Sui iuris

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Sui iuris je latinska fraza koja doslovno znači „po sopstvenom pravu“. Katolička crkva ga koristi i u građanskom i u kanonskom pravu. Izraz crkva sui iuris koristi se u Katoličkom zakoniku kanona istočnih crkava (KZKIC) da označi autonomne crkve u katoličkom zajedništvu:

Crkveni sui iuris je „zajednica hrišćanskih vernika koja je okupljena sa hijerarhijom u skladu sa normom zakona i koju vrhovna vlast Crkve izričito ili prećutno priznaje kao sui iuris“ (KZKIC. 27). Termin sui iuris je inovacija KZKIC-a i označava relativnu autonomiju istočnih katoličkih crkava. Ovaj kanonski pojam, bremenit mnogim pravnim nijansama, ukazuje na Bogom dodeljenu misiju istočnih katoličkih crkava da održavaju svoju nasleđenu autonomnu prirodu. A autonomija ovih crkava je relativna u smislu da je pod vrhovnom vlašću rimskog pape. —Tomas Kuzinapurat, Spasonosni zakon, 1998[1][2][3][4]

Etimologija[uredi | uredi izvor]

Latinski izraz sui iuris (pojedinačne reči znače „sopstvo“ i „zakon“) odgovara grčkom „αὐτόνομος“, odakle je izvedena srpska reč autonomija.

Kanonski zakon[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Kanonski zakon Katoličke crkve

Crkveni dokumenti poput Kodeksa kanona istočnih crkava primenjuju latinski izraz sui iuris na određene crkve koje su zajedno Katolička crkva, dakle na Rimokatoličku crkvu i one koje su u zajednici s njom. Ubedljivo najveća od sui iuris crkava je Latinska crkva ili latinski obred.[5] Nad tom određenom crkvom papa vrši svoju papsku vlast i vlast koja u drugim određenim crkvama pripada patrijarhu. Zbog toga je on nazivan i patrijarhom Zapada.[6] Ostale određene crkve nazivaju se istočnokatoličkim crkvama, od kojih svaka, ako je dovoljno velika, ima svog patrijarha ili drugog glavnog arhijereja, koji ima vlast nad svim episkopima te određene crkve ili obreda.

Isti pojam se primenjuje i na misije kojima nedostaje dovoljno sveštenstva da se ustanove kao apostolske prefekture, ali im se iz različitih razloga daje autonomija, pa stoga nisu deo nijedne eparhije, apostolskog vikarijata ili apostolske prefekture. U 2004. godini bilo je jedanaest takvih misija: tri u Atlantiku, Kajmanskim ostrvima, Turksu i Kejkosu i Svetoj Heleni, Asensionu i Tristan da Kunji; dva na Pacifiku, Funafuti (Tuvalu) i Tokelau; i šest u centralnoj Aziji, Avganistanu, Bakuu (Azerbejdžan), Kirgistanu, Tadžikistanu, Turkmenistanu i Uzbekistanu.

Primeri katoličke crkvene upotrebe[uredi | uredi izvor]

  • "Istočne katoličke crkve nisu „eksperimentalne“ ili „privremene“ zajednice; to su crkve sui iuris; jedna, sveta, katolička i apostolska, sa čvrstom kanonskom osnovom Zakonika kanona istočnih crkava koji je objavio papa Jovan Pavle II.“[7]
  • „Hijerarhija vizantijske mitropolitske crkve sui iuris iz Pittsburgha, u Sjedinjenim Američkim Državama, okupila se u saboru pod nazivom Hijerarhijski savet pomenute Crkve, u skladu sa Zakonom o kanonima istočnih crkava, ...“[8]

Kategorije sui iuris crkava[uredi | uredi izvor]

Prema Katoličkom zakoniku kanona istočnih crkava, istočnokatoličke crkve sui iuris su podeljene u četiri kategorije.

Patrijaraške crkve[uredi | uredi izvor]

Patrijaraška crkva je puni oblik istočnokatoličke crkve. To je „zajednica hrišćanskih vernika koju okuplja„ patrijaraška hijerarhija. Patrijarh zajedno sa arhijerejskim sinodom ima zakonodavna, sudska i administrativna ovlašćenja na teritoriji jurisdikcije patrijaraške crkve, ne dovodeći u pitanje ona ovlašćenja koja su u uobičajenom pravu rimskog pontifikata (KZKIC 55-150). Među istočnim katoličkim crkvama sledeće crkve imaju patrijaraški status:

  1. Koptska katolička crkva (1741): Kairo, (163,849), Egipat
  2. Maronitska crkva (unija je ponovo potvrđena 1182): Bkerke, (3.105.278), Liban, Kipar, Jordan, Izrael, Palestina, Egipat, Sirija, Argentina, Brazil, Sjedinjene Države, Australija, Kanada, Meksiko
  3. Sirijska katolička crkva (1781): Bejrut, (131.692), Liban, Irak, Jordan, Kuvajt, Palestina, Egipat, Sudan, Sirija, Turska, Sjedinjene Države i Kanada, Venecuela
  4. Jermenska katolička crkva (1742): Bejrut, (375,182), Liban, Iran, Irak, Egipat, Sirija, Turska, Jordan, Palestina, Ukrajina, Francuska, Grčka, Latinska Amerika, Argentina, Rumunija, Sjedinjene Države, Kanada, Istočna Evropa
  5. Haldejska katolička crkva (1552): Bagdad, (418,194), Irak, Iran, Liban, Egipat, Sirija, Turska, Sjedinjene Države
  6. Melkitska grkokatolička crkva (definitivno 1726): Damask, (1.346.635), Sirija, Liban, Jordan, Izrael, Jerusalim, Brazil, Sjedinjene Države, Kanada, Meksiko, Irak, Egipat i Sudan, Kuvajt, Australija, Venecuela, Argentina

Velike arhiepiskopske crkve[uredi | uredi izvor]

Velike arhiepiskopske crkve su istočne katoličke crkve kojima upravljaju veliki arhiepiskopi uz pomoć odgovarajućeg sinoda episkopa. Ove crkve takođe imaju gotovo ista prava i obaveze kao i patrijaraške crkve. Glavni arhiepiskop je mitropolit stolice koju je odredio ili priznao Vrhovni autoritet Crkve, koji predsedava čitavom određenom istočnom crkvom sui iuris i koja se ne odlikuje patrijaršijskim naslovom. Pod onim što se navodi u običajnom pravu u vezi sa patrijaraškim crkvama ili patrijarsima, podrazumeva se da je primenljivo na velike arhiepiskopske crkve ili velike arhiepiskope, osim ako običajni zakon izričito ne predviđa drugačije ili je to vidljivo iz prirode stvari“ (KZKIC.151, 152). Velike arhiepiskopske crkve su:

  1. Siromalankarska katolička crkva (1930): Trivandrum, (412,640), Indija, Ujedinjeni Arapski Emirati, Sjedinjene Američke Države
  2. Siromalabarska katolička crkva (1559): Ernakulam, (3.902.089), Indija, Bliski istok, Evropa i Amerika
  3. Rumunska grkokatolička crkva (1697): Blaž, (776,529), Rumunija, Sjedinjene Američke Države
  4. Ukrajinska grkokatolička crkva (1595): Kijev, (4.223.425), Ukrajina, Poljska, Sjedinjene Države, Kanada, Velika Britanija, Australija, Nemačka i Skandinavija, Francuska, Brazil, Argentina

Mitropolitanske crkve[uredi | uredi izvor]

Crkva sui iuris kojom upravlja mitropolit naziva se mitropolitska crkva sui iuris. „Mitropolitskom crkvom sui iuris predsedava mitropolit odlučne stolice, koga je imenovao rimski papa, a pomaže mu savet arhijereja u skladu sa normom zakona“ (KZKIC, 155§1). Katoličke mitropolitanske crkve su sledeće:

  1. Etiopska katolička crkva (1846): Adis Abeba, (208,093), Etiopija, Eritreja
  2. Rusinska grkokatolička crkva (1646) - sui iuris mitropolija, eparhija i apostolski egzarhat: Užgorod, Pitsburg, (594 465), Sjedinjene Države, Ukrajina, Češka
  3. Slovačka grkokatolička crkva (1646): Prešov, (243,335), Slovačka, Kanada
  4. Eritrejska katolička crkva (2015): Asmara, Eritreja[9]
  5. Mađarska grkokatolička crkva (2015) - Hajdudorog, (290 000), Mađarska

Ostale sui iuris crkve[uredi | uredi izvor]

Osim gore pomenuta tri oblika crkava sui iuris, postoje i neke druge crkvene zajednice sui iuris. To je „Crkva sui iuris koja nije ni patrijaršija ni velika arhiepiskopija ni mitropolija, i poverena je arhijereju koji joj predsedava u skladu sa normom običajnog prava i posebnim zakonom koji je uspostavio rimski papa“ (KZKIC 174) . Sledeće crkve imaju ovaj pravni status:

  1. Albanska grkokatolička crkva (1628) - apostolska administracija: (3,510), Albanija
  2. Beloruska grkokatolička crkva (1596) - trenutno nije uspostavljena hijerarhija: (10 000), Belorusija
  3. Bugarska grkokatolička crkva (1861) - apostolski egzarhat: Sofija, (10,107), Bugarska
  4. Grkokatolička crkva u Hrvatskoj i Srbiji (1611) - eparhija i apostolski egzarhat: Križevačka eparhija za Hrvatsku, Sloveniju i Bosnu i Hercegovinu i Vizantijska katolička apostolska egzarhija Srbije; (21.480) + (22.653)
  5. Grčka vizantokatolička crkva (1829) - dva apostolska egzarhata: Atina, (2.325), Grčka, Turska
  6. Italoalbanska katolička crkva (1732) - dve eparhije i teritorijalna opatija: (63.240), Italija
  7. Makedonska grkokatolička crkva (1918) - eparhija: Skoplje, (11,491), Republika Makedonija
  8. Ruska grkokatolička crkva (1905) - dva apostolska egzarhata, trenutno bez hijerarha: Rusija, Kina; trenutno oko 20 parohija i zajednica raštrkanih širom sveta, uključujući pet u samoj Rusiji, koje odgovaraju episkopima iz drugih jurisdikcija

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Malankara Catholic Church sui iuris: Juridical Status and Power of Governance”. Scribd. 
  2. ^ Original italian: "Una Chiesa Orientale cattolica è una parte della Chiesa Universale che vive la fede in modo corrispondente ad una delle cinque grandi tradizioni orientali- Alessandrina, Antiochena, Costantinopolitina, Caldea, Armena- e che contiene o è almeno capace di contenere, come sue componenti minori, più comunità diocesane gerarchicamente riunite sotto la guida di un capo comune legittimamente eletto e in comunione con Roma, il quale con il proprio Sinodo costituisce la superiore istanza per tutti gli affari di carattere amministrativo, legislativo e giudiziario delle stesse Communità, nell'ambito del diritto comune a tutte le Chiese, determinato nei Canoni sanciti dai Concili Ecumenici o del Romano Pontefice, sempre preservando il diritto di quest'ultimo di intervenire nei singoli casi". pp. 103–104.
  3. ^ Österreichisches Archiv für Kirchenrecht, Volume 43, pg.156
  4. ^ For a better understanding of a church sui iuris see, Žužek, Understanding The Eastern Code, pp. 103–104.
  5. ^ Vere & Trueman, Surprised by Canon Law, Vol. 2, pg. 121.
  6. ^  Herbermann, Charles, ur. (1913). „Eastern Churches”. Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company. 
  7. ^ „FOR THE RECORD: Eastern Catholics need representation in ongoing Orthodox-Catholic dialogues (07/16/00)”. web.archive.org. 2004-09-12. Arhivirano iz originala 12. 09. 2004. g. Pristupljeno 2021-03-02. 
  8. ^ „Byzantine Catholic Churches in America: News of the East”. www.byzcath.org. Arhivirano iz originala 27. 09. 2011. g. Pristupljeno 2021-03-02. 
  9. ^ „Erezione della Chiesa Metropolitana sui iuris eritrea e nomina del primo Metropolita”. Holy See Press Office. 19. 1. 2015. Pristupljeno 19. 1. 2015. 
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Sui_iuris&oldid=26786635”