Lovro Matačić

Lovro Matačić
Lični podaci
Datum rođenja	(1899-02-14)14. februar 1899.
Mesto rođenja	Sušak, Austrougarska
Datum smrti	4. januar 1985.(1985-01-04) (85 god.)
Mesto smrti	Zagreb, SFR Jugoslavija

Lovro pl. Matačić (Sušak, 14. februar 1899 — Zagreb, 4. januar 1985) je bio hrvatski dirigent, kompozitor i operski reditelj. Za vreme Drugog svetskog rata, bio je dopukovnik Hrvatskog domobranstva i vrhovni vojni kapelnik Nezavisne Države Hrvatske.

Biografija

Matačići su poreklom iz Hrvatskog zagorja — razgranata porodica državnih činovnika, oficira i umetnika. Godine 1602. austrijski car Rudolf II dodelio je plemstvo Petru Matačiću, oficiru u vojsci Nikole Šubića Zrinjskog, za zasluge u odbrani Sigeta (1566). Otac Koloman bio je pravnik, državni činovnik i operski bariton; majka Konstanca pl. Nikitesku-Rizo, po ocu Rumunka, po majci Nemica, bila je dramska glumica u Beču, a nastupala je pod prezimenom svoje majke, kao Konstanca fon Linden. Godine 1908. primljen je u Hor bečkih dečaka pri Carskoj i kraljevskoj dvorskoj kapeli. Maturirao je 1916. na pijarističkoj klasičnoj gimnaziji u Beču. U tom gradu učio je klavir, orgulje, kompoziciju i dirigovanje (D. Valker, I. Herbst, F. Šalk, O. Nedbal), ali nije pohađao Konzervatorijum niti je stekao diplomu. Godine 1916. postao je korepetitor Opere u Kelnu. Posle Prvog svetskog rata bio je operski dirigent u Osijeku (1919—1920), Novom Sadu (1920—1922), Ljubljani (1922—1924), Beogradu (1924—1932), Rigi (druga polovina 1931) i Zagrebu (1933—1938), a vršilac dužnosti direktora i dirigent Beogradske opere i dirigent Beogradske filharmonije od 1938. do 1941.

Matačić u ustaškoj uniformi diriguje mešovitim orkestrom ustaša (sa kapama) i domobrana (sa šlemovima)

Po izbijanju Drugog svetskog rata i uspostavi Nezavisne Države Hrvatske prešao je u Zagreb. Od februara 1942. bio je umetnički direktor Zagrebačke opere, a od avgusta vrhovni nadzornik svih domobranskih muzika i zapovednik muzičara, rezervnih domobrana, članova HNK, koji su davali muzičke predstave za vojne garnizone. Imao je čin domobranskog potpukovnika. Tokom 1943. dodeljen je, kao vrhovni vojni kapelnik NDH, Uredu za duhovnu skrb pripadnika oružanih snaga NDH u Beču. Godina 1942—45. angažovan je kao dirigent u Operi grada Beča, a gostovao je i u Nemačkoj, Italiji, Španiji, Letoniji i Rumuniji. Godine 1943—44. nastaje igrano-dokumentarni film Borci za Hrvatsku, u kojem je potpisan kao autor muzike, a pojavljuje se i u samom filmu.

Posle rata optužen je za saradnju s režimom NDH. Jula 1945. osuđen je na pet godina prinudnog rada s lišenjem slobode i pet godina gubitka političkih i pojedinih građanskih prava. Pomilovan je posle godinu dana. Kratko je bio korepetitor na Radio Zagrebu, no ubrzo je otpušten. Od februara 1948. do maja 1953. bio je dirigent i reditelj novoosnovane Opere i Makedonske filharmonije u Skoplju. Između 1950. i 1952. gostovao je u Ljubljani kao operski i koncertni dirigent, a 1952—1954. angažovan je kao dirigent Opere na Rijeci, gde je nastupao i na koncertima i dirigovao horom „Jeka Primorja”. Po Titovom odobrenju dobio je 1954. jugoslovenski pasoš i tada se razvila njegova blistava međunarodna karijera.

Od 1956. do 1958. bio je šef-dirigent Saksonske državne kapele u Drezdenu i Državne opere u Istočnom Berlinu. Godine 1961—1966. nasledio je Đerđa Šoltija kao direktor opere u Frankfurtu na Majni, uz stalna gostovanja u Bečkoj državnoj operi. U periodu 1966—1970. bio je u statusu slobodnog umetnika. Za počasnog dirigenta Simfonijskog orkestra Japanske radiodifuzije u Tokiju imenovan je 1967. Od 1970. do 1980. vodio je Zagrebačku filharmoniju (počasni dirigent do smrti). Paralelno je, od 1974. do 1979, bio šef-dirigent Nacionalnog orkestra Opere u Monte Karlu. Godine 1969. bio je član žirija prvog dirigentskog takmičenja fondacije Herberta fon Karajana u Zapadnom Berlinu. Prvi je inostrani dirigent koji je pozvan da otvori festival „Praško proleće” izvođenjem ciklusa Moja domovina B. Smetane (1984).

Najveće je dirigentsko ime u istoriji hrvatske muzike i jedan od najznačajnijih svetskih dirigenata XX veka. Nastupao je u najznačajnijim operskim pozorištima i s najvećim reproduktivnim umetnicima. Jedan je od najdubljih i najcenjenijih dirigenata muzike A. Bruknera i muzičkih drama R. Vagnera u svetu u drugoj polovini XX veka. U njegova antologijska izvođenja ubrajaju se i: opera Orfej i Euridika K. V. Gluka, Jenufa, Glagoljska misa i Simfonijeta L. Janačeka, Smetanine simfonijske poeme, dela K. Monteverdija i V. A. Mocarta. Hrvatsku i jugoslovensku muziku zadužio je premijernim i repertoarskim interpretacijama brojnih domaćih ostvarenja, uključujući i ona najmlađih stvaralaca. Snimao je za vodeće diskografske kuće – za britansku „Kolumbiju”, „His Master’s Voice”, „ЕМI”, čehoslovački „Suprafon”, japanski „Denon” i dr. Uspešno se, na raznim stranama, bavio operskom režijom.

Dubok trag ostavio je u srpskoj muzičkoj kulturi međuratnog doba. Godina 1924—1931, 1935—1936. i 1938. bio je dirigent Akademskog pevačkog društva „Obilić”. Za njegovog dirigovanja taj ansambl imao je reputaciju jednog od najboljih evropskih horova (izuzetno uspešne turneje i koncerti u Poljskoj, Grčkoj, Beču, Čehoslovačkoj i Francuskoj). Tokom 1932. bio je dirigent Prvog beogradskog pevačkog društva. S tim Horom je sa zapaženim uspehom izveo Misu pape Marčelija Đ. P. da Palestrine (1925). Od 1924. do 1932. bio je dirigent, a 1938—1941. i v. d. direktora Beogradske opere. Njegova delatnost dovela je do velikog uspona te kuće u repertoarskom i izvođačkom pogledu. Pored ostalog, Matačić je dirigovao na premijeri opere Knez od Zete Petra Konjovića (1929). Od 1938. do 1941. bio je i šef-dirigent Beogradske filharmonije. Ondašnji koncerti, s repertoarom koji je uključivao i savremenija evropska i domaća dela, dosezali su visok umetnički i tehnički nivo. Bio je to veoma značajan period u istoriji tog orkestra.

Za Srbiju ga vezuju dva braka. Obavezni vojni rok u jugoslovenskoj Kraljevini služio je kao vojni muzičar u Novom Sadu i tamo je upoznao svoju prvu suprugu Karlu Dubsku, češku solo pevačicu (jedna od tetaka kompozitora Vasilija Mokranjca). Godine 1933. venčao se s Elizabetom Levenson, iz beogradske jevrejske porodice. Za angažmana u Makedonskom narodnom teatru u Skoplju upoznao je Bugarku Jasminu Janakijevu i s njom ostao u kontaktu do kraja svoga života. Nije utvrđeno da li je to bio njegov treći brak.

Njegov položaj i delatnost za vreme NDH bili su uzrok snažnim protestima koji su onemogućili da u Beogradu nastupa posle Drugog svetskog rata.

Bavio se i komponovanjem (solo pesme, simfonijski lid, kamerna, orkestarska, vokalnoinstrumentalna, pozorišna muzika). Većina njegovih partitura izgubljena je, neke su sačuvane nepotpuno. Preostali su pojedini snimci živih izvođenja njegovih dela.

U skladu s testamentom bračnog para Matačić, u Zagrebu je 1987. osnovan Fond za stipendiranje mladih dirigenata „Lovro i Lili Matačić” (www.matacic.hr). Od 1995. pod pokroviteljstvom Fonda održava se, svake četvrte godine, Međunarodno takmičenje mladih dirigenata „Lovro fon Matačić”. Zaostavština se čuva u Arhivu Hrvatskog glazbenog zavoda u Zagrebu.

Nagrade i priznanja

Nosilac je francuskog Ordena akademskih palmi, za svečano izvođenje opere Boris Godunov Modesta Musorgskog u pariskoj Velikoj operi 1939, povodom stogodišnjice rođenja ruskog kompozitora.

Dobitnik je Bruknerove medalje Međunarodnog Bruknerovog društva u Lincu, kao jedan od dvanaestorice najvećih tumača Bruknerove muzike u svetu, Bruknerovog prstena Bečkih simfoničara, Janačekove i Smetanine medalje Vlade Čehoslovačke, Krsta prvog reda za nauku i umetnost Predsednika Republike Austrije, medalje „Hans fon Bilov” Berlinske filharmonije i drugih priznanja. Dobitnik je nagrade „Milka Trnina” Udruženja muzičkih umjetnika Hrvatske (1971) te počasni član toga Udruženja, „Vjesnikove” nagrade „Josip Štolcer Slavenski” (1983) i počasni član Hrvatskog glazbenog zavoda u Zagrebu (1977).

Literatura

• Kovačević, Krešimir (1974). Muzička enciklopedija 2, Gr-Op. Zagreb: Jugoslovenski leksikografski zavod. str. 546. 
• Roksanda Pejović, „Pedeset godina Beogradske filharmonije”, Beogradska filharmonija 1923–1973, Beogradska filharmonija, Beograd 1977, str. 29–72;
• Slobodan Turlakov, Letopis muzičkog života u Beogradu (1840–1941), Muzej pozorišne umetnosti Srbije, Beograd 1994;
• Eva Sedak (koautorka i urednica) Matačić, Fond „Lovro & Lilly Matačić” – AGM d. o. o., Zagreb 1996;
• Lazar Koliševski, „O drugu Đilasu”, Milovan Đilas (1911–1995), zbornik radova, GIP „Kultura”, Beograd 1996, str. 23–24;
• Roksanda Pejović, Opera i Balet Narodnog pozorišta u Beogradu (1882–1941), Fakultet muzičke umetnosti, Beograd 1996;
• Pavao Cindrić, „Matačić, Lovro”, Tko je tko u NDH: Hrvatska 1941.–1945., gl. ur. Darko Stuparić, „Minerva” Zagreb 1997, pp. 259;
• Danica Petrović – Bogdan Đaković – Tatjana Marković, Prvo beogradsko pevačko društvo: 150 godina, Srpska akademija nauka i umetnosti –Muzikološki institut Srpske akademije nauka i umetnosti – Galerija Srpske akademije nauka i umetnosti (br. 101), Beograd 2004, str. 23, 87, 93. i 151;
• Roksanda Pejović, Koncertni život u Beogradu (1919–1941), Fakultet muzičke umetnosti, Beograd 2004;
• Boro Majdanac i Milena Radojčić, „Obilić”: Akademsko pevačko društvo „Obilić” 1884–1941. Dokumenti, sećanja, komentari, Istorijski arhiv Beograda, Beograd 2005;
• Slobodan Turlakov, Istorija Opere i Baleta Narodnog pozorišta u Beogradu (do 1941), knj. I–II, autorsko izdanje, Beograd 2005;
• Pero Zlatar, Meta Pavelić: živ ili mrtav, knj. 1: Misija Buenos Ajres, „Grafoprint”, Gornji Milanovac 2010.
• Enes Midžić, Prebiranje po filmovina Hrvatskog slikopisa i „Borci za Hrvatsku”: slikopisni prilog životopisu Lovre Matačića, Hrvatski filmski ljetopis, Zagreb 2007, god. XIII, br. 49, pp. 20–41.

Spoljašnje veze

• Fond za stipendiranje mladih dirigenata „Lovro i Lili Matačić”
• Izostavljen ratni opus maestra Matačića („Politika”, 30. septembar 2021)