Pređi na sadržaj

Pravoslavlje u Albaniji

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Stara crkva u Beratu

Pravoslavlje u Albaniji je jedna od tri najveće konfesije savremene Republike Albanije. Kao pravoslavni hrišćani se izjašnjava oko 10% stanovništva Albanije. Rano hrišćanstvo je došlo na teritoriju moderne Albanije tokom rimskog doba. Vizantijski obred u celini bio je prvi i preovlađujući oblik hrišćanstva među naroima na ovim prostorima u periodu od 5-16. veka, kada su doživela i snažan uticaj Vizantijskog carstva i susednih slovenskih plemena. Posle prvog pada Carigrada 1204. godine od napada krstaša, albanska obala je pala u zonu uticaja katoličke Venecije. Katolicizam počinje posebno snažno da potiskuje pravoslavlje u severnim i primorskim krajevima zemlje, koji su od davnina bili usmereni na trgovinu sa Italijom i Dalmacijom.

Ove oblasti su potpale pod Otomansko carstvo tokom kasnog srednjeg veka, a istočno pravoslavlje je pretrpelo duboke društveno-političke poteškoće koje su trajale sve do pada Otomanskog carstva. Između 1913. i do početka Drugog svetskog rata u novoformiranoj državi Albaniji, istočno pravoslavlje je doživelo preporod, a 1937. je priznata autokefalnost nakon kratkog raskola i osporavanja pravoslavlja. Decenije progona u komunističkom državnom ateizmu, koje su vlasti Envera Hodže započele 1967. i zvanično su okončane u decembru 1990. godine, u velikoj meri su oslabile sve religije i njihove običaje, posebno hrišćane u Albaniji. Postkomunistički period i ukidanje zakonskih i drugih vladinih ograničenja na religiju omogućili su oživljavanje pravoslavlja kroz institucije i omogućili razvoj nove infrastrukture, literature, obrazovnih objekata, međunarodnih transnacionalnih veza i drugih društvenih aktivnosti.

Istorija

[uredi | uredi izvor]

Hrišćanstvo je prvi put stiglo u oblasti kneževine Arbanon kroz propovedi Svetog apostola Pavla tokom 1. veka. Sveti Pavle je pisao da je propovedao u rimskoj provinciji Ilirik[1], a legenda kaže da je posetio Dirahijum[2]. Sveti Astije, ilirski i hrišćanski mučenik iz 2. veka, poštovan od Rimokatoličke i Pravoslavne crkve, služio je kao episkop Drača (Dirahium), za vreme cara Trajana (98–117). Astije je zaštitnik graa Drača. Međutim, upravo je rimski car ilirskog porekla, Konstantin Veliki, koji je izdao Milanski edikt i legalizovao hrišćanstvo, da je hrišćanska religija postala zvanična za ono što se danas smatra Albanijom[3].

Veliki raskol iz 1054. godine je, međutim, formalizovao rascep hrišćanstva na dve grane, rimokatolike i pravoslavne, što se odrazilo na oblasti kneževine Arbanon pojavom rimokatolika na severozapadu i pravoslavnih na severoistoku i jugu[4]. Rimokatolička crkva je u 11. veku stvorila arhiepiskopiju u Baru, koja je pod svoju kontrolu stavila drivastsku, ulcinjsku, skadarsku i druge episkopije. Nakon raskola zapad-istok, severozapadna područja Kneževine Arbanon su se pridružila ili su postala rimokatolici, dok su severoistok i jug ostali pravoslavni. Kao takav, tokom druge polovine 12. veka, rimokatolicizam se proširio u severozapadnoj Albaniji, a u severoistočnoj i južnoj Albaniji delimično je ušao među stanovništvo. Kada je Otomansko carstvo postalo dominantna sila u tim oblastima, ono je kroz intrige u najvećoj mogućoj meri iskoristilo raskol istok-zapad koji je doveo do duboke ogorčenosti između rimokatolika i pravoslavaca i nastavlja da se dešava čak iu 21. veku. Verska tranzicija sa pravoslavlja na katoličanstvo dogodila se tokom i nakon raskola, a zbog bliskih odnosa sa rimskim biskupom samo je nekoliko rimokatolika prešlo na islam tokom otomanske okupacije u severozapadnoj Albaniji, ali većina pravoslavnih vernika severoistoka i juga tadašnje Albanije, prihvatili su islam koristeći[5]. U trenutku raskola (1054) naroi albanije su bili privrženi pravoslavnoj crkvi i svi su bili pravoslavni hrišćani na severoistoku i jugu današnje Albanije ili srednjovekovne kneževine Arbanon, dok je većina severozapadnjaka postala i ostala rimokatolička.

Pravoslavlje tokom osmanskog perioda

[uredi | uredi izvor]

Zvanično otomansko priznanje pravoslavne crkve rezultiralo je tolerisanjem pravoslavnog stanovništva sve do kasnog 18. veka, a tradicionalizam crkvenih institucija usporio je proces prelaska na islam među Albancima[6]. Pravoslavno stanovništvo centralne i jugoistočne Albanije bilo je pod crkvenom jurisdikcijom Ohridske pravoslavne arhiepiskopije, dok je jugozapadna Albanija bila pod Carigradskom patrijaršijom preko mitropolije Joanikije. Početkom 16. veka albanski gradovi Gjirokaster, Kanine, Delvine, Valona, Korča, Klisura, Permet i Berat su još uvek bili hrišćani, a krajem 16. veka Valona, Permet i Omare su i dalje bili hrišćani, dok je Gjirokaster sve više postajao muslimanski[7]. Konverzija na islam u gradovima u Albaniji je bila spora tokom 16. veka pošto je samo 38% gradskog stanovništva postalo muslimansko. Grad Berat je od 1670. godine pa nadalje postao uglavnom muslimanski i njegovo preobraćenje se delimično pripisuje nedostatku hrišćanskih sveštenika koji bi mogli da pružaju verske službe[8].

Razlike između hrišćanskih Albanaca u centralnoj Albaniji i ohridskih arhiepiskopa dovele su do prelaska na bektašijski islam koji je bio apel na sve, a da je malo insistirao na poštovanju rituala. Centralna Albanija, kao što je oblast Drača, je do kraja 16. veka postala uglavnom muslimanska. Sastojivši se od ravnica i kao međuprostor između severne i južne Albanije, centralna Albanija je bila čvorište na starom putu Via Egnatia koji je povezivao komercijalne, kulturne i transportne veze koje su bile pod direktnom osmanskom administrativnom kontrolom i verskim muslimanskim uticajem[9]. Prelazak na islam većine centralne Albanije je stoga u velikoj meri pripisan ulozi koju je njena geografija imala u društveno-političkom i ekonomskom bogatstvu regiona.

Tokom kasnog osamnaestog veka, pravoslavni Albanci su se u velikom broju preobratili u islam zbog rusko-turskih ratova tog perioda i događaja kao što je ruska pobuna Orlova (1770) koja je učinila da Osmanlije na pravoslavno stanovništvo gledaju kao na saveznike Rusije[10]. Pošto su se neki pravoslavni Albanci pobunili protiv Otomanskog carstva, Porta je odgovorila i ponekad primenjivala silu da preobrati pravoslavne Albance u islam, istovremeno pružajući ekonomske mere za podsticanje verskog preobraćenja.[8][14][19][20] Za to vreme došlo je do sukoba između novopreobraćenih muslimanskih Albanaca i pravoslavnih Albanaca u određenim oblastima. Primeri uključuju priobalna sela Borš koja su napala Pikeras 1744. godine, zbog čega su neki pobegli u inostranstvo u mesta kao što je južna Italija.[21][22] Druge oblasti, kao što je 36 sela severno od oblasti Pogoni, preobraćene su 1760. godine i praćene napadom na pravoslavna sela u oblastima Kolonje, Leskovik i Permet, čime su mnoga naselja opljačkana i uništena.[22]

Krajem osamnaestog veka društveno-političke i ekonomske krize zajedno sa nominalnom kontrolom Osmante, rezultirale su lokalnom banditnicom i muslimanskim albanskim bendovima pretresli aromanskim, grčkim i pravoslavnim naseljima na naseljima nalaze se danas unutar i izvan savremene Albanije i izvan savremene Albanije. Unutar Albanije ti napadi su kulminirali u Vitkuku, uglavnom pravoslavnom albanskom centru, Moskopolju uglavnom arumunskom centru, gde su grčka književna, obrazovna i verska kultura i druga manja naselja bila uništena. Ti događaji su naterali neke Arumune i pravoslavne Albance da migriraju daleko u mesta kao što su Makedonija, Trakija i tako dalje. Neki pravoslavni pojedinci, poznati kao novomučenici, pokušali su da zaustave trend prelaska na islam među pravoslavnim albanskim stanovništvom i u tom procesu su pogubljeni[11]. Značajan među ovim pojedincima bio je Kozma Etolski, (umro 1779.), grčki monah i misionar koji je putovao i propovedao nedaleko do Kruje, otvorio mnoge grčke škole pre nego što je optužen kao ruski agent i pogubljen od strane otomanskih muslimanskih albanskih vlasti[12]. Kozma se zalagao za grčko obrazovanje i širenje grčkog jezika među nepismenim hrišćanskim narodima koji ne govore grčkim jezikom kako bi razumeli Sveto pismo, Liturgiju i na taj način ostali pravoslavni, dok je njegova duhovna poruka poštovana među savremenim pravoslavnim Albancima. Do 1798. masakr koji je nad primorskim pravoslavnim albanskim selima Šenvasil i Nivice-Bubar izvršio Ali-paša, polunezavisni vladar pašaluka Janjina, doveo je do još jednog značajnog talasa prelaska pravoslavnih Albanaca u islam.

Rasprostranjenost pravoslavnih hrišćana u Albaniji, na osnovu popisa iz 1877, 1908. i 1918. godine.

[uredi | uredi izvor]

Do drugih preobraćenja, poput onih u regionu Laberije, došlo je zbog teškog položaja crkve. Islam je najčešće prihvatan iz ekonomskih razloga koji su nudili izlaz iz velikih oporezivanja kao što je džizija ili birački porez i druge teške osmanske mere nametnute hrišćanima, istovremeno otvarajući mogućnosti kao što je gomilanje bogatstva i tako dalje. Drugi višestruki faktori koji su doveli do prelaska na islam bili su siromaštvo Crkve, nepismeno sveštenstvo, nedostatak sveštenstva u nekim oblastima. Osim toga, oslanjanje episkopija Drača i južne Albanije na opadajuću Ohridsku arhiepiskopiju, delimično zbog simonije, oslabila je sposobnost pravoslavnih Albanaca da se odupru prelasku na islam. Kriptohrišćanstvo je takođe praktikovano u određenim slučajevima širom Albanije.

Severni pogranični region koji se prostire na savremenoj severoistočnoj Albaniji i južnom Kosovu, imao je uglavnom srpsko pravoslavno stanovništvo koje je elom prešlo na islam tokom druge polovine osamnaestog veka usled ukidanja Srpske Pećke patrijaršije (1766) i kasnijih nestabilnih crkvenih struktura [13].

Sredinom 19. veka, zbog reformi Tanzimata započetih 1839. godine, koje su nametnule obaveznu vojnu službu nemuslimanima, Pravoslavna crkva je izgubila pristalice pošto je većina Albanaca postala muslimanska.

Osnivanje autokefalne albanske pravoslavne crkve

[uredi | uredi izvor]

Nakon albanske nezavisnosti 1912. godine, Noli (koji će 1924. takođe biti politička ličnost i premijer Albanije) otputovao je u Albaniju gde je odigrao važnu ulogu u uspostavljanju Albanske pravoslavne crkve. Dana 17. septembra 1922. godine, prvi pravoslavni kongres sazvan u Beratu formalno je postavio temelje albanske pravoslavne crkve i proglasio njenu autokefalnost[14]. Carigradska patrijaršija je 1937. godine priznala nezavisnost ili autokefalnost Pravoslavne albanske crkve.

Progon pravoslavlja u komunizmu

[uredi | uredi izvor]

Enver Hodža, komunistički predsednik Albanije je propagirao da je Albanija ugrožena religijom uopšte, jer služi interesima tradicionalnih neprijatelja u stilu „trojanskog konja“; posebno pravoslavlje one Grčke i Srbije[15]. 1952. arhiepiskop Hristofor je otkriven mrtav; većina je verovala da je ubijen.

Hodža je 1967. zatvorio sve crkve i džamije u zemlji i proglasio Albaniju prvom ateističkom zemljom na svetu. Svako izražavanje vere, javno ili privatno, bilo je zabranjeno. Na stotine sveštenika i imama je ubijeno ili zatvoreno.

Pravoslavlje u postkomunističkoj Albaniji

[uredi | uredi izvor]

U decembru 1990. godine, komunistički zvaničnici su zvanično okončali 23-godišnju versku zabranu u Albaniji. U životu su ostala samo 22 pravoslavna sveštenika. Da bi se izborio sa ovom situacijom, Carigradski patrijarh je imenovao Anastasija za Patrijaršijskog egzarha albanske crkve. Kao episkop Andruse, Anastasije je svoje vreme delio između svojih nastavnih dužnosti na Atinskom univerzitetu i Arhiepiskopije Irinopolisa u Keniji, koja je tada prolazila kroz težak period, pre svog imenovanja. Izabran je 24. juna 1992. godine, a ustoličen 2. avgusta 1992. godine. Anastasije je vremenom stekao poštovanje za svoj dobrotvorni rad i sada je priznat kao duhovni vođa Pravoslavne Crkve u Albaniji.

Godine 1992. Anastasije je koristio napušteni hotel za početne liturgijske službe u Draču. Od februara 2011. bilo je 145 sveštenoslužitelja, od kojih su svi bili državljani Albanije koji su završili Bogoslovsku akademiju Vaskrsenje Hristovo. Ova akademija takođe priprema nove članove (muškarce i žene) za katihizis i za druge službe u različitim crkvenim aktivnostima.

Anastasijeve aktivnosti u Albaniji uključuju rekonstrukciju različitih pravoslavnih crkava koje su konfiskovale komunističke vlasti, obnovu 150 crkava i dodatna ulaganja u škole i dobrotvorne ustanove za siromašne.

Još jedan veliki Anastasijev oprinos bila je radio stanica Ngjala koja propoveda duhovne, obrazovne, muzičke i informativne informacije o religiji[16].

Pored dve crkvene srednje škole, osnovala je tri osnovne škole (1. – 9. razred), 17 dnevnih centara i dva instituta za stručno usavršavanje (pod nazivom „Duh ljubavi“, osnovan u Tirani 2000. godine) za koje se navodi da biti prvi takve vrste u Albaniji i obezbediti obrazovanje u oblastima upravljanja timom, IT računovodstva, računarstva, medicinske laboratorije, restauracije i konzervacije umetničkih dela i vizantijske ikonografije. U Gjirokasteru, 1 stručna škola, sirotište „Pravoslavni dom nade“, studentski dom za devojčice, takođe je pružio tehničku i materijalnu podršku mnogim javnim školama.

Pravoslavna autokefalna crkva Albanije aktivno učestvuje ravnopravno u događajima Pravoslavne crkve širom sveta. Član je Svetskog saveta crkava (čiji je arhiepiskop Anastasije izabran za jednog od osam predsednika 2006. godine), i najveća međuverska organizacija na svetu „Religije za mir“ (čije je Anastasios izabran za počasnog predsednika 2006). Takođe je aktivan na raznim ekumenskim konferencijama i programima.

Izvori

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ Mills, John Orme (1974). „The Oxford Dictionary of the Christian Church, edited by F. L. Cross: Second Edition, revised by F. L. Cross and E. A. Livingstone. Oxford University Press. London, New York and Toronto, 1974. xxxi + 1518 pp. £13·50.”. New Blackfriars. 55 (655): 568—570. ISSN 0028-4289. doi:10.1111/j.1741-2005.1974.tb06228.x. 
  2. ^ Zickel, Raymond; Iwaskiw, Walter R.; Knight, Amy; Soper, Karl W.; Sudetic, Charles (1992-04-01). Area Handbook Series. Albania: A Country Study (Izveštaj). Fort Belvoir, VA: Defense Technical Information Center. 
  3. ^ Davranoglou, Leonidas-Romanos; Aristodemou, Aris; Wesolowski, David; Heraclides, Alexandros (2023-06-07). „Ancient DNA reveals the origins of the Albanians”. dx.doi.org. Pristupljeno 2024-07-20. 
  4. ^ Ramet, Sabrina P. (1998). Nihil obstat: religion, politics, and social change in East-Central Europe and Russia. Durham: Duke University Press. ISBN 978-0-8223-2056-2. 
  5. ^ Stavrianos, Leften Stavros (2008). The Balkans since 1453 (4. impr izd.). London: Hurst. ISBN 978-1-85065-551-0. 
  6. ^ Lederer, Gyorgy (1994). „Islam in Albania”. Central Asian Survey (na jeziku: engleski). 13 (3): 331—359. ISSN 0263-4937. doi:10.1080/02634939408400866. 
  7. ^ Schmitt, Oliver Jens; Rathberger, Andreas, ur. (2010). Religion und Kultur im albanischsprachigen Südosteuropa. Pro Oriente. Frankfurt am Main: Peter Lang. ISBN 978-3-631-60295-9. 
  8. ^ „The Albanian National Awakening, 1878–1912. By <italic>Stavro Skendi</italic>. (Princeton, N. J.: Princeton University Press. 1967. Pp. xvi, 498. $13.75)”. The American Historical Review. 1967. ISSN 1937-5239. doi:10.1086/ahr/73.2.537. 
  9. ^ Pistrick, Eckehard (2013-09-01). „Interreligious Cultural Practice as Lived Reality”. Anthropological Journal of European Cultures. 22 (2): 79—90. ISSN 1755-2923. doi:10.3167/ajec.2013.220205. 
  10. ^ „Miranda Vickers. <italic>The Albanians: A Modern History</italic>. New York: I. B. Tauris; distributed by St. Martin's. 1995. Pp. x, 262. $49.50”. The American Historical Review. 1996. ISSN 1937-5239. doi:10.1086/ahr/101.5.1581. 
  11. ^ Schmitt, Oliver Jens; Rathberger, Andreas, ur. (2010). Religion und Kultur im albanischsprachigen Südosteuropa. Pro Oriente. Frankfurt am Main: Peter Lang. ISBN 978-3-631-60295-9. 
  12. ^ Elsie, Robert (2001). A dictionary of Albanian religion, mythology, and folk culture. London: Hurst. ISBN 978-1-85065-570-1. 
  13. ^ Duijzings, Ger (2000). Religion and the politics of identity in Kosovo (1. publ izd.). London: Hurst. ISBN 978-1-85065-431-5. 
  14. ^ Domachowska, Agata (2019-05-06), 1. Albania, De Gruyter, str. 9—44, ISBN 978-3-11-061063-5, Pristupljeno 2024-07-20 
  15. ^ Kaser, Karl (1993). „Ahnenkult und Patriarchalismus auf dem Balkan”. Historische Anthropologie. 1 (1): 93—122. ISSN 0942-8704. doi:10.7788/ha.1993.1.1.93. 
  16. ^ Forest, Jim (2002). The resurrection of the church in Albania: voices of Orthodox Christians. Geneva: WCC Publications. ISBN 978-2-8254-1359-3. OCLC ocm50596815. 
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Православље_у_Албанији&oldid=28195442”