Gradašnička reka
| Gradašnička reka | |
|---|---|
 | |
| Opšte informacije | |
| Sliv | Crno more |
| Plovnost | nije plovna |
| Vodotok | |
| Ušće | Nišava |
| Geografske karakteristike | |
| Država/e |  Srbija |
| Naselja | Pirot |
| Reka na Vikimedijinoj ostavi | |
Gradašnička reka jedan je od hidrografkih objekata u gornjem ponišavlju i jedan od vodotokova u slivu Pirotske kotline.[1] Reka preseca severozapadni deo grada Pirota i uliva se u Nišavu sa njene desne strane.
Za vreme jakih kiša i otapanja snega ima karakter bujice. Od sela Gradašnice do Pirota nataložila je ogromnu količinu šljunka i blokova.[2]
Jedno vreme korišćena je za potrebe starog pogona fabrike Tigar.[3]
Nazivi[uredi | uredi izvor]
Gradašnička reka — uzvodno od sela Gradašnice nosi naziv Dobrodolska reka (po selu Dobri Do), dok je nizvodno dobila naziv Gradašnička reka.[4]
Geografske karakteristike[uredi | uredi izvor]
Gradašnička reka sa dužinom rečnog toka od samo 15,85 km i površinom sliva od 47,54 km² najveća je desna pritoka Nišave na uzvodnom delu toka od gotovo 100 km. Njeno ušće u Nišavu je u samom gradu Pirotu, na 106. rečnom kilometru.[3]
Nastaje na Vidliču, na nadmorskoj visini od 847 metara, na spoju nekoliko periodičnih tokova, severno od grebena Planinice (1.233 m n.v) i južno od grebena Ljiljak (1.190 m n.v). Tokovi ovih potoka izviru u terenu izgrađenom od peščara, ali i detritičnik krečnjaka i laporaca.
Pad reke je dosta veliki na gotovo celom toku i u proseku iznosi 30,54 m/km, a njen rečni tok nizvodno ima opšti pravac pružanja ka jugu.
Korito Gradašničanske reke je stenovito, pod krupnim blokovima i džinovskim loncima, i naslagama erodiranog materijala u donjem delu.
Deo rečne doline Gradašničke reke u gornjem toku na svom putu prolazi kroz preko 1 km dugu Banjičku klisuru usečenu u krečnjačke stene različite starosti, a u donjem toku kroz erozivno proširenje.[5] Klisura ima vrlo strme skoro vertikalne odseke, izražene naročito na levoj strani, i nešto blaže na desnoj.[6] Na izlasku reke iz klisure nalazi se selo Gradašnica, a dno doline se proširuje u jezerskim sedimentima.
Deo rečnog toka u klisuri koji ima veći pad, obrazuje nekoliko slapova, od koje je na više mesta lokalno stanovništvo pregradilo niskim bedemima od kamena i time izgradilo mala jezerca koja lokalnom stanovništvu i turistima služe za kupanje u letnjem periodu.[6]
U dolini ove reke javlja se nekoliko termalnih izvora, od kojih su najpoznatija tri termomineralna izvora i jedan termalno kraški izvor Dag banjice.[7]
Na Gradašničkoj reci nekada je bilo mnoštvo vodenica koje su zadovoljavale potrebe ne samo Pirota, već i velikog broja okolnih sela. Najpoznatija vodenica bila je Begova kula podignuta početkom 19. veka, koja je potom do urušavanja imala status spomenika kulture.[8]
Klimatske karakteristike[uredi | uredi izvor]
Gradašnička reka teče kroz kontinentalni deo Srbije koji se odlikuje subplaninskom klimom. Zatvorena gotovo sa svih strana, rečna dolina ima niz klimatskih specifičnosti.
Gradašnička reka u vreme topljenja snega i velikih padavina, često nabuja, ali ne ugrožava naselja nizvodno od klisure. Kroz Pirot napravljen je nasip koji može da zadrži i najveće vode, ali i naslaga erodiranog materijala, što zahteva njihovo uklanjanje u vreme malih proticaja.[9]
- Najviše srednje mesečne temperature vazduha su 11,3°C. Najhladniji mesec je januar - 0,1°C, a najtopliji je jul 22,2°C.
- Za razliku od hladnih zimskih meseci, proleće nastupa dosta brzo (april 10,8 ºS). Srednja godišnja temperatura je 9—11 ºS. Posle toplog i suvog leta nastupa duga sunčana jesen, koja je toplija od proleća.
- Apsolutni maksimum zabeležen je 17. avgusta 1952 godine (40°C), a apsolutni minimum 17. i 2. decembra 1963. godine (- 27 stepeni °C).
- Amplituda ekstremnih vrednosti iznosi 67 ºS, što je jasna odlika kontinentalnosti područja u kojem se njen sliv nalazi.
Galerija[uredi | uredi izvor]
- Mostovi na Gradišničkoj reci
-
Mostić, ulaz u garažu -
Most-kružni tok -
Železnički most
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Petrović J. (1999): Priroda Pirotske kotline i gornjeg Ponišavlja. Institut za geografiju, Prirodno-matematički fakultet u Novom Sadu, Novi Sad
- ^ Anđelković M. (1958): Geološki sastav i tektonika jugozapadnih padina Stare planine. Posebno izdanje SANU, knj. 24, Beograd
- ^ a b Dr Jovan B. Petrović, dr Stevan M. Stanković, mr Milivoje B. Popović - Izvori, vrela i površinske vode Gornjeg Ponišavlja, Pirot, 2000. Izdanje Javnog preduzeća vodovod i kanalizacija.
- ^ Gavrilović Lj., Dukić D. (2002): Reke Srbije. Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd
- ^ „Klisura Gradašničke reke”. www.topirot.com (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2022-12-28.
- ^ a b Čubrilović P., Palavestrić Lj. (1994) - Karstne izdani šireg oboda Pirotske kotline, Fond geološkog zavoda, Beograd
- ^ „Lekovita Gradašnička reka”. NOVOSTI (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2022-12-28.
- ^ Jovanović, Borisav (2012). Stari zanati Pirota i okoline. str. 79.
- ^ Antonović G., Mrvić V. (2008): Zemljišta sliva Nišave. Institut za zemljište, Beograd
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Mrđan M. Đokić Nišava – potamološka studija, doktorska disertacija, Niš, 2015
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
Mediji vezani za članak Gradašnička reka na Vikimedijinoj ostavi