20-35 cm, na vrhu stabljike ili u pazuhu lista; brakteole prisutne. Čašičnih listića mnogo, oni su jajastotrouglasti ili izduženojajasti, 1-4 mm, spiralno raspoređeni. Šest kruničnih listića 4,2 × 2,5 mm, zaobljenih vrhova beli ili krem, bez nektarija u osnovi. Prašnici dugi 3,5 mm; konektiv antera izdužen; pucaju po uzdužnom prorezu. Polen poliporast sa jako ljuspastom egzinom. Plodnik elipsoidan monolokularan sa 1-3 semena zametka; placentacija submarginalna; stubić kratak, žig ceo, jedar. Karpopodijum 4-8 mm. Cveta od aprila do juna.[6]

Dvosemene, loptaste bobice, prečnika 6-8 mm, svetlocrvene, ređe ljubičastocrvene; žig ostaje na plodu, kao kod žutika. Plodonošenje od jula do novembra. Seme sivožućkasto, kao konveksno-konkavno sočivo, ljuspasto, albuminsko, embrion nerazvijen.

Areal[uredi | uredi izvor]

Nandina se javlja od prirode u Aziji, od Indije do centralne Kine (u pokrajinama Anhuej, Fuđen, Guangdung, Guangsi, Guejdžou, Henan, Hubej, Hunan, Đangsi, Šensi, Šandung, Šansi, Sičuan, Junan i Džeđang)[6][7][1]. U Japan je introdukovana pre XVI veka[8].

Bioekološke karakteristike[uredi | uredi izvor]

Biljka je prilagodljiva različitim zemljištima; toleriše insolaciju, senku i sušu[3][4]. Potrebno joj je bogato, vlažno tlo, ali ne i zabareno, i topao, sunčan položaj zaklonjen od vetra. Otporna je na insekte i bolesti.

Značaj[uredi | uredi izvor]

U Japanu grančice sa plodovima prodaju se zimi da se ukrase oltari u hramovima i kućama[8]. Ona se tamo sadi u blizini ulaza u kuću da uteši članove porodice koji su imali loše snove.

Drvo je mirišljavo i vrlo sitnozrno pa se u Japanu upotrebljava za čačkalice [8]. Smatra se da biljka ima lekovita svojstva delotvorna u lečenju različitih tegoba[9].

Nandina je introdukovana u Evropu 1908. godine iz Japana, a gaji se širom sveta kao ukrasna biljka zbog više poželjnih dekorativnih osobina. Koristite za pionirsku sadnju, masive, grupacije, kao stabilizator kosina, u zasenjenim delovima ispod kruna drveća. Vremenom postaje otvorena u donjem delu pa je treba orezivati s vremena na vreme što stimuliše razvoj bazalnih izdanaka što biljku čini kompaktnijom, punijom. Iako nije česta, ona je jedan od najvrednijih zimzelenih lišćarskih žbunova. Mladi, fino izdeljeni listovi su bronzani do crveni, postepeno prelaze u plavozelenu, a u jesen u mutnoljubičastu i crvenu tokom zime [5]. Velike metličaste cvasti formiraju se iznad listova, a smenjuju ih u jesen upadljive svetlocrvene bobice koje ostaju na biljci tokom zime dajući živopisne efekte zimskom vrtu[5]. Nandina cveta i obrazuje bobice i u potpunoj senci i na suncu[3]. Biljka ne obrazuje bobice ako se sadi pojedinačno, pa je dobro saditi je u manjim ili većim grupama kako bi se obezbedila stranooplodnja[10].

Razmnožavanje[uredi | uredi izvor]

Generativno razmnožavanje[uredi | uredi izvor]

Plodovi se sakupljaju u jesen kada su zreli. Odstranjivanje pulpe se preporučuje, a obavlja se lako maceracijom[11][10]. Posle potapanja plodova u vodu 24 sata i maceracije seme se izdvaja od pulpe[12].

Seme odloženo klija zbog nerazvijenog embriona i njegovog sporog razvoja[11]. Pošto vrsta ima rudimentisani embrion, seme treba držati u vlažnoj sredini na temperaturi od 4°C i sejati u kasno proleće ili leto da bi klijanje bilo brzo i ujednačeno[13][14]. Seme čuvano u hladnim uslovima 9-10 meseci klija kao i ono posejano odmah po sakupljanju i ekstrakciji bez gubitka klijavosti[15][11].


Vegetativno razmnožavanje[uredi | uredi izvor]

Reznice stabla mogu da se ožile u bilo koje doba godine, osim tokom prolećnog olistavanja. Uspeh ožiljavanja je 80-90%; tratman auksinima pomaže ožiljavanje[16] ali je ožiljavanje dosta sporo[17]. Kada izdanci potpuno odrvene, a to se vidi po crvenjenju listova, ožiljavanje je teže. Deljenje odvajanjem bočnih izdanaka i razmnožavanje korenskim izbojcima uspešno je posebno za patuljaste sorte, a najuspešnije je u proleće pre olistavanja[11].

Protokol za mikropropagaciju nandine koristi se u komercijalnim rasadnicima za proizvodnju bezvirusnog materijala[18][19].

Unutarvrsni taksoni[uredi | uredi izvor]

Nandina se gaji vekovima u Kini i Japanu koji su izvor patuljastih selekcija. U rasadnicima se mogu naći i sorte sa listovima sličnim paprati, sa vijugavim granama i različitim bojama plodova (belim, žutim ili grimiznocrvenim)[3].

  • ‘Alba’ (‘Aurea’) ima beličaste do kremžute plodove i svetlozelene listove; raste do 180 cm. Ponik ovog klona daje segregaciju 50/50% u odnosu na boju plodova (žuto/crveno); za razliku od crvenoplodih, klijavci žutog ploda nemaju crvekastu boju novih listova.
  • ‘Atropurpurea Nana’ je gusta, kuglasta sterilna sorta svetlozelenih listova koji su u jesen uniformno crveni, ponekad uvijeni; raste do 60 cm u vis i 60-100 cm u širinu.
  • Blush Pink™ (‘AKA’), Flirt™ (‘Murasaki’), and Obsession™ (‘Seika’), su noviji kultivari selekcionisani zbog boje listova.
  • ‘Fire Power’ (‘Firepower’) je bezvirusni klon kultivara ‘Atropurpurea Nana’ sa neuvijenim listovima sličan klonu ‘Wood’s Dwarf’.
  • ‘Gulf Stream’ je jedan od najpopularnijih i čestih kultivara u rasadnicima; raste 100-150 cm u vis i nešto manje u širinu, guste teksture, sa starošću u donjem delu ogoli pa su vidljive stabljike. Zimski kolorit je različit nekada intenzivno crven, nekada crvenozelen. Cvasti 10 cm duge formiraju crvene plodove.
  • Harbour Belle™ (‘Jaytee’) obrazuje gust, kuglast habitus, sa izbojcima, visine 45-60 cm; listovi plavozeleni, u jesen tamnoljubičasti do kestenjasti, cvetovi i plodovi obilniji nego kod ‘Harbour Dwarf’.
  • ‘Harbour Dwarf’ sa metalasto plavozelenim listovima zimi crveno nijansiranim, obrazuje rašireni habitus formirajući izbojke; visok je 30-60 cm širi u zrelosti. Odličan je za manje masive; cveta i formira plodove.
  • Moon Bay™ kuglastog izgleda, 45-75 cm visok i širok, sa sjajnim, svetlozelenim listovima koji zimi poprimaju crvene nijanse.
  • ‘Moyer’s Red’ klon visokog rasta 180 cm i više, sa tipičnim osobinama za vrstu osim boje listova zimi koji su blještavo crveni. Fertilni klon koji je manje otporan na niske temperature od ostalih.
  • ‘San Gabriel’ (‘Kurijusi’, ‘Orihime’) jedinstven zbog pojedinih liski koje su modifikovane u uske papratolike segmente, crvene u razvoju, zelene kasnije i na kraju crvenkastoljubičasti zimi. Raste 30-60 cm, manje je otporan na niske temperature od ostalih.
  • ‘Sasaba’ je japanski klon 90-120 cm visine sa plavzelenim listovima blago uvijenim, deluje orijentalno.
  • ‘Umpqua Warrior’ je 180-280 cm visok klon sa velikim cvetovima i bobicama. [20]

Galerija[uredi | uredi izvor]

  • Deo složenog lista sa lica i naličja
    Deo složenog lista sa lica i naličja
  • Metličasta cvast
    Metličasta cvast
  • Bobice
    Bobice
  • Seme i pulpa
    Seme i pulpa
  • Nandina domestica 'Firepower' u novembru
    Nandina domestica 'Firepower'
    u novembru

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b Krüssmann, G. (1985): Manual of cultivated broad-leaved trees and shrubs. Volume 2. Portland, OR:Timber Press. 624 p.
  2. ^ Richards, B.W., Kaneko, A. (1988): Japanese plants: know them and use them. Tokyo: Shufunotomo Co.: 98–99.
  3. ^ a b v g Dirr, M.A. (1990): Manual of woody landscape plants: their identification, ornamental characteristics, culture, propagation, and uses. 4th ed. Champaign, IL: Stipes Publishing Co. 1007 p.
  4. ^ a b Whitcomb CE. 1996. Know it and grow it: 3. A guide to the identification and use of landscape plants. Stillwater, OK: Lacebark Publications and Research. 802 p.
  5. ^ a b v Flint H.L. 1997. Landscape plants for eastern North America: exclusive of Florida and the immediate Gulf Coast. 2nd ed. New York: John Wiley and Sons. 842 p.
  6. ^ a b v Flora Kine
  7. ^ Huxley A, Griffiths, M,, Levy, M. (1992): The new Royal Horticultural Society dictionary of gardening.Volume 3. London: Macmillan. 790 p.
  8. ^ a b v Coats, A.M. (1992): Garden shrubs and their histories. New York: Simon and Schuster. 223 p.
  9. ^ Ikuta, A. (1994): Nandina domestica (heavenly bamboo): in vitro culture and the production of jatrorrhizine, berberine, and other alkaloids. In: Bajaj YPS, ed. Biotechnology in agriculture and forestry: Medicinal and aromatic plants VI.Volume 26. Berlin: Springer-Verlag: 259–268.
  10. ^ a b Gibson, G. (1982): The bamboo alternative. American Horticulturist 61(10): 4, 7–10, 36
  11. ^ a b v g Dirr, M.A., Heuser, C.W. Jr. (1987): The reference manual of woody plant propagation: from seed to tissue culture. Athens, GA:Varsity Press. 239 p.
  12. ^ Newman, S.E. (1991): Germination of doubly dormant woody ornamental seeds. Combined Proceedings of the International Plant Propagators’ Society 41: 359–364.
  13. ^ Dehgan, B. (1984): Germination of Nandina domestica seed as influenced by GA3 and stratification. Proceedings of the Florida State Horticultural Society 97: 311–313.
  14. ^ Hartmann, H.T., Kester, D.E., Davies, Jr. F.T., Geneve, R.L. (1997): Plant propagation: principles and practices. 6th ed. Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall. 770 p.
  15. ^ Afanasiev, M. 1943. Germinating Nandina domestica seeds. American Nurseryman 78 (9): 7–8.
  16. ^ Barr, B. (1987): Propagation of dwarf nandina cultivars. Combined Proceedings of the International Plant Propagators’ Society 37: 507–508.
  17. ^ Bean, W.J. (1976): Trees and shrubs hardy in the British Isles. 8th ed.Volume 3. London: John Murray Co. p. 1.
  18. ^ Briggs, B.A., McCulloch, S.M. (1983): Progress in micropropagation of woody plants in the United States and western Canada. Combined Proceedings of the International Plant Propagators’ Society 33: 239–248.
  19. ^ Smith, R.H. (1983): In vitro propagation of Nandina domestica. HortScience 18(3): 304–305.
  20. ^ Dirr, M.A. (2011): Dirr’s Encyclopedia of Trees and Shrubs, Timber press, Portland, London, ISBN 978-0-88192-901-0
Nandina na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Нандина&oldid=26947132”