Rasadnik (hortikulturni)
Rasadnici su posebno uređene površine zemljišta na kojima se kroz sistem agrotehničkih mera i putem specijalne tehnike gajenja proizvode sadnice za odgovarajuću privrednu granu (poljoprivredu, šumarstvo, hortikulturu, pejzažnu arhitekturu...). Osnovni zadatak rasadnika ukrasnog drveća i žbunja (hortikulturnih rasadnika) je proizvodnja zdravih i vitalnih sadnica sa pravilno oformljenom krunom, stabalcem i korenom za potrebe pejzažne arhitekture i hortikulture. [1]
Način proizvodnje sadnica ukrasnog drveća i žbunja je mnogo složeniji u odnosu na proizvodnju u šumskim rasadnicima iako se ponekad radi čak i o istim biljnim vrstama. Osnovni odeljci u šumskom rasadniku su sejalište i ponekad pikirište, što znači da se sadnice razmnožavaju generativno (u sejalištu) i na teren se plasiraju bez ili sa jednim presađivanjem (u pikirište). Vegetativne metode razmnožavanja u šumskim rasadnicima se ne koriste sa izuzetkom zrelih reznica klonova topola koje se isporučuju iz ožilišta. Asortiman je ograničen na nekoliko vrsta, pa i na jednu, ali je broj proizvedenih sadnica veliki. Uređenje je jednostavno bez objekata za kontrolu spoljašnjih faktora[1].
Proces proizvodnje sadnica ukrasnih taksona obuhvata dva segmenta: razmnožavanje i formiranje. Generativno razmnožavanje primenjuje se za nivo vrste - kada je važno obezbediti genetsku varijabilnost (za renaturalizaciju predela, na primer) [2] [3]), a vegetativno za kulturne forme kod kojih je potrebno da se obezbedi uniformnost proizvedenih sadnica (reprezentativni objekti, na primer). Veliki je broj metoda vegetativnog razmnožavanja (različiti tipovi reznica stabla i korena, poleganje, zagrtanje, deljenje, mnogobrojne metode kalemljenja, mikropropagacija...) od kojih većina ima manju ili veću primenu u rasadnicima za proizvodnju ukrasnih drvenastih biljaka [4]. Formiranje sadnica obavlja se u odeljcima za formiranje (školama) gde se tokom 2-3, ili više, presađivanja orezuje koren neguje stabalce pinsiranjem a kruna orezivanjem. Asortiman je raznovrstan a taksoni su u manjim serijama. Prostorno dominiraju odeljci za formiranje (škole) sa mrežom puteva i staza; u odeljku za razmnožavanje postoje objekti sa veštačkim uslovima (plastenici, staklenici, ograđene leje) [1].
Klasifikacija rasadnika[uredi | uredi izvor]
Postoji veliki broj klasifikacija u zavisnosti od kriterijuma. Ako je kriterijum širina asortimana rasadnici se dele na specijalizovane i mešovite, ako je kriterijum uloženi kapital rasadnici su državni ili privatni itd. Klasifikacija može da obuhvati više kriterijuma, pa jedan rasadnik može istovremeno da bude specijalizovani (proizvodi samo četinare), lokalni (robu plasira samo u okolini), proizvodni, privatni... Za pejzažnu arhitekturu koriste se sadnice iz rasadnika ukrasnog drveća i žbunja (hortikulturnih rasadnika), u manjem obimu iz šumskih i ponekad poljoprivrednih (najčešće voćnih). Proizvodnja može da bude klasična kada se sadnice razmnožavaju i formiraju u zemljištu rasadnika, ili u posudama (kontejnerizovana) kada se sadnice proizvode u posudama od tvrde plastike, plastičnim kesama, tresetnim saksijama...
Veličina rasadnika u najvećoj meri zavisi od tehnike i tehnologije proizvodnje, pa je veoma teško, poredeći različite tehnike i tehnologije, uspostaviti kriterijume za podelu rasadnika prema veličini. Tako Алексеевский malim naziva hortikulturne rasadnike čija je veličina ispod 25 ha, srednji su od 25 do 100 ha, a veliki preko 100 ha [5] Veličina prosečnog rasadnika u SAD je 3.24 ha[6]. Na osnovu analize 24 rasadnika, slučajnim uzorkom, veličina prosečnog rasadnika u Srbiji je 12.5 ha (od 3 do 36 ha) [7]. Veličina prosečnog evropskog rasadnika (19 zemalja) je 6.57 ha, a prosečnog ruskog 82 ha [8]. Proizvodnja u ruskim rasadnicima se zasniva na tradicionalnoj tehnici sa plodoredom i ugarima, dok se idući ka zapadu učešće proizvodnje u posudama (kao ekonomičnije) povećava, a time se površina smanjuje. Rasadnici specijalizovani za drvoredne sadnice, koje su velikih dimenzija, mogu da imaju i 500 do 1000 ha (Bruns, Lorenz von Ehren, Lappen, Ley (Nemačka), Arbor (Belgija), Faro (Italija)...) [1]
Broj radnika po jedinici površine varira u zavisnosti od karaktera proizvodnje. Tako, prema američkim izvorima, jedan radnik je dovoljan za 3 ha kod klasične proizvodnje, dok se kod kontejnerske proizvodnje manjih sadnica racionalnim smatra jedan radnik na 0.4 ha. U rasadnicima koji se bave samo formiranjem velikih (drvorednih) sadnica koje su presađivane i do 10 puta, uz optimalnu upotrebu mehanizacije jedan radnik je dovoljan za 3.5-7 ha[1].
Počeci rasadničke proizvodnje u Srbiji[uredi | uredi izvor]
Osnivanje prvog srpskog rasadnika vezuje se za ime Atanasija Nikolića koji je sredinom 1842. godine, započeo pripreme za uređenje Topčidera u izletničku park šumu. Godine 1846. na jednom od praznih lovnih placeva, u blizini Konaka, osniva se rasadnik, a naredne godine počinje proizvodnja voćnih i šumskih sadnica od lokalnog polaznog materijala i „oblagorođenih“ sadnica iz Graca. Pored ostalih započeta je i proizvodnja sadnica topola, jablana i duda. Godine 1851. osniva se prvi Poljoprivredni ogledni zavod, Topčiderska ekonomija, a dve godine kasnije i prva Zemljodelska (poljoprivredna niža) škola za seosku omladinu, prva ove vrste na Balkanu[1].
Od 1851. za radove u rasadniku, stakleniku i na ukrašavanju Topčidera primani su po konkursu baštovani, najčešće Česi. Prve pouzdane tragove profesionalne privatne proizvodnje nalazimo 1854. godine. Tada u Beograd dolazi Vladislav Delović, krasitelj parkova i baštovan sa najvišim diplomama. Na zakupljenoj parceli u Abadžijskoj čaršiji (Zeleni Venac) počinje sa proizvodnjom svih vrsta sadnog materijala. Privatni rad napušta kada veći deo njegove parcele Ministarstvo oduzima zbog gradnje česme, a on 1865. postaje pomoćni baštovan u Finansijskom parku i stakleniku u Beogradu [9].
List za nauku i zabavu "Sedmica“. u broju 36 od 9. oktobra 1855. objavljuje „spisak voćaka i drugi rastinja koja se iz razsadne bašte zavedenija ekonomičesko-topčiderskog 1855/56 godine izdati mogu“, u stvari katalog jer uredništvo smatra da će se „naći doista i takovi čitateli, koi će se rado s tim spiskom polzovati i voćke kakve otuda nabaviti želiti. Za to smo sav spisak ovde sa cenom zaedno dali pečatati“. Razumljivo je da gro spiska odlazi na utilitarne vrste, odnosno voćke. U spisku poseban podnaslov imaju kesteni gde se pored „talijanske“ sorte pitomog kestena nalaze i sadnice divljeg kestena stare 7 godina[1].
Oko 1870. godine se izjednačila proizvodnja voćnih i ukrasnih sadnica u rasadniku u Topčideru. Ministarstvo finansija 1870/71. obaveštava Državni savet da je „Topčiderski ekonomni zavod izgubio osnovni značaj i smernice, jer se mnogo više zanima polepšavanjem Topčidera i drugih parkova, nego poljskom privredom“.
U svom Izveštaju za 1886. godinu, predsednik opštinskog odbora kaže:
| „ | Ja sam bio slobodan da zamolim g. Ministra narodne privrede da nam dade dozvolu da iz opšte narodne šume možemo za opštinsku potrebu izvaditi 5000 komada mladica i iseći 800 velikih drveta za splavove na kojima bi mladice prevukli....Tako smo bili u stanju narediti da se naročito lice na put krene, mladice povadi, splav sagradi i spusti do našeg pristaništa. To je učinjeno i u masecu Novembru več je prva partija prispela amo. Jednovremeno sa izašiljanjem kmetovskog pomoćnika H. Živkovića po ovaj posao, molili smo g. Ministra vojnog pa se i on odazvao opštini dopuštanjem da između 'zindan' i 'vidin' kapije može podići rasadnik. Ovome koraku bio sam rukovođen time, što nam je doista potrebno da u blizini varoši i u svako doba imamo drveća, koje bi mogli presađivati u parkove i ulice, naročito na mesto onih koja se ne prime. Na prostoru rasadnika, usadili smo onaj broj mladica što nam je pretekao od gore pomenute partije, koju smo zasadili u novi, velikopijačni i savsku aleju kalimegdanskog parka. Kad pomenem još da smo pored rasadnika sagradili na istom mestu potrebnu građevinu za baštu – staklaru, da bi mogli negovati cveće za novo groblje i parkove, i neodomaćena drva iz semena podizati, kao i jednu kućicu za stan čuvara; a više od ovoga još, da ceo taj posao neće pasti na teret našeg budžeta (prodaja greda od splavova u koliko ih ne upotrebimo za krov opštinske kuće pokriće trošak potpunce) – mislim da će te se pridružiti samnom u blagodarnosti g.g. ministrima koji su potpomogli prestonicu da izvrši ove poslove na lak način i bez žrtava iz redovnih prihoda.[10] | ” |
Godine 1887. iz "Cenovnika voćaka i drugog bilja pri upravi topčiderske ekonomije“ uočava se zavidni asortiman vrsta i sorti raznih kategorija biljaka. Tako se pored 16 vrsta voćaka (od kojih su neke zastupljene i sa više stotina sorti, na primer jabuke 252 sorte, kruške 181 sorta...) sreće i bogat asortiman cvetnih vrsta. One su podeljene u 4 grupe: "cveće u loncima“ (sa 162 taksona); "seme od cveća“ (sa 64 vrste); „cveće sa čenima i krtolama“ (sa 10 vrsta) i "cveće koje preko zime na polju ostaje i s jeseni se sadi“ (sa 19 vrsta) [1].
Što se tiče sadnica dekorativnog drveća i žbunja zastupljeno je 53 taksona u starosti od 1 do 10 godina, po ceni od 20 para do 3 dinara. U asortimanu preovlađuju lišćarske sadnice drveća (33 taksona) i sadnice žbunja, zastupljene sa 17 predstavnika. Od četinara proizvodi se samo "tuja zimi zelena“, a od puzavica „divlja loza petolisna za ladik“ [1].
Topčiderski rasadnik, odn. Rasadnik sreza vračarskog, nudio je "odlične voćne sadnice" i krajem 1930-tih.[11]
.jpg)
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d đ e ž z Grbić, M. (2010): Proizvodnja sadnog materijala – Tehnologija proizvodnje ukrasnih sadnica. Univerzitet u Beogradu, Beograd. ISBN 978-86-7299-174-1.
- ^ Grbić, M. (1996): Specifičnost bioloških osobina sadnog materijala za uređenje prirodnih predela. Naučna monografija Udruženja urbanista Srbije „Planiranje i uređenje prirodnih predela“. Beograd
- ^ Grbić, M. (2002): Biological Characteristics of Plant Material for Prospective Nature Conservation. Module Programme on Nature Protection, Stability Pact for South Eastern Europe, Kopaonik/Goč
- ^ Grbić, M. (2004): Proizvodnja sadnog materijala - Vegetativno razmnožavanje ukrasnog drveća i žbunja. Univerzitet u Beogradu. Beograd. ISBN 978-86-7602-009-6.
- ^ Alekseevskiй, A. N. (1965): Pitomniki dekorativnыh derevьev i kustarnikov. Literatura po stroitelsьtvu. Moskva.
- ^ Janick, J. (1986): Horticultural Science. Fourth edition. W. N. Freeman Company. New York
- ^ Stilinović, S., & Grbić, M. (1992): Proizvodnja sadnica ukrasnih vrsta drveća i žbunja. Šumarstvo i prerada drveta u Srbiji kroz vekove. Monografija. Savez inžinjera i tehničara šumarstva i industrije za preradu drveta Srbije. Beograd: 293-301
- ^ Krüssmann, G. (1981): Die Baumschule. Paul Parez in Berlin und Hamburg. Funfte, uberarbeitete Auflage
- ^ Vladisavljević, S. (1991): Počeci uređivanja Topčidera u izletničku i park šumu. Šumarstvo (44) 6: 77-87
- ^ Beogradske opštinske novine Br. 18: 177-178, 3. maj 1887.
- ^ "Politika", 26. feb. 1939
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Ostale | |
