Džami

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Džami (جامی)
Džami, delo Kemaludina Behzada
Lični podaci
Puno imeMevlana Džami
Datum rođenja(1414-11-07)7. novembar 1414.
Mesto rođenjaDžam, Horasan (u današnjoj provinciji Gor, u Avganistanu),
Datum smrti9. novembar 1492.(1492-11-09) (78 god.)
Mesto smrtiHerat, Horasan, (u današnjoj provinciji Herat, u Avganistanu),
Religijaislam
ZanimanjeMistik, duhovni pesnik, istoričar, teolog
Književni rad
Jezik stvaranjaPersijski
ŽanrSufijska poezija
Uticaji odProroci islama
Uticao naHamza Hakimzade Nijazi
Najvažnija delaHaft Avrang (Sedam prestola)
Ilustracija iz Džamijevog Ružičnjaka pobožnih, iz 1553, godine, Slika spaja persijsku poeziju i persijsku minijaturu u jedno, što je i norma za mnoga dela persijske književnosti.

Nurudin Abdelrahman Džami (persijski: نورالدین عبدالرحمن جامی‎‎) poznat i kao Mevlana Nurudin Abdelrahman ili Abdelrahman Nurudin Muhamed Dašti, ili jednostavnije kao Džami ili Đami, a u Turskoj kao Mula Čami (7. novembar 1414 – 9. novembar 1492), bio je persijski pesnik[1] koji je poznat po kao plodan učenjak i pisac sufijske književnosti. On je prvenstveno bio istaknuti pesnik-teolog iz škole Ibn Arabija i Hadžahanija Sufija, poznat po svojoj elokvenciji i svojim analizama metafizike milosti.[2][3] Njegova najpoznatija poetska dela su „Haft Avrang”, „Tuhfat al-ahrar”, „Lejla i Madžnun”, „Fatihat al-šabab”, „Lavaih, al-Dura al-Fakira” i dr.

Biografija[uredi | uredi izvor]

Džami je rođen u Džamu[4] u Horasanu (danas provincija Gor u Avganistanu).[5] Prethodno je njegov otac tu došao iz Dašta, malog grada u okolini Isfahana. Nekoliko godina nakon njegovog rođenja, porodica se preselila u Herat, gde je Džami imao priliku da izučava peripatetiku, matematiku, persijsku književnost, prirodne nauke, arapski jezik, logiku, retoriku i islamsku filozofiju na akademiji Nizamija. Njegov otac, takođe sufija, bio je njegov prvi učitelj i mentor. Tokom boravka u Heratu, Džami je zauzimao važno mesto na timuridskom dvoru, bio je uključen u politiku, ekonomiju, filozofiju i verski život tog doba. Kako je njegov otac bio iz Dašta, Džamijev rani pseudonim je bio Dašti, ali je kasnije odabrao da koristi Džami iz dva razloga koja pominje u jednoj pesmi:

مولدم جام و رشحهء قلمم
جرعهء جام شیخ الاسلامی است
لاجرم در جریدهء اشعار
به دو معنی تخلصم جامی است

Moje rodno mesto je Džam, i o njemu pišem,
Pojio se šejhom al-Islamijem
Stoga, u zbirkama poezije,
Iz ova dva razloga, moj pseudonim je Džami

Džami je bio mentor i prijatelj poznatog turskog pesnika Ališera Navoia, o čemu svedoče njegovi stihovi:

او که یک ترک بود و من تاجیک
هردو داشتیم خویشی نزدیک
On je bio Turčin, a ja Tadžik,
A bili smo bliski[6]

Kasnije je otišao u Samarkand, tada najvažniji naučni centar u islamskom svetu, i tamo je završio svoje studije. Otišao je na hodočašće što je veoma podiglo njegov ugled i dalje učvrstilo njegovu važnost širom persijskog sveta. Džami je imao brata koji se zvao Molana Muhamed, koji je bio učen čovek i majstor muzike. Džami u jednoj od svojih pesma oplakuje njegovu smrt. Džami je imao četiri sina, ali su trojica umrla pre nego što su napunila godinu dana.[7] Sin koji je preživeo zvao se Ziaudin Jusuf i Džami je za njega napisao svoje delo Beharistan.

Mladić traži očev savet o ljubavi, iz Džamijevog dela Haft avrang, priča „Otac savetuje sina o ljubavi“

Kraj svog života Džami je proživeo u Heratu. Na njegovom grobu piše: „Kada ti je lice skriveno od mene, kao mesec u tamnoj noći, ja lijem zvezde od suza, ali ipak moja noć ostaje tamna uprkos svim tim tamnim zvezdama.“ Postoje brojni datumi koji se navode kada je u pitanju njegova smrt, ali u većini izvora se navodi novembar 1492. godine.[8] Njegovu sahranu je predvodio princ Herata, a prisustvovao je veliki broj ljudi što svedoči koliko je dubok trag ostavio.

Učenja i sufizam[uredi | uredi izvor]

Vršeći ulogu sufijskog šejha koje se prihvatio 1453. godine, Džami je izložio brojna tumačenja koja se tiču sufijskog puta. On je istakao razliku između dva tipa sufija – „proročkog“ i „mističkog“ duha.[9] Džami je poznat po svojoj izuzetnoj pobožnosti, kao i misticizmu.[2][3][2][10] Ostao je veran sunnit na svom putu ka sufizmu i razvio je predstave zemaljske ljubavi i njene primene kako bi dočarao duhovnu strast onoga ko traži Boga. Počeo je da se zanima za sufizam u ranoj mladosti, kada ga je blagosiljao duhovni vođa nakšbandijskog sufijskog reda Hodža Muhamed Parsa, koji je tada prolazio kroz grad.[11][12] Nakon toga je, kako mu se javilo u jedom snu, tražio smernice od Sadudina Kašgarija sa kojim se dalje povezao kada se oženio Kašgarijevom unukom.[11] Bio je poznat po svojoj posvećenosti Bogu i želji da se odvoji od sveta, kako bi postao bliži Bogu, što je često dovodilo do toga da zaboravi na društvene norme.[11]

Jusuf i Zulejha (Josifa juri Potifarova žena), minijaturu naslikao Behzad, 1488.

Džami je bio uključen u školu Ibn Arabija, koju je u mnogo čemu obogatio. On je verovao da postoje tri cilja: dostići „trajno stanje sa Bogom“ kroz beskrajnost i tišinu, biti nesvestan svog zemaljskog stanja i biti u konstantnom stanju duhovnog vođstva.[13] Džami je pisao o svom osećaju da je Bog svuda i inherentan u svemu. Takođe je definisao ključne termine vezane za sufizam, uključujući značenje svetosti, sveca, razliku između sufije i onog ko još tome teži, različite stupnjeve tevhida (jednoboštva), harizmatične poduhvate svetaca itd. Džamijeva metodologija često nije pratila Ibn Arabijevu školu. Na Džamija su na brojne načine uticale razne prethodne i tadašnje sufije. On je njihova viđenja priključio svojima i dalje ih razvio, stvorivši potpuno nov koncept. Po njegovom mišljenju, ljubav prema proroku Muhamedu je bila osnovna polazna tačka za duhovno putovanje.[13][14] Džami je imao nekoliko generacija sledbenika, što govori o njegovom znanju i uticaju. Ako analiziramo Džamijevo delo, verovatno njegov najveći doprinos jeste njegova analiza i diskusija o Božjoj milosti prema čoveku koja je redefinisala način na koji su raniji tekstovi tumačeni.

Dela[uredi | uredi izvor]

Ilustracija iz Beharistana, iz 1595. godine, sa dva reda teksta.

Džami je napisao osamdeset i sedam knjiga i pisama od kojih su neka prevedena na engleski, a kod nas su od njegovih dela prevedeni „Jusuf i Zulejha” i „Beharistan”. Njegov stvaralački opus se proteže od proze do poezije i od svakodnevnih do religijskih tema. Takođe je pisao radove i o istoriji i nauci. Uz to, često je davao komentare radova ranijih i njemu savremenih teologa, filozofa i sufija.[2]Njegova poezija je bila inspirisana Hafizovim gazelima, a njegov čuveni divan Haft avrang (Sedam prestolja) je, po sopstvenom priznanju, nastao pod uticajem Nizamijevih dela. Haft avrang, poznat i kao duga mesnevija (epska pripovedna forma), je zbirka sedam spevova. Svaki spev diskutuje o različitoj priči kao što je npr. Salaman i Absal, koja govori o telesnoj privlačnosti princa prema njegovoj dojilji.[15] Džami naširoko koristi alegorijsku simboliku unutar priče kako bi dočarao ključne faze sufijskog puta, kao što je pokajanje, i kako bi izložio filozofska, verska ili etička pitanja. Svaki od alegorijskih simbola ima značenje koje naglašava znanje i intelekt i naročito Boga. Ova priča odražava Džamijevu ideju sufijskog kralja kao idealnog srednjevekovnog vladara koji se pokajao i krenuo sufijskim putem da bi shvatio svoj položaj „pravog“ Božijeg namesnika i postao bliži Bogu.[7] Takođe, Džami je poznat i po tri zbirke lirskih pesama koje datiraju iz njegove mladosti pa do pred kraj njegovog života, a koje se zovu Početak mladosti (Fatihat al-šabab), Središnji biser na ogrlici (Vasitat al-ikd) i Zaključak života (Hatimat al-hajat).[7] Kroz Džamijevo delo reference o sufizmu i sufijama se ističu kao glavna tema. Jedna od njegovih najdubljih ideja bila su mistička i filozofska objašnjenja prirode božanske milosti, što je bio rezultat njegovih komentara drugih dela.[2]

Ilustracije[uredi | uredi izvor]

Džami je poznat i po tome što je njegova poezija uticala i na persijsko slikarstvo koje je prikazivalo persijsku istoriju kroz ilustracije u rukopisima. Većina njegovih dela je ilustrovana divinim minijaturama, što do njegovog vremena nije bilo uobičajno u književnosti. Duboka poezija koju je Džami stvarao obično je propraćena i obogaćena slikama koje odražavaju kompleksnost Džamijevog dela i persijske kulture.[16]

Uticaj Džamijevih dela[uredi | uredi izvor]

Džami je služio na timuridskom dvoru u Heratu kao prevodilac i komunikator.[2] Njegova poezija je odražavala persijsku kulturu i bila je popularna širom islamskog Istoka, Centralne Azije i Indijskog podkontinenta. Džamijeva poezija se bavila popularnim idejama što je dovelo do toga da se za njegovo delo interesuju i sufije i ne-sufije.[9] Džami je bio poznat ne samo po svojoj poeziji, već i po svojim teološkim delima i komentarima o kulturi. Njegova dela su korišćena u brojnim školama od Samarkanda do Istanbula i Hajrabada, u Persiji kao i u Mogulskom carstvu.[2] Džami je vekovima bio poznat po svojoj poeziji i velikom znanju.[2]

Kod nas[uredi | uredi izvor]

Rukopisi Džamijevih dela, a prvenstveno Beharistana, koji su na naše prostore stigli za posredstvom Osmanlija i danas se čuvaju u javnim i privatnim bibliotekama širom bivše Jugoslavije. Na naš jezik prevedena su dva Džamijeva dela. Jusuf i Zulejha su objavljeni u prevodu Ahmeda Anande 2007. godine, a godinu dana kasnije Kulturni centar I.R. Irana u Sarajevu je objavio i Džamijev Beharistan u prevodu Muamera Kodrića.

Džamijeva dela[uredi | uredi izvor]

Neka od njegovih dela su:

  • Beharistan (Prolećni vrt) - za koji je uzor bio Sadijev Đulistan
  • Trostruki divan (Divane segane)
  • Al-Favaed-uz-zijaija - komentar Ibn al-Hadžibove studije o arapskoj gramatici al-Kafija. Ovaj komentar je bio u kurikulumu osmanskih medresa[17]
  • Haft avrang (Sedam prestola) - Džamijevo kapitalno delo. Peta od sedam priča je njegoa verzija „Jusufa i Zulejhe“ koja govori o Josifu i Potfarevoj ženi i bazirana je na Kuranu.
  • Jame -esoknan-e Kadža Parsa
  • Lavajeh - Studija o sufizmu
  • Nafahat aluns (Uzdasi drugarstva) - biografije sufijskih svetaca
  • Resaleje manaseke Hadž
  • Resaleje musiki
  • Resaleje tarike kavadžagan
  • Resaleje sarajate dekr
  • Resaleje soale - džavabe Hendustan
  • Sarae hadise Avi Zarin al Akili
  • Sar-rešta-ye tariqu-e Kājagān (Suština na na putu majstora)
  • Šavhid al-nobava (Svojstveni znaci Proročanstva)
  • Tadžnis al-lugat (Homonimija jezika) - Leksikografsko delo koje sadrži homonimne persijske i arapske leme
  • Tuhfat al-ahrar (Dar blagouzvitlalih sčobodnih)

Uz njegova dela tu su i njegovi doprinosi ranijim delima i delima koja su nastala kao odgovori na njegove nove ideje.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Culture and Circulation: Literature in Motion in Early Modern India (na jeziku: engleski). BRILL. 2014. ISBN 9789004264489. „works of the Persian polymath ʿAbd al-RahmanJami (1414–1492) under the auspices of the Neubauer Collegium for ...” 
  2. ^ a b v g d đ e ž Rizvi, Sajjad. „The Existential Breath of al-rahman and the Munificent Grace of al-rahim: The Tafsir Surat al-Fatiha of Jami and the School of Ibn Arabi”. Journal of Qur'anic Studies. 
  3. ^ a b Williams, John (1961). Islam. New York: George Braziller. 
  4. ^ „Nour o-Din Abdorrahman Jami”. Iran Chamber Society. Pristupljeno 3. 4. 2013. 
  5. ^ Losensky, Paul (23. 6. 2008). „JĀMI”. Encyclopædia Iranica. 
  6. ^ Abdullaev K.N. From Xinjiang to Khorasan. Dushanbe. 2009. str. 70.
  7. ^ a b v Huart, Cl.; Masse, H. „Djami, Mawlana Nur al-Din 'Abd ah-Rahman”. Encyclopaedia of Islam. 
  8. ^ Machatsche, Roland (1996). The Basics:2 Islam. Trinity Press. 
  9. ^ a b Schimmel, AnnMarie (1975). Mystical Dimensions of Islam. Capital Hill: The University of North Carolina Press. 
  10. ^ Rahman, Fazlur (1966). Islam. Holt, Rinehart, and Winston. 
  11. ^ a b v Algar, Hamid (2008). „Jami and Sufism”. Encyclopaedia Iranica. 
  12. ^ Kia, Chad (jun 2008). „Jami and Sufism”. Encyclopaedia Iranica. 
  13. ^ a b Algar, Hamid (23. 6. 2008). „Jami and Sufism”. Encyclopaedia Iranica. 
  14. ^ „VOLUME X_3_4”. Wahiduddin.net. 18. 10. 2005. Pristupljeno 5. 8. 2014. 
  15. ^ Lingwood, Chad (mart 2011). „Jami's Salaman va Absal: Political Statements and Mystical Advice Addressed to the Aq Qoyunlu Court of Sultan Ya'qub (d. 896/1490)”. Iranian Studies. 44 (2): 175—191. doi:10.1080/00210862.2011.541687. 
  16. ^ Kia, Chad (23. 6. 2008). „Jami and Persian Art”. Encyclopaedia Iranica. 
  17. ^ „شـرح مـلا جـامـي – Sharh Mulla Jami”. Arabicbookshop.net. Pristupljeno 5. 8. 2014. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Džami na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Џами&oldid=27674445”