Nacionalni park Šar-planina

Nacionalni park Šar-planina
Nacionalni park Šar-planina
IUCN kategorija II (nacionalni park)
	Šar-planina
Mjesto	Srbija
Najbliži grad	Prizren
Koordinate	42° 12′ 08.10″ N 20° 55′ 28.7″ E / 42.2022500° S; 20.924639° I
Površina	22.805 ha
Osnovano	1986. godine
Upravljačko tijelo	Srbija

Nacionalni park Šar-planina se nalazi na delovima opština Štrpce, Prizren, Suva Reka i Kačanik na Kosovu i Metohiji.

Osnivanje i uloga očuvanja[uredi | uredi izvor]

Osnovan je 1986. godine^[1] i površina nacionalnog parka je 22.805 ha. Nacionalni park je osnovan radi očuvanja: različitih oblika glacijalnog (cirkovi, morene glacijalna jezera i dr.), periglacijalnog (snežanički cirkovi, klizeći blokovi, mikrooblici tundra mozaika sa drobinama i dr.), kraškog i fluvijalnog reljefa; hidroloških objekata i pojava (rečni tokovi, izvori, potoci, tresave i jezera); šumskih i visokoplaninskih vegetacija i njihovih staništa (zajednice munike, molike, krivulja, tresave i visoke zeleni i dr.); staništa i populacije divlje flore (hajdučica kralja Aleksandra, Nikolićev pucavac, bornmilera, šarplaninski karanfil i dr.) i faune, posebno bogate faune dnevnih leptira, ptica (sivi soko, veliki tetreb, jarebica kamenjarka, prdavac, balkanska ušata ševa), sisara (snežna i dinarska voluharica, mrki medved, vuk, divokoza i dr.); predela sa nizom karakterističnih obeležja; brojnih objekata kulturne baštine koji potiču iz srednjovekovne srpske države (manastiri Sv. Arhanđela, Sv. Petra Koriškog, Sv. Bogorodice i crkve Sv. Nikole, Sv. Petke, Sv. Đorđa i dr.) i zaštite i očuvanja spomen obeležja. ^[2]^[3]

Strogi prirodni rezervati u parku[uredi | uredi izvor]

„Rusenica” predstavlja pribežište retke i ugrožene divljači u našoj zemlji – risa i zaštićen je kao poseban rezervat 1950. godine;
„Popovo prase” je rezervat čiste sastojine endemičnog bora munike i zaštićen je 1960. godine. Stabla munike su niska, često sa gornje strane oštećena, podmladak vrlo redak, skoro bez ikakve druge prizemne vegetacije;
„Ošljak” je rezervat čiste sastojine endemičnog bora munike u donjem delu, a stene i kamenjari bliže vrhu Ošljaka. Kako je taj deo Ošljaka eksponiran više zapadu, to se u proleće u njemu okupljaju veliki tetrebovi a rezervat naseljavaju i jarebice, kamenjarke i leštarke. Kao poseban rezervat zaštićen je 1960. godine;
„Golem bor” je potpuno čista munikova sastojina i kao poseban rezervat zaštićen je 1960. godine.

Flora i fauna[uredi | uredi izvor]

Šar-planina, koja se kao moćna barijera izdiže iznad kosovsko-metohijske kotline, je visoka i markantna planina sa oko 70 vrhova visine preko 2.000 m i sa preko 30 vrhova iznad 2.500 m (najviši vrh je Titov vrh u Makedoniji sa 2.747 m).

Na Šar-planini živi 1.800 biljnih vrsta. Među njima, 175 je strogo zaštićenih i 268 zaštićenih. U Crvenoj knjizi flore Srbije su 24 vrste, na spisku Evropske crvene liste ugroženih životinjskih i biljnih vrsta (European Red List of Globally Threatened Animals and Plants 1991) je 25 vrsta, i na spisku Svetske crvene liste ugroženih biljaka (IUCN Red List of Threatened Plants, 1997) je 31 vrsta.

Istovremeno, Šar-planina pa i sam Nacionalni park, predstavlja jedno od faunistički najbogatijih područja Srbije i Evrope. U Nacionalnom parku živi 147 vrsta dnevnih leptira (50,86% balkanske faune dnevnih leptira i 77% vrsta Srbije), 31 vrsta vodozemaca i gmizavaca (ili 69% srpske herpetofaune), 159 vrsta ptica (a sreće se i preko 200 vrsta), i 32 vrste sisara, od toga 30 vrsta globalno ugroženih i 17 vrsta koje su prirodne retkosti.

Spomenici kulture[uredi | uredi izvor]

Pored toga što je ovaj nacionalni park po svom prirodnom bogatstvu jedna od vrućih tačaka biološke raznovrsnosti Evrope, on je izuzetno dragocen i kao kolevka srpske duhovnosti, državnosti i istorije.

Na ovom području se nalazi 45 objekata kulturne baštine, a među njima se ističe 14 kategorisanih kulturnih dobara od izuzetnog značaja izgrađenih u periodu od 12. do 16. veka.

Tu su isposnica i manastir Sv. Petra Koriškog iz XIII veka, crkva Sv. Petke iz 14. veka, crkva Sv. Bogorodice Ogiditrije iz XIV veka, manastir Sv. Trojice iz 15. veka, ostaci Dušanovog grada i manastirskog kompleksa Sv. Arhangeli iz 14. veka nadomak Prizrena, i drugi spomenici kulture od najvećeg nacionalnog značaja.

Međunarodni značaj[uredi | uredi izvor]

Nacionalni park „Šar-planina” nalazi se na Listi međunarodno značajnih područja za biljke kao IPA područje (Important Plant Areas -IPA, Planta Europa, Plantlife, 2005);
Zbog velikog prisustva retkih i ugroženih vrsta ptica, Šar-planina je uvrštena u Listu najvažnijih područja ptica u Evropi (GRIMMETT & JONES 1989). Takođe, područje srpskog dela Šar-planine se nalazi na Listi međunarodno značajnih područja za ptice kao IBA područje (Important Bird Аreas - IBA, BirdLife Conservation, BirdLife International, 1999);
Područje Nacionalnog parka „Šar-planina” je identifikovano kao Emerald područje pod imenom „Šar-planina”, deo mreže područja (Emerald Network of Areas of Special Conservation Interest - АsCI) značajnih sa stanovišta primene Konvencije o očuvanju evropske divlje flore i faune i prirodnih staništa (Bernska konvencija) u Srbiji, sa oznakom RS0000008;
Nacionalni park „Šar-planina” nalazi se na Nacionalnoj listi jednog od 10 potencijalnih rezervata biosfere (Biosphere Reserve) u okviru UNESKO programa „Čovek i biosfera” (UNESCO - Man and Biosphaere), i nalazi se na preliminarnoj listi od pet potencijalnih dobara koja bi trebalo da budu nominovana za upis u UNESCO listu dobara svetske baštine na osnovu Konvencije o zaštiti svetske kulturne i prirodne baštine (World Heritage Convention);
Nalazi se na Preliminarnoj nacionalnoj listi kao jedno od 65 potencijalnih Ramsarskih područja u Srbiji.