Hatra
| Hatra | |
|---|---|
 | |
| Svetska baština Uneska | |
| Zvanično ime | Hatra |
| Mesto | Niniva, Irak |
| Koordinate | 35° 35′ 17″ S; 42° 43′ 06″ I / 35.588055555556° S; 42.718333333333° I |
| Površina | 32.375 ha (3,4848×109 sq ft) |
| Kriterijum | kulturna: ii,iii,iv,vi |
| Referenca | 277 |
| Upis | 1985. (9. sednica) |
| Ugroženost | 2015  – |
| Veb-sajt | http://whc.unesco.org/en/list/277 |
Hatra (arap. الحضر, al-Ḥaḍr) je drevni grad u guvernatu Niniva, u iračkom delu oblasti Al Džazira (drevna persijska oblast Hvarvaran), 290 km severozapadno od Bagdada i 110 km jugozapadno od Mosula.
Grad je najpoznatiji po monumentalnim ruševinama prvog arapskog kraljevstva koje je nastalo pod partskim uticajem u 2. veku koje su upisane na UNESCO-v spisak mesta Svetske baštine u Aziji i Australaziji 1985. godine[1]. One su poslužile kao scenografija na početku filma Isterivač đavola.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Hatru su osnovala drevna arapska plemena[2] otprilike u 3. veku pre nove ere. Za vreme Partskog carstva je postala važan verski i trgovački centar, a svoj vrhunac je doživela u 2. i 1. veku pre nove ere.[3] Kasnije je postala glavni grad jednog od prvih arapskih kraljevstva u istorji tj. jedan u nizu arapskih gradova-država koji su se prostirali od hatrae na severoistoku preko Palmire i Balbeka do Petre na jugozapadu. Oblast kojom se vladalo iz Hatre je bila poznata kao Kraljevstvo Araba, te je predstavljalo polu-autonomnu tamponsku državu na zapadnim rubovima Partskog carstva kojom su vladali arapski prinčevi.
Hatra je vremenom postala tvrđava koja je igrala značajnu ulogu u partskim ratovima protiv Rimskog carstva. Opsedao ju je rimski car Trajan od 116. do 117. godine. Hatra je 156. godine doživela vrhunac za vreme vladara Nasra, koji je bio i otac sledeća dva arapska vladara Hatre, Lajaša i Sanatruka, koji su dovršili najznamenitije hramove u gradu. Vladar Hatre, Abdasamija, je 192. godine podupirao rimskog cara-uzurpatora Pescenija Nigera protiv Septimija Severa, na šta je ovaj uzvratio još jednom opsadom Hatre (198./199.).[4]
Hatra je 230ih sklopila savez s Rimskim carstvom, jer se na nekim natpisima navodi vladar, rimski car Gordijan III. Godine 238, Hatra se uspješno oduprla Ardaširovim snagama obnovljenog Persijskog carstva pod Sasanidima u bici kod Šahrazura, ali ju je 241. godine konačno zauzeo sasanidski vladar Šapur I koji ju je potpuno uništio.[4] Prema predanju, Hatra je pala zbog Nadire, kćeri kralja Araba, koja je grad izdala Šapuru. Po istoj priči je Šapur ubio kralja i oženio Nadiru, ali je na kraju ubio i nju.[3]
Hotel Al Hadr, koji se nalazi samo kilometar od ruševina Hatre, je poslužio kao stožer za postrojenje 101. ABN američke vojske tokom rata u Iraku. Danas je Hatra uglavnom neistražena i u lošem je stanju, te su neki delovi zapečačeni kako bi se sprečilo pljačkanje lokaliteta. Nedavno su italijanski arheolozi nastavili istraživanje koje sprovode od 1987. godine[5].
Odlike[uredi | uredi izvor]
Hatra je danas poznata kao najbolje sačuvani, odnosno najreprezentativniji, partski grad. Okružena je spoljnim i unutrašnjim zidinama koje su dugačke skoro 6,4 km, a na kojima je bilo 160 kula. U središtu grada nalazi se kvadratični temenos (versko središte) promera skoro 2 km (1,2 hektara), okruženo kamenim zidinom s tornjevima i kolonadom uz zidove gde su se nalazile trgovine. Na njemu dominira Veliki hram koji ima brojne prostorije i stubove koji su nekada bili visoki 30 metara.
Grad je bio poznat po spajanju starogrčkih, mesopotamskih, sirijskih i arapskih božanstava, pa je hram na aramejskom poznat kao Beiṯ Ĕlāhā ("Božja kuća"). U gradu su bili hramovi Nergala (vavilonsko i akadsko božanstvo), Hermesa (grčko božanstvo), Atargatisa (Kananska mitologija), Allata i Šamijaha (arapsko božanstvo), te Šamaša (mesopotamski bog sunca).[3] Ostala božanstva na hatranskim aramejskim natpisima su aramejski Ba'al Šaman, i boginja poznata kao Ašurbel, za koju se veruje da je spoj božanstava Ašura i Bela koji su izvorno bili muškarci.
Hatra u modernom dobu[uredi | uredi izvor]
Hatru je prvi put istraživao nemački arheolog Valter Andre, čiji tim je radio na iskopavanju Ašura u periodu 1906-1911 godine. Sistematska iskopavanja su počela 1951. godine od strane iračkih Arheologa. Od 1980 Italijanska arheološka ekspedicija, predvođena Rikardom Venkom (Univerzitet u Torinu) je zabeležila najveća otkrića u Hatri. Iskopavanja su bila usmerena na kuću (Zgrada A) lociranu blizu Temenosa, kao i na centarlnu oblast oko Temenosa.
Restauracija za vreme Sadama Huseina[uredi | uredi izvor]
Sadam Husein je video istorijske oblasti Mesopotamije kao priliku da veliča sebe, te je insistirao na obnavljanju Hatre, ali i ostalih oblasti u Ninevi, Nimrudu, Ašur i Babilon, kao simbol Arapskih dostignuća. Sadamova vlaa je potrošila više od 80 milona američkih dolara na prvu fazu restauracije Vavilona. Sadam je zahtevao da sve nove cigle koje se koriste tokom restauracije imaju izgravirano njegovo ime (kao što je to radio Nabuhadnezar Drugi), pa jedan deo rehabilitovanog Hatranskog hrama ima Sadamovo ime.
Uništavanje od strane Islamske Države[uredi | uredi izvor]
Akcije Islamske Države (ID) koja je okupirala oblast sredinom 2014. godine, su bile najveća opasnost za Hatru. Početkom 2015. ID je objavila svoje namere da uništi većinu artefakata, tvrdeći da te „urezane slike“ nisu u skladusa Islamom, da podstiču Širk (politeizam) i da ne može biti dozvoljeno njihovo dalje postojanje, uprkos činjenici da je ovo nalazište sačuvano poslednjih 1400 godina od strane raznih Islamskih vladara. Islamska Država se zavetovala da će uništiti preostale artefakte. Vrlo brzo ID je objavila video na kom se vidi uništavanje nekih delova Hatre. Posle uništavanja Nimruda buldožerom 5/3/2015 Abdulrahmani Hamdani, irački arheolog sa Stoni Bruk Univerziteta je rekao da je „Hatra naravno sledeća“. 7/3/2015 Irački i Kurdski zvaničnici su objavili da je Islamska Država otpočela uništavanje Hatre. Video koji je ID objavila sledećeg meseca je prikazao uništavanje spomenika.
UNESKO i ISESKO[6]su izdali zajedničko saopštenje ovim povodom, koje kaže „...Poslednjim aktom varvarizma protiv Hatre (Islamska Država) pokazuje prezir prema istoriji i nasleđu Arapskog naroda“.
Pro Iračke snage su oslobdile Hatru 26. aprila 2017. godine. Laila Salih, direktorka odeljenja za antikvitete Ninive, izjavila je da je većina zgrada netaknuta i da se uništenje ne može porediti sa drugim arheološkim nalazištima u Iraku.
GalerijaGalerija[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ „Hatra”. UNESCO. Pristupljeno 3. 4. 2011.
- ^ Moses I. Finley, Atlas of classical archaeology, pp. 239-241.
- ^ a b v „Hatra” (Encyclopædia Britannica). Pristupljeno 12. 1. 2007.
- ^ a b Advisory Body Evaluation on Hatra. International Council on Monuments and Sites (ICOMOS), (1985). str. 1-2. (jezik: engleski)
- ^ UNESCO news 17. februara 2003. (jezik: engleski), Pristupljeno 4. 4. 2011.
- ^ Islamic World Educational, Scientific and Cultural Organization (na jeziku: engleski), 2023-02-09, Pristupljeno 2023-03-24
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Hatra Arhivirano na sajtu Wayback Machine (27. jul 2006)
- Video na UNESCO-vim stranicama (jezik: engleski), Pristupljeno 4. 4. 2011.
- Video o Hatri Arhivirano na sajtu Wayback Machine (16. jul 2011)
- ID uništila još jedan drevni grad (B92, 4. april 2015)
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Geografske | |
| Ostale | |