Rudnik Vrška Čuka
| Lokacija | |
|---|---|
.svg)  Rudnik Vrška Čuka Lokacija rudnika Vrška Čuka | |
| Opština | Zaječar |
| Zemlja | Srbija |
| Koordinate | 43° 50′ 17″ N 22° 17′ 34″ E / 43.83806° S; 22.29278° I |
| Proizvodnja | |
| Proizvodi | Ugalj Antracit |
| Istorija | |
| Otvoren | 1884. |
| Vlasnik | |
| Kompanija | JP PEU "Resavica" |
| Vebsajt | www |
Rudnik Vrška Čuka nalazi se na istoimenoj planini, nedaleko od Zaječara, neposredno uz srpsko-bugarsku granicu. Vrška Čuka je najmanji rudnik sa podzemnom eksploatacijom u Srbiji i eksploatiše se kameni ugalj antracit. Tačan datum kada je ugalj otkriven nije poznat. Pedesetih godina, sa oko 500 radnika, proizvodio je 55.000 tona uglja godišnje.[1]
Položaj[uredi | uredi izvor]
Sa istočne strane neposredno pored rudnika nalazi se bugarska granica, na zapadu Timok a na severoistoku Velikoizvorski plato.
Teren Vrške Čuke, posmatrano u celini, predstavlja jednu veliku i široku, prilično složenu antiklinalu, pravca pružanja SSZ-JJI, čiji se temeni deo izdiže ka jug-jugoistoku i širi, a ka severo-severoistoku tone i sužava. Rudnik je od utovarne železničke stanice Grljan, na pruzi Niš – Prahovo udaljen oko 3 kilometra. Ugljenokop je povezan sa Zaječarom asfaltnim putem dužine 3,5 km do grljanske raskrsnice a potom regionalnim putem višeg reda, Niš-Knjaževac-Zaječar.[2]
Rudnik se nalazi na 347 metara nadmorske visine. Dubina okna iznosi 200 metara.[3]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Istorija eksploatacije rudnika Vrška Čuka - Avramica[uredi | uredi izvor]
Rudnik kamenog uglja Vrška Čuka - Avramica je osnovan 1884. godine, a prvi pisani dokument o istraživanjima i kvalitetu uglja Vrške Čuke, sačinio je S. Lozanić 1881. Zahvaljujući Lozaniću i istraživanjima J. Žujovića (1882–1886), prvi podzemni rudarski radovi započeti su 1884. na lokalitetu Prlita. Osim Lozanića i Žujovića, u kasnijim istraživanjima geološke građe, tektonike i energetskih potencijala Vrške Čuke učestvovala je plejada istaknutih srpskih geologa J. Popović, V. Petković, M. Pavlović, K. Petković, N. Pantić i dr.[4]
Povlasticu za Vršku Čuku pod imenom Prlita (rudnik se nalazi u ataru sela Prlita po kome je povlastica dobila ime) dobio je 1884. godine kupac iz Budimpešte Jozef Hirš. Hirš je ovu povlasticu držao do 1887. Najveći i najznačajniji akcionar ovog društva bilo je jedno od najjačih industrijskih društava Belgije Sošiete generale pur favoriser l'industrie nacionale, koje je svoj kapital ulagalo u industrijska i rudarska društva.
Eksploataciju uglja otpočeo je u lokalnosti Prlita ali je rudnik radio samo tri godine. Proizvodnja je odustavljena 1887. godine.
Iste godine Belgijsko industrijsko društvo ulaže znatan kapital i otvara novi moderni rudnika „Vrška Čuka”. Dve godine kasnije izgrađena je pruga dužine 85 km. Uskotračna pruga povezivala je rudnik do briketnice u Radujevcu na Dunavu. Ugalj iz Vrške Čuke, zahvaljujući briketiranju, našao je svoje tržište u izvozu, i počeo da na Dunavu zamenjuje skuplji engleski ugalj. Pored parobrodarskih društava, čiji su brodovi plovili Dunavom, ugalj je prodavan i industriji i železnici u Rumuniji i Bugarskoj. Prema opštoj oceni, u periodu 1898-1908. godine rudnik i briketnica su postigli najveću proizvodnju uglja i briketa i uspevali da proizvodnju stabilizuju sve do Balkanskih ratova, kada su nastali i prvi ozbiljniji poremećaji koji su još uvećani nakon izbijanja Prvog svetskog rata.
I pored uspešnog rada rudnika i briketnice, analiza koju je početkom 20. veka izradilo Ministarstvo narodne privrede, pokazuje da je Vrška Čuka nerentabilno preduzeće, opterećeno velikim investicijama i troškovima i da radi sa gubitkom. Pred Prvi svetski rat finansijska situacija u rudniku počinje da se popravlja i preduzeće sa proizvodnjom oko 40.000 tona uglja godišnje počinje da radi rentabilno.
Komleksna istraživanja ugljenosnosti započeta su 1957. godine, kada je zbog nedovoljne istraženosti rudnik bio pred zatvaranjem. Nakon rezultata ispitivanja, pokazalo se da je ležište „Mala Čuka” najproduktivniji deo ugljenosne oblasti. Iste godine izgrađen je potkop i krenulo se sa proizvodnjom.
Od 1889. do 1951. Vrška Čuka je proizvela 2,56 miliona tona kamenog uglja. U periodu 1951-2000. proizvedeno je još 1,67 miliona tona. Ukupno je 1889-2001. Vrška Čuka proizvela 4,2 miliona tona kamenog uglja (antracita). Maksimalna proizvodnja od 60.718 uglja ostvarena je 1937. godine. [1]
Istorija eksploatacije rudnika Srpski Balkan[uredi | uredi izvor]
Godine 1912. otvoren je rudnik „Srpski Balkan” pod koncesijom Đorđa Genčića. Eksplatacija je vršena iz potkopa dugog 150 metara. Zbog posnosti i lakoj drobljivosti ugalja, u Grljanu je 1923. godine izgrađena briketnica. Ugljenokop i briketnica, 1924. godine, spojeni su žičarom dugom oko 2,8 kilometara.
Rudnik Srpski Balkan (Avramica) otvoren je nedapeko od matičnog rudnika (Vrške Čuke). Od mesta Grljan udaljen je 3 km a od Zaječara 7,5. Rudnik je otvoren na terenu koji je nekada pripadao povlastici Prlita koji je verovatno, u vreme kada je Vrška Čuka smanjila svoju povlasticu (1895), napušten. Geološki uslovi su uglavnom isti kao i u Vrškoj čuki, osim što je ovaj blok manje zahvaćen tektonikom, te su slojevi uglja „mirniji" i regularniji. U bloku postoje četiri ugljena sloja, od kojih su tri sloja na međusobnom odstojanju 6-8 metra, debljine između 0,6 i 0,8 m, dok se četvrti, debljine 1-1,1 metar, od ova tri sloja nalazi dublje za 28 m.
Ugljeni izdanci u Avramovom potoku poznati su još iz prošlog veka, ali ozbiljniji istražni radovi započeti su tek 1908. godine kada je istražno pravo zatražio i dobio Đorđe Genčić. Istražni radovi trajali su do 1912, kada je nosilac istražnog prava zatražio i dobio povlasticu pod imenom Srpski Balkan.
Stekavši uslove za zahtev za dobijanje povlastice, Đorđe Genčić, bivši ministar i vlasnik velikog parnog mlina u Zaječaru, 1912. godine je zatražio i dobio povlasticu pod imenom Srpski Balkan. Prvo balkanski ratovi, a zatim Prvi svetski rat, sprečili su značajnije radove na daljem istraživanju ležišta, otvaranju rudnika i eksploataciji uglja. Za vreme Prvog svetskog rata Bugari su intenzivno radili u ovom rudniku i pokušali da ostvare što veću proizvodnju uglja. Prilikom povlačenja Bugari nisu uspeli da značajnije oštete rudnik, rudničke uređaje i instalacije, tako da je prvobitni vlasnik (Đ. Genčić) preuzeo od Bugara gotovo neoštećen rudnik, što mu je omogućilo da uz pomoć državnih fondova rudnik obnovi i veoma brzo započne sa redovnom proizvodnjom uglja. Radi boljeg plasmana sitnih klasa vlasnik rudnika je u Grljanu (1923/24) izgradio briketnicu, koja je vazdušnom žičarom bila povezana sa rudnikom. U to vreme otkopavan je ugljeni sloj debljine 0,2-5, u proseku oko 2 metra. Proizvodnja je organizovana na dva horizonta, na dubini od 50 i 150 metara ispod površine. Iako je kapacitet rudnika projektovan i izgrađen za dnevnu proizvodnju uglja od 150 tona, iz jame se dnevno izvozilo samo 50 tona.
O stanju u rudniku, s početka tridesetih godina 20. veka, nešto više se saznaje od M. Zdravkovića i P. Jovanovića. Prema njihovom nalazu, ugljeni sloj je znatno tanji nego ranije i kreće se između 0,8 i 1 metra, mada na pojedinim mestima dostiže i znatno veću debljinu, do 4 na čak i 6 metara. Pokazalo se da je po pružanju sloj postojan. Rudnik je bio aktivan do kraja Drugog svetskog rata (1944), kada je proizvodnja uglja u ovoj jami obustavljena.[4]
Rudnik danas[uredi | uredi izvor]
Proizvodnja u ležištu „Mala Čuka” je danas jedini aktivni ugnjenokop u oblasti Vrške Čuke od 1959. godine.
Rudnik predstavlja specifičnost zbog proizvodnje filtracita, filterskog uglja namenjenog za prečišćavanju voda. Sudbina rudnika
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b Petar Jovanović (2007).Rudarstvo na tlu Srbije: Od paleolita do sredine 20. veka, Book 1.Beograd: Jugoslovenska inženjerska akademija.
- ^ Rudnici Resavica
- ^ Rudnici kulture
- ^ a b Istorija srpskog rudarstva