Crkva Svetog Save u Kosovskoj Mitrovici
| Crkva Svetog Save u Kosovskoj Mitrovici | |
|---|---|
 Crkva Svetog Save u Kosovskoj Mitrovici | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Kosovska Mitrovica |
| Opština | Kosovska Mitrovica |
| Država |  Srbija |
| Vreme nastanka | 1896.-1913.-1921. |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture Kosova i Metohije |
Crkva Svetog Save u Kosovskoj Mitrovici, naseljenom mestu i sedištu istoimene opštine na Kosovu i Metohiji. Pripada Eparhiji raško-prizrenskoj Srpske pravoslavne crkve[1] i predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture.
Prošlost crkve[uredi | uredi izvor]
Prilike pre gradnje[uredi | uredi izvor]
Za vreme turske vladavine, Kosovska Mitrovica je bilo jedno od poslednjih mesta koje je dobilo pravoslavnu bogomolju. Pre podizanja crkve „služba Božija vršila u nekoj maloj kućici adaptiranoj za te potrebe“.[2] Posle 25 godina od dobijanja hatišerifa (dozvole) iz Carigrada, najviše zbog lošeg materijalnog stanja stanovnika, godine 1895. počele su pripreme za podizanja crkve.[3]
Početak i tok gradnje[uredi | uredi izvor]
Početak zidanja nove crkve koja će nositi ime Hram Svetog Save otpočelo je 6. avgusta 1896. godine. Odbor za izgradnju izvršio je sve pripreme, a dobrotvori su bili pozvani da daju priloge. Kamen temeljac crkve postavio je Dionisije, prvi Srbin mitropolit Raško-prizrenske mitropolije.
Izgradnja crkve tekla je sporo i sa čestim prekidima, najviše zbog besparice, ali i zbog nezadovoljstva lokalnog albanskog stanovništva, praćeno ubistvima, pljačkama i nasiljem nad Srbima u Mitrovici i okolini. Zahvaljujući pomoći Kraljevine Srbije, izgradnja crkve je, iako sporo, ipak napredovala. Zahvaljujući tim sredstvima i pomoći koja je stalno pristizala crkva je stavljena pod krov 1909. godine.
Nakon oslobođenja Kosova i cele Južne i Stare Srbije 1912. godine, u nezavršenoj crkvi je obavljena služba. Činodejstvovali su sveštenik Anđelko Nešić i prota Živko Grujić. Zbog ratova od 1912—1918. godine, crkva je završena tek polovinom 1921. godine, a osvećenje crkve obavljeno je 17. jula iste godine.
Pravoslavno groblje[uredi | uredi izvor]
U porti crkve, sa njene južne strane, nalazilo se groblje koje se, usled nedostatka sredstava za gradnju crkve koristilo do 1886. godine. Sahranjivanje u porti vršeno je sve do 1913. godine, kada je groblje prebačeno preko reke Sitnice na novu lokaciju, gde se i sada nalazi, sa kapelom podignutom 1936. godine. Na kapeli su, u spomen na desetine Srba koje su obesili okupatori 1915–1918. godine, postavljene tri mermerne ploče sa imenima dobrotvora, obešenih i prilagača novca za spomen-kapelu, koja je bila planirana da se podigne.
Arhitektura crkve[uredi | uredi izvor]
Unutrašnjost[uredi | uredi izvor]
Crkva posvećena Svetom Savi u Kosovskoj Mitrovici sagrađena je po projektu Andre Stevanovića, profesora Univerziteta u Beogradu. Podignuta je u srpsko-vizantijskom stilu, građevinu čini u osnovi upisani krst, dimenzija 15 x 23 metra, visine preko 25 metara, dok je debljina zidova blizu jednog metra. Hram je zidan od kamena kojim je i popločan i crkveni pod. Unutrašnjost hrama je ukrašena i sa puno svetla. U prostranom oltaru smešten je mermerni sveti presto veličine 1,40 x 1,40 metara. Ispred prednjeg dela oltara je krst sa Hristovim raspećem, arhijerejski tron i presto za krunisanje vladara. Pored južnih i severnih vrata, smeštene su pevnice. Prostrana galerija za crkveni hor ovalnog oblika podignuta je u zapadnom delu hrama iznad glavnog portala.
Ikonostas[uredi | uredi izvor]
Impozantni ikonostas, na kome centralni deo zauzimaju crkvene dveri sa pozlatom. Sve ikone na njemu su izuzetne lepote i vrednosti, a posebno se ističu Bogorodica sa malim Hristom, Isus Hristos, Jovan Krstitelj, sveti Arhangel Mihail i Sveti Sava. Na vrhu ikonostasa dominira veliki krst sa Hristovim raspećem.
Zvonara[uredi | uredi izvor]
Prvobitno na samo nekoliko metara od glavnog ulaza u crkvu podignuta je drvena zvonara. Zvono je poklonio major Aleksandar Jovanović iz komande vojnog garnizona u Mitrovici, na Vidovdan 1921. godine. Na zvonu je ispisano: „Hram Svetog Save Kos. Mitrovica. U spomen palih junaka za oslobođenje Kosova 1912–1918 čiju će slavu prenositi ovo zvono širom Kosova.”
Na mestu drvene zvonare podignuta je 1938. godine nova zvonara, koja je u arhitektonskom pogledu prilagođena stilu i visini crkve i sa njom čini jedinstvenu celinu. U donjem delu građena je od tesanog kamena, dok se u gornjem delu nastavlja pečenom opekom. Na sve četiri strane u gornjem delu su ugrađeni krstovi od belog mermera, visine oko tri metra. Na zvonari, od 1938. godine postoje malo, srednje i veliko zvono.
Osnov za upis u registar[uredi | uredi izvor]
Odluka o utvrđivanju crkve Sv. Save za spomenik kulture, br. 99 (Sl. glasnik RS br. 5 od 17. 2. 2000) Zakon o kulturnim dobrima (Sl. glasnik RS br. 71/94).
Martovski pogrom 2004.[uredi | uredi izvor]
Hram Svetog Save nalazi se u takozvanom južnom delu Kosovske Mitrovice, u šiptarskom delu grada gde se nalaze i srpsko groblje sa kapelom. Uz pomoć, UNMIK-a i KFOR-a, Albanci su opljačkali crkvu i zapalili 17. marta 2004. godine. Zapalili su kapelu i polomili gotovo sve spomenike na pravoslavnom groblju. Vredno je pomena da spomenike rimokatolika i Jevreja nisu polomili.
U Hram Svetog Save odlazi se svake godine, jedanput, 27. januara, ako to dozvole više upravne vlasti.[4]
U jesen 2015. život u hramu je vaskrsao nakon jedanaest godina kako nije imao sveštenika, a sve do 2010. godine nije služena liturgija. U parohijskom domu koji se obnavlja, po sopstvenoj želji boravi sveštenik Saša Mitrović sa suprugom Marijom, dočekuju vernike, rade na obnovi ove svetinje i uređenju crkvene porte, a sve sa željom da ovaj hram ponovo oživi i okupi u svoje odaje mnoge Srbe proterane sa ovih prostora.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ „Crkveni hor Branislav Nušić/O Hramu Svetog Save”. Arhivirano iz originala 10. 03. 2016. g. Pristupljeno 27. 02. 2016.
- ^ Carigradski glasnik, (1895) Carigrad, br. 2 od 21. januara
- ^ Zoran Č. Vukadinović/Hram Svetog Save-Povodom 110 godina od početka izgradnje
- ^ Građanska strana/Hram Svetog Save u južnoj Mitrovici: Oživeo parohijski dom, ponovo se služi nedeljna liturgija[mrtva veza]
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- „Crkva Sv. Save — Spomenici kulture u Srbiji”. SANU.
- Kosovo i Metohija/Pravoslavni hramovi uništeni od dolaska KFOR-a i UNMIK-a
- Pravoslavna narodna hrišćanska zajednica Bratstvo Svetog kralja Milutina/Decenija od pogroma nad Srbima na Kosovu i Metohiji Arhivirano na sajtu Wayback Machine (6. mart 2016)
- Jedinstvo/Rekonstrukcija zvonare crkve Uspenja Presvete Bogorodice u Orahovcu Arhivirano na sajtu Wayback Machine (30. septembar 2020)
- Oživeo srpsku svetinju u kojoj se molio kao dete („Večernje novosti”, 12. jun 2016)
- Vaskrsao život u Hramu Svetog Save
