Ksantos

Ksantos (grč. Ξανθος, lat. Xanthus) je drevni grad u jugozapadnoj Anatoliji, prestonica antičke provincije Likije, kod savremenog mesta Kinik u Turskoj. Ksantos je ime dobio po istoimenoj reci Ksantos koja prolazi kroz grad, a koja svoje ime duguje svojoj žutoj boji (grčki: Ksanthos znači „žuto") od aluvijalnog tla doline. Ksantos je u nekim antičkim izvorima često poistećivan s celom pokrajinom Likijom.

Ksantos je zbog jedinstvenog spoja likijska tradicije i helenističkih uticaja, naročito vidljivog u pogrebnoj arhitekturi i epigrafskim natpisima, upisan na UNESKO-v spisak mesta Svetske baštine u Aziji i Okeaniji 1988. godine.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Prema grčkoj legendi, reka Ksantos je nastala porođajnim trzajima Lete, majke blizanaca Apolona i Artemide.

Ksantos spominju brojni grčki istoričari. Herodot navodi kako su odatle Likijci, kao jedan od „naroda sa mora“ oko 1200. p. n. e. napali Hetitsko kraljevstvo, ali i to da su Likijci poreklom s Krita, a da su u Likiju došli tokom Trojanskog rata. Apijan i Herodot navode kako ga je Harpagus osvojio u ime Persijskog carstva 540. p. n. e.. Prema predaji Likijci su nakon neuspešne odbrane opsednutog grada uništili svoju akropolu i usmrtili svoje porodice, te izvršili samoubulački protivnapad protiv nadmoćnije persijske vojske u kome su svi poginuli. Osim oko 80 porodica koje su se zatekle izvan grada.

Za vreme persijske vlasti grad je napredovao i već 520. p. n. e. je kovao svoj novac, a 516. p. n. e. je uvršten na spisak gradova koji su plaćali danak Dariju I. Prosperitet Ksantosa najuočljiviji je u njegovim raskošnim grobnicama poput „Pajavine grobnice“ i još slavnijeg „Nerejidskog spomenika“ koje su u potpunosti rekonstruisane u Britanskom muzeju u London u Nerejidin spomenik je direktno inspirisao Mauzolej u Halikarnasu, jedno od sedam svetskih čuda antike. Tada je izgrađen i Leton, svetište 8 km od Ksantosa.

Kako je grad nekoliko puta menjao strane u Grčko-persijskim ratovima, uništen je oko 475.-470. p. n. e. Grad je obnovljen krajem 5. veka p. n. e. kada ga osvaja obližnji polis Telmesos.

Arijan je opisao mirnu predaju Ksantosa Aleksandru Velikom, dok Apijan navodi da je grad bio opljačkan. Nakon Aleksandrove smrti grad je menjao vlasnike. Diodor sa Sicilije navodi kako ga je Ptolemej I Soter osvojio od Antigon I Monoftalmosa. Apijan, Dion Kasije i Plutarh navode kako ga je Marko Junije Brut uništio tokom rata protiv Cezarovih ubica, oko 42. p. n. e., a da ga je Marko Antonije obnovio. Iz rimskog perioda su pronađeni ostaci rimskog pozorišta, a Marinos je naveo da je u kasnijem periodu antičkom postojala i gramatička škola. Nekad je kod današnjeg sela Kemera postojao i rimski most preko reke Ksantos, dug preko 500 metara, od kojeg su ostali samo ostaci tri segmentna luka, najstarija na svetu.

Grad je još bio naseljen u vizantijskom dobu, kada je izgrađeno i nekoliko bazilika, međutim, u 7. veku Arapi su ga zapalili i razorili. Od 1838. do 1844. godine Britanci su vršili mnogobrojna arheološka iskopavanja a pronađene umetnine smeštene sz u Britanski muzej.