Banija u Narodnooslobodilačkoj borbi

Spomenik palim borcima NOR-a i žrtvama fašizma u Slabinji

Banija je tokom Narodnooslobodilačkog rata bila jedno od većih ustaničkih žarišta. Banija je oslobođena početkom maja 1945. godine u tzv. Karlovačkoj operaciji.

Ustaški teror i pripreme za ustanak

Vidi još: Genocid nad Srbima u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj

Ubrzo po dolasku ustaša na vlast počinju progoni i masakri lokalnog srpskog stanovništva u Baniji. Pokolj u glinskoj crkvi se desio 29. jula 1941. godine, u mjestu Glina, Banija, gdje su ustaše ubile 1.764 ljudi srpske nacionalnosti. Zbog toga i sličnih slučajeva, narod masovno bježi u šume, što je stvorilo preduslove za ustanak.

19. jula 1941. godine održano je partijsko savjetovanje u šumi Abez, gdje je donijeta odluka o dizanju ustanka.

Ustanak

Grupa banijskih partizana pod komandom Vasilja Gaćeše napala je ustaško uporište u Grabovcu Banskom 23. juna 1941. godine. Uskoro je obrazovana i Banijska proleterska četa pod komandom Nikole Demonje. Krajem leta, na teritoriju Banije koju su oslobodili partizani predvođeni Vasiljem Gaćešom, stigao je Sisački partizanski odred sa svojih 60 boraca.

Krajem 1942. dobar dio Banije, osim Siska, Petrinje, Gline, Kostajnice i Sunje bio je oslobođen, čineći dio velikog slobodnog teritorija u Bosni i Hrvatskoj, znanog pod imenom Bihaćka republika. Početkom 1943. Banija je bila zahvaćena Četvrtom neprijateljskom ofanzivom. Neprijatelj je početkom avgusta bio prisiljen na povlačenje s ovih područja.

Sredinom decembra su ponovno pokrenute akcije protiv ustanka na tom području kada su se njemačke snage nagažirale u tzv. operaciji Panter s ciljem uništenja partizana kako bi se osigurao nesmetani promet između kontinentalnog dijela i obale. Sedma banijska i Osma kordunaška divizija su tokom operacije razbile neprijateljske snage.

Kako se rat bližio kraju, dobar dio Banije bio je oslobođen, pa je u Topuskom i Glini bilo sjedište Centralnog komiteta KPH i Glavnog štaba Hrvatske. U maju 1944. u Topuskom je održano Treće zasjedanje ZAVNOH-a. Banija je konačno oslobođena u tzv. Karlovačkoj operaciji početkom maja 1945. godine.

Iz Siska i Banije potreklo je više od 15.000 partizanskih boraca, a više od trećine njih je poginulo tokom rata. Na tom je području palo i oko 15.000 žrtava fašističkog terora.

Istaknute ličnosti NOP-a i narodni heroji Banije

Đuro Bakrač Milutin Baltić Stanko Bjelajac Živko Bronzić Vasilj Gaćeša Rade Grmuša

Stevo Došen Simica Dragić Vlado Janić Capo Mate Jerković Milanka Kljajić Filip Kljajić Fića

Adam petrović Simo Todorović Dušan Ćorković Miloš Čavić Ilija Španović Mika Špiljak

Vidi još

• Banijac (top)
• Banijske brigade NOVJ
• Pokolj u glinskoj crkvi

Literatura

• Enciklopedija Jugoslavije (knjiga prva). „Leksikografski zavod FNRJ“, Zagreb 1960. godina.
• Lituchy, Barry M., ur. (2006). Jasenovac and the Holocaust in Yugoslavia: Analyses and Survivor Testimonies. New York: Jasenovac Research Institute.