Operacija Pancerfaust
| Operacija Pancerfaust | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Vojnici 22. SS dobrovoljačke konjičke divizije "Marija Terezija" razgledaju zaplenjeno oružje u dvorištu Budimskog dvorca, uključujući mađarski samohodni protivavionski top 40M Nimrod (u pozadini) i 40-milimetarski protivtenkovski top 40M. | |||||||
| |||||||
| Sukobljene strane | |||||||
 Kraljevina Mađarska |
 Nacistička Nemačka Partija strelastog krsta | ||||||
| Komandanti i vođe | |||||||
| Mikloš Horti, Geza Lakatoš, Lajoš Čataj, Janoš Voroš, Bela Mikloš, Lajoš Vereš | Edmund Fezenmajer, Oto Skorceni, Ferenc Salaši, Karolj Beregfi, Ivan Hindi | ||||||
Operacija Pancerfaust (nem. Unternehmen Panzerfaust), bila je vojna operacija Vermahta preduzeta oktobra 1944. godine radi zadržavanja Mađarske na nemačkoj strani u Drugom svetskom ratu. Dovela je do zbacivanja vlade regenta Mikloša Hortija, koja je zamenjena potpuno marionetskom vladom Partije strelastog krsta, na čelu sa Ferencom Salašijem.
Pozadina i pripreme[uredi | uredi izvor]
Mađarski pregovori o izlasku iz rata[uredi | uredi izvor]
Pošto je dobio informaciju o tome da je mađarski regent, admiral Mikloš Horti, u tajnosti započeo pregovore o kapitulaciji sa nadirućom Crvenom armijom, Adolf Hitler je u Mađarsku poslao Ota Skorcenija, vođu komandosa Vafen-SS i Adrijana fon Felkersama, bivšeg zapovednika specijalnih snaga. Hitler se bojao da bi zbog mađarske kapitulacije mogao ostati nebranjen njegov južni bok, na kome se Kraljevina Rumunija već stavila na stranu Sovjeta, te da bi se milion nemačkih vojnika na Balkanu moglo naći odsečeno od glavnine snaga u Evropi. Operaciji Pancerfaust prethodila je operacija Margarete iz marta 1944. godine, tokom koje su nemačke trupe okupirale Mađarsku kako bi osigurale njeno učešće u ratu na strani sila Osovine.[1]
Kidnapovanje Hortijevog sina[uredi | uredi izvor]
Predvidevši Hortijev potez, Skorceni je dobio uputstva da Hortija ukloni sa vlasti. Hortijev sin, Mikloš Horti Mlađi, sastajao se sa sovjetskim predstavnicima. Nemačka Služba bezbednosti je preko posrednika obavestila Mikloša Mlađeg da izaslanici maršala Tita žele da se sastanu sa njim. Mikloš Mlađi je već otkazao jedan sastanak kada je primetio sumnjive osobe u blizini mesta na kome je bio zakazan. Pošto je očekivao da bi jugoslovenski predstavnici mogli doneti važne novosti, drugi sastanak bio je zakazan za rane časove 15. oktobra, u službenim prostorijama Feliksa Bornemisa, direktora mađarskih podunavskih luka. Međutim, čim je ušao u zgradu, Skorceni i njegovi ljudi napali su ga i savladali, a potom zavili u tepih i odvezli na aerodrom, odakle su avionom odleteli za Beč. Iz Beča je prevezen u koncentracioni logor Mauthauzen.
Hortijeva deklaracija o primirju[uredi | uredi izvor]
Preko pouzdanog generala Bele Mikloša, koji je bio u kontaktu sa sovjetskim trupama u istočnoj Mađarskoj, Horti je pokušao da sklopi sporazum o istupanju Mađarske iz rata, sa ciljem da nakon kapitulacije sačuva autonomiju svoje vlade. Imajući u vidu istoriju odnosa sa nacistima, Horti, iako nepokolebljivi antikomunista, zaključio je da su Sovjeti manje zlo. Sovjeti su rado obećali da će Mađarska ostati autonomna i suverena.
Horti je vladao iz Budimskog dvorca, drevne i dobro branjene tvrđave. Krivio je nemačku vladu za "naterivanje" Mađarske u rat, a na jednom sastanku Krunskog saveta izjavio je sledeće:
| „ | Danas je svakoj trezvenoj osobi očigledno da je Nemački rajh izgubio rat. Sve vlade koje odgovaraju za sudbinu svojih zemalja moraju iz ove činjenice izvući odgovarajuće zaključke, jer, kako je to jednom rekao Bizmark, veliki nemački državnik, "Nijedan narod ne treba da sebe podnosi kao žrtvu na oltar savezništva"... Odlučio sam da zaštitim čast Mađarske, čak i od njenog bivšeg saveznika, koji nam nije dostavio obećanu vojnu pomoć, već naposletku naumio da mađarskom narodu otme najveće bogatstvo - njegovu slobodu i nezavisnost. Obavestio sam predstavnika Nemačkog rajha da se spremamo da zaključimo primirje sa našim bivšim neprijateljima i svako neprijateljstvo prema njima obustavimo. | ” |
Početak operacije[uredi | uredi izvor]
Dana 15. oktobra 1944. godine, u dva časa popodne, Horti je preko državnog radija objavio da je Mađarska zaključila primirje sa Sovjetima. Međutim, Nemci su bili svesni Hortijevih zakulisnih manevara i već su pokrenuli u dejstvo plan o zameni njegove vlade snagama odanim nemačkom cilju, efektivno okupiravši Mađarsku. Uz pomoć nacista, pripadnici Partije strelastog krsta zauzeli su radio-stanicu neposredno nakon što se Horti odjavio. Jedan član partije napisao je kontraproklamaciju, potpisavši je imenom generala Vereša, načelnika generalštaba. Oficir koji je zapovedao dvema armijskim jedinicama u Budimpešti je sa svojim pomoćnikom uhapšen ili je nestao, a vojnici su se stavili pod komandu Partije strelastog krsta.[2]
.jpg)
Skorceni je nakon toga smelo poveo konvoj nemačkih vojnika sa četiri tenka tigar II do Bečke kapije Budimskog dvorca. Horti je uvideo da nema načina da se suprotstavi nemačkim oklopnim vozilima i nadmoćnim snagama, pa je naredio da se ne pruža otpor.[2]:290 Jedna jedinica nije dobila ovo naređenje i borila se sa Nemcima oko trideset minuta.[traži se izvor]
Zarobljavanje Hortija[uredi | uredi izvor]
Dana 15. oktobra, nešto kasnije, Hortija su u pritvor odveli Edmund Fezenmajer i njegovi ljudi. Pošto je noć proveo u prostorijama Vafen-SS-a, vratio se u dvorac da uzme svoje lične stvari. Tamo su ga suočili sa zahtevom da potpiše izjavu kucanu na pisaćoj mašini, koju mu je uručio premijer Geza Lakatoš. Izjavom se objavljivalo da Horti odbacuje primirje i da abdicira u korist Ferenca Salašija, vođe Strelastog krsta. Hortija, iznenađenog time što ga odani prijatelj ohrabruje da potpiše takav dokument, Lakatoš je obavestio da mu je sinovljev život u opasnosti. Kada je Horti upitao Fezenmajera da li je to tačno, dobio je potvrdan odgovor. Regent je shvatio da se radi o pritisku na njega da pečatom svog ugleda ozvaniči državni udar Strelastog krsta u orkestraciji nacista, ali je svejedno stavio potpis.
Horti je kasnije objašnjavao sopstvenu kapitulaciju: „Niti sam ja dao ostavku, niti sam Salašija imenovao za premijera, već sam prosto razmenio svoj potpis za sinovljev život. Malo je legalan potpis koji stavi čovek u koga su upereni automati.“[2]
Uprkos svečanom Fezenmajerovom obećanju da će izdejstvovati puštanje Hortijevog sina iz nemačkog koncentracionog logora, Mikloš Mlađi je ostao zatvorenik sve do kraja rata, 8. maja 1945. godine. Samoga Hortija prebacili su u Nemačku, u dvorac Hiršberg kod Vajlhajma, gde ga je danonoćno čuvalo stotinu esesovaca. Američki general-potpukovnik Aleksander Pač posetio ga je tamo 1. maja 1945. godine. Pošto se, štiteći Nemačku, Mađarska borila do kraja rata, prema Hortiju se postupalo kao sa ratnim zarobljenikom. Sedam meseci docnije, 17. decembra 1945. godine, pušten je iz nirnberške kaznionice, a sa porodicom se ponovo sreo u privatnoj kući u Vajlhajmu.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Earl F. Ziemke, Stalingrad to Berlin: The German Defeat in the East, U.S. Government Printing Office, 1968
- ^ a b v Horty 2000, str. 348
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Horthy, Admiral Miklós (2000). Admiral Nicholas Horthy Memoirs. Nicholas Horthy, Miklós Horthy, Andrew L. Simon, Nicholas Roosevelt (illustrated izd.). Simon Publications LLC. str. 348. ISBN 978-0-9665734-3-5.
