Tetrarhija
 | Ovaj članak sadrži spisak literature, srodne pisane izvore ili spoljašnje veze, ali njegovi izvori ostaju nejasni, jer nisu uneti u sam tekst. |
Tetrarhija (grč. τετραρχία — „vladavina četvorice”) je sistem vlasti gde se ona deli između četiri osobe. Termin tetrarhija se obično odnosi na tetrarhiju koju je uveo rimski car Dioklecijan 293. i koja je trajala do 313. Uvođenje tetrarhije obično označava kraj Krize 3. veka i oporavak Rimskog carstva.
Dioklecijan i Maksimijan, 284—305.[uredi | uredi izvor]
Prva faza tetrarhije ponekad se naziva i Dijarhija a počela je uzdizanjem Maksimijana za savladara, prvo kao cezara 285. a onda i kao avgusta zapadne polovine carstva 286. 293. Dioklecijan je uz Maksimijanovu saglasnost proširio carski kolegijum postavivši dva cezara, Galerija na istoku i Konstantina Hlora na zapadu.
Početna faza tetrarhije bila je uspešna. Maksimijan je ostao lojalan Dioklecijanu te su se obojica careva mogla posvetiti spoljnim pitanjima. Maksimijan je vodio pohod protiv Burgundijaca u Galiji a Dioklecijan je uspešno zaključio mir sa Persijom. Međutim, došlo je do komplikacija kada se Karausije, oficir zadužen za vojne operacije protiv saksonskih i franačkih pirata, proglasio za cara nakon što je Maksimijan naredio njegovo pogubljenje zbog zadržavanja piratskog plena za sebe.
Karausije je prešao u Britaniju i faktički vladao tom provincijom kao i delovima severozapadne Galije. Kao cezar na zapadu, Konstantin Hlor je uspešno povratio Britaniju a Maksimijanov ugled je bio narušen.
Nakon uspeha postignutog na Balkanu i u Egiptu, došlo je do novog rata sa Persijom. Novi sasanidski kralj, Narzeh, između 295. i 296. napao je Jermeniju a zatim i rimsku Mesopotamiju gde je naneo težak poraz Galeriju. Nije poznato da li je sam Dikolecijan bio prisutan tokom bitke ali je on odmah preduzeo korake da bi se oslobodio bilo kakve odgovornosti.
Na javnoj ceremoniji u Antiohiji zvanična verzija događaja glasila je da je Galerije kriv za poraz, Dioklecijan ne. Dioklecijan je javno ponizio Galerija nateravši ga da pešači ispred carskog karavana, i dalje odevenog u carski purpur.
Uskoro su dovedena pojačanja i rimska kontraofanziva potisnula je Narzeha nazad prema Jermeniji. Rimska pešadija bila je u prednosti u odnosu na Sasanidsku konjicu na neravnom terenu Jermenije, Galerije je postigao dve pobede nad persijancima.
Galerije je napredovao niz reku Tigris i zauzeo persijsku prestonicu Ktesifon pre nego što se vratio na rimsku teritoriju. Oko 299. sklopljen je mir povoljan po Rim kojim je Jermenija vraćena u rimsku sferu uticaja. Rat je okončan mirovnim sporazumom u rimsku korist i jačanjem granica na istoku.
Period nakon okončanja rata sa Persijom obeležili su sve veći progoni hrišćana, koji su imali za cilj zaustavljanje prodora hrišćanstva i propadanja grčko-rimske politeističke religije. Međutim, Dioklecijanova politika progona doživeće neuspeh. Obim progona hrišćana pod Dioklecijanom predmet je istorijskih rasprava.
Ostareli Dioklecijan, kome je zdravlje naglo propalo, abdicirao je 305. godina, postavši tako prvi rimski car koji se svojevoljno odrekao vlasti. Sa njim se povukao i njegov kolega na zapadu, Maksimijan, iako nerado. Po ranije uspostavljenom pravilu nasleđivanja, kao stariji carevi sada su imali da istupe Galerije na istoku i Konstantin Hlor na zapadu. Kao dva nova cezara uzdignuti su Maksimin, kao Galerijev kolega na istoku, i Flavije Valerije Sever na zapadu. Četvorica ovih vladara formirala je drugu tetrarhiju.
Propast tetrarhije 305—324.[uredi | uredi izvor]
Međutim, sistem koji je Dioklecijan osmislio vrlo brzo se raspao nakon njegovog povlačenja sa vlasti. Po smrti Konstancija Hlora 306, istočni car Galerije uzdigao je Severa za avgusta na zapadu, ali vojska u Britaniji proglasila je Konstancijevog sina Konstantina za cara. U međuvremenu, Maksencije, sin Maksimijana, i sam nezadovoljan što je ostao bez vlasti, pobedio je Severa i naterao ga na abdikaciju, a onda i uredio njegovo ubistvo 307. godine. Sada su se i otac i sin, Maksimijan i Maksencije proglasili carevima, pa je tako njih četvorica polagalo pravo na titulu avgusta. Na sastanku u Karnuntumu (rimska kolonija i sedište vojnih trupa na Dunavu, današnja Austrija), Galerije uz pomoć Dioklecijana uspeva da privremeno razreši situaciju. Savet se složio da avgust na zapadu postane Licinije sa Konstantinom kao cezarom. Na istoku, avgust je ostao Galerije sa Maksiminom kao cezarom. Maksimijan je imao da se povuče, shodno ranijem dogovoru, dok je Maksencije proglašen za uzurpatora. Dogovor se pokazao katastrofalnim: do 308. godine Maksencije je defakto postao vladar Italije i Afrike čak i bez zvaničnog carskog ranga, dok ni Konstantin ni Maksimin, koji su već nosili titulu cezara od 306. odnosno 305, nisu bili spremni da prihvate naprečac uzdignutog Licinija za avgusta.
Posle neuspešnog pokušaja da zadovolji Maksimina i Konstantina ispraznom titulom sinova avgusta (lat. filius Augusti) obojica su morala biti priznata za avguste već 309. Postojanje četiri careva, međusobno suprotstavljenih, faktički je označilo raspad Dioklecijanove tetrarhije i početak nove serije građanskih ratova. Između 309. i 313. većina pretendenata na carski presto ili je umrla ili poginula u raznim građanskim ratovima. Konstantin je primorao Maksimijana na samoubistvo 310, Galerije je umro prirodnom smrću 311. Maksencije je poražen u bici kod Milvijskog mosta 312. od strane Konstantina, a u metežu nakon same bitke je i poginuo. Maksimin je izvršio samoubistvo u Tarsu nakon što je podlegao u bici protiv Licinija. Zaključno sa 313. preostala su dva cara, Konstantin na zapadu i Licinije na istoku. Tetrarhija je već bila okončana, iako će njen definitivni kraj doći tek 324. kada je Konstantin pobedio Licinija u bici kod Hadrijanopolja, čime je ponovo ujedinio čitavu imperiju i postao jedini car.
Ipak, tetrarhija je stabilizovala rimsku državu nakon haosa 3. veka i omogućila kasniju transformaciju iz kasne antike u rani srednji vek.
Prestonice tetrarhije[uredi | uredi izvor]
Iako je Rim ostao nominalna prestonica Rimskog carstva, carevi su stolovali u gradovima bliže granicama carstva. Na taj način su od novih prestonica stvoreni stožeri odbrane carstva od stranih osvajača. Četiri prestonice tetrarhije bile su:
- Nikomedija u severozapadnoj Maloj Aziji (današnji Izmit, Turska) u kojoj je stolovao Dioklecijan, avgust Istoka.
- Sirmijum (današnja Sremska Mitrovica; Srbija), blizu dunavskog limesa, bio je prestonica Galerija, cezara Istoka
- Mediolanum (današnji Milano, Italija) u blizini Alpa, bio je sedište Maksimijana, avgusta Zapada
- Augusta Treverorum (današnji Trir, Nemačka) bio je prestonica Konstancija Hlora, cezara Zapada
Literatura[uredi | uredi izvor]
- S. Mičel, Istorija poznog Rimskog carstva 284—641, Beograd, 2010