Astijag

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Astijag
Lični podaci
Datum rođenja610e p. n. e.
Datum smrti540e p. n. e.
Mesto smrtiPartija[1],
Porodica
SupružnikNeimenovana prva supruga, Arijena (druga supruga)
PotomstvoMandana, Amitis Shahbanu
RoditeljiKijaksar
DinastijaMeđani
Period585. p. n. e. – 550. p. n. e.
PrethodnikKijaksar
NaslednikKir Veliki

Astijag (vladao od 585. do 550. p. n. e.) je bio vladar iz iranske dinastije Međana, odnosno poslednji vladar Medijskog carstva.[2] Na tronu je nasledio svog oca Kijaksara, a nakon 35 godina vladavine svrgnuo ga je sopstveni unuk, persijski vladar Kir Veliki[3] (osnivač Persijskog cartva).

Ime i etimologija[uredi | uredi izvor]

Ime „Astijag“ potiče od staroiranskog izraza Rišti Vaiga što znači „Bacač koplja“,[traži se izvor] a kroz istoriju se pojavljuje u različitim oblicima; Ištumegu na akadskom jeziku, Herodot ga oslovljava Astiages, Diodor sa Sicilije Aspadas, a Ktezije i Fotije I[4] Astuïgas. Prema jednoj verziji na grčkom jeziku, njegovo ime znači „Razarač gradova“. Na kurdskom jeziku se spominje kao Azhdihak ili Ajdihak, a na persijskom ایشتوویگو (Ištovigu).

Porodica[uredi | uredi izvor]

Astijag je bio sin Kijaksara, vladara Međanskog carstva, koga je nasledio 585. p. n. e. Oženio se Arijenom, sestrom lidijskog kralja Kreza,[2] dok se Astijagova sestra Amitis udala za vavilonskog kralja Nabukodonosora II. Ovim diplomatskim brakovima Astijag postaje rodbinski povezan s najbogatijim i najmoćnijim državama Bliskog istoka, što omogućava njegovoj Međanskoj carevini dug period mira i blagostanja. U to doba tokom Međanskog carstva cvetao je zoroastrizam, u Lidiji se pojavljuju slavni naučnici i književnici poput Solona, Ezopa i Talesa, dok Nabukodonosor II pretvara Vavilon u metropolu kakvu svet dotada još nije video. Astijagova ćerka Mandana udala se za persijskog vazalskog vladara Kambiza I sa kojim je imala sina Kira Velikog, koji će kasnije svrgnuti svog dedu sa prestola.

Istorijski izvori[uredi | uredi izvor]

Većina informacija o Astijagu temelji se na drugom delu Herodotove knjige „Istorija“, koja je pisana u 5. veku p. n. e., više od sto godina nakon Astijagove vladavine. Ipak, delo grčkog istoričara predstavlja gotovo jedini izvor informacija, dok se ostali (najčešće fragmentalni) izvori nadovezuju na njegove priče, ili pak služe za proveru verodostojnosti istih.[2]

Ne postoji sumnja u Herodotove navode kako je Astijag bio sin đanskog kralja Kijaksara, budući da je to potvrđeno u drevnim istočnjačkim zapisima na klinastom pismu. Prema tim dokumentima, Kijaksar je već 614. p. n. e. vladao na međanskom tronu, kada je razorio asirsko versko središte Asur. Za Kijaksara se takođe zna da je bio živ 585. p. n. e., budući da je tada potpisao mirovni sporazum sa Lidijcima, sa kojima je prethodno pet godina bio u ratu.[2] Takođe, kako bi osnažio ugovor na njegovu inicijativu su sklopljeni diplomatski brakovi između Međana i Lidijaca; sestra lidijskog kralja Kreza (Arijena) udala se za međanskog princa i prestolonaslednika Astijaga.

Arijena nije bila prva Astijagova žena. Naime, njegova ćerka Mandana udala se za persijskog kralja Kambiza I pre 576. p. n. e., kada je rođen njihov sin Kir Veliki. Ovo nagoveštava da je Mandana verovatno rođena najranije 590. p. n. e., odnosno najmanje pet godina pre međansko-lidijskog sporazuma i političkog braka. Ovo svedoči da je Astijag najverojatnije imao ženu pre venčanja sa Arijenom. Prema Kteziju, Astijagov unuk Kir Veliki oženio se Astijagovom ćerkom koja bi istovremeno bila i Kirova ujna, što je još jedan dokaz kako se Astijag prethodno ženio.[2]

Vavilonski istoričar Beros iz 3. veka p. n. e. spominje kako je nakon pada Asura 614. p. n. e. savez Međana i Vavilonaca osnažen još jednim kraljevskim venčanjem; Vavilonski princ Nabukodonosor II oženio se Astijagovom ćerkom Amitis. Ovo se ipak smatra praktično nemogućim, jer u slučaju da je ta priča tačna Astijag bi trebalo da je imao gotovo 100 godina kada je svrgnut sa vlasti.[2] Vervatnije je da je Amitis bila ćerka Kijaksara, odnosno Astijagova sestra.

Herodot navodi kako je Astijag vladao 35 godina nakon čega je svrgnut od strane Kira Velikog što se poklapa sa vavilonijskim zapisima na klinastom pismu (Nabonidove hronike), prema kojima se navedeno svrgavanje odigralo tokom šeste godine vladavine kralja Nabonida, tačnije između 10. marta 550. i 28. marta 549. p. n. e.[2] Prema navedenim podacima lako je izračunati da je Astijag nasledio oca 585. p. n. e., iste godine kada je Kijaksar potpisao sporazum sa Lidijom. Razdoblja vladavine ranijih međanskoih kraljeva (ukupno 150 godina) Herodot je podelio na četiri dela, što znači da je svaki od četiri kralja vladao pola životnog veka, odnosno oko 37 godina.

Herodotova legenda o Astijagu i Kiru[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Kir Veliki
Medija, Lidija i Novovavilonsko carstvo početkom 6. veka p. n. e.

Herodotova priča o Kirovom ranom životu pripada žanru legendi o napuštenoj deci poput Edipa, Mojsija ili Romula i Rema koja se kasnije bore za kraljevski tron. Kirov nadređeni bio je njegov deda Astijag, vladar moćne Međanskog carstva.

Nakon Kirovog rođenja, Astijag je sanjao san koji je njegov sveštenik protumačio kao znak da će ga njegov unuk zbaciti s prestola, pa je svom generalu Harpagu naredio je da dete ubije. Harpag, kome moral nije dozvolio da ubije novorođenče, pozvao je kraljevskog pastira Mitradata iz planinske oblasti pored granice s Saspirom, i naredio mu da dete ostavi da umre u planinama. Srećom, pastir i njegova žena Kina su se sažalili nad detetom pa su ga prisvojili i podigli kao svoje dete, dok su svoje mrtvorođenče pokazali Harpagu predstavivši ga kao Kira.[5][6]

Kad je Kir imao deset godina, Herodot tvrdi da je postalo očigledno da Kir nije bio pastirev sin jer se ponašao previše gospodski. Nakon što je Kir tokom dečije igre naredio da bičuju sina međanskog plemića Artembara,[7] kralj Astijag ispitao je dečaka[8] i otkrio da veoma liče jedan na druga.[9] Astijag je tada zatražio od Harpaga da objasni šta je učinio sa detetom, i nakon što mu je ovaj priznao kako nije ubio novorođenče, kralj ga je prevario pozivom na gozbu gde mu je poslužio sopstvenog sina. Astijag je bio popustljiv prema Kiru, pa mu je dozvolio da se vrati svojim biološkim roditeljima, Kambizu i Mandani.[10]Iako se smatra da je Herodotova priča samo legenda, ona ipak daje uvid u ličnost iz Kirovog ranog života.

Rat protiv Persije[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Persijski ustanak
Astijagov unuk i njegov nasednik Kir Veliki, osnivač Persijskog carstva (kopija reljefa iz Pasargada)

Persija je bila vazalna kraljevina Međanskog carstva od kraja 7. veka p. n. e, kada su Međani u savezu sa Vavilonijom pokorili Novoasirsko carstvo i prigrabili njene vazalne teritorije, među kojima je bila i Persija. Tokom međanske dominacije postojale su dve persijske kraljevine Anšan i Parsumaš,[11] alu su bile veoma povezane u političkom i rodbinskom smislu. Godine 559. p. n. e. na anšanski (persijski) tron dolazi Kir II Veliki, sin Kambiza I. Budući da je prenos krune Parsumaša sa Arsama (Arijaramnov sin) takođe prešao na Kira Velikog, on je objedinio dva persijska kraljevstva pa se smatra prvim pravim persijskim kraljem. Ipak, u početku Kirove vladavine Persija je i dalje imala vazalni status pod dominacijom moćne Međanske carevine[12] kojim je vladao Astijag.

Godine 553. p. n. e.[13] zbog neslaganja sa Astijagovom politikom[5] Kambiz I i Kir Veliki podižu persijski ustanak protiv međanske dominacije nad Persijom. Prema Nikolaju iz Damaska, pobunu je započeo Kirov otac Kambiz, dok je 24-godišnji Kir istovremeno boravio kod dede na kraljevskom dvoru u Ekbatani. Astijag je više puta odbijao unukove zahteve da poseti roditelje u Persiji, ali na nagovor persijskog podanika Oebara ipak je Kiru dozvolio petomesečno putovanje na jug.[14] Prema Herodotu, odmah nakon Kirovog puta roditeljima u Persiju međanski general Harpag mu je u utrobi zeca[15] poslao tajnu poruku o planu zavere za svrgavanjem Astijaga, koju je Kir nosio kako bi je predao svom ocu Kambizu. Astijaga su navodno prilikom zabave uznemirile reči jedne pesme koja je govorila o „divljoj zvijeri sa juga koja kreće u rat“,[16] što ga je podsetilo na Kira.[17] Na nagovor dvorskih savetnika, odlučio je da pošalje 300 konjanika sa zadatkom da vrate Kira na kraljevski dvor živog ili mrtvog.[17] Međanski konjanici su sustigli su sustigli Kira i predali mu kraljevu naredbu da mora da se vratiti u Ekbatanu, na šta je on prividno pristao i pozivo konjanike na gozbu. Idućeg jutra Kir je pobegao i požurio do grada Hirbe gde ga je čekao Oebar sa 5.000 persijskih pešaka koje je Kiru poslao otac Kambiz I. U bici kod Hirbe persijska vojska predvođena Kirom pobedila je međansku konjicu pri čemu je poginulo 250 Međana, dok su ostali požurili da obaveste Astijaga o događaju. Bitka kod Hirbe je za Međane bila prvi veliki udarac, kao i njihov prvi vojni poraz nakon dužeg vremena.[18] Takođe, ova bitka je naterala međanskog kralja Astijaga da pokrene veliki vojni pohod protiv Persijanaca,[16] dok je Kir Veliki istovremeno pokušavao da nagovori severne satrapije na pobunu, odnosno na savez sa Persijom.[19]

Nakon btike kod Hirbe Kir Veliki se povukao do granice sa Medijom,[20] dok je međanski vladar Astijag odlučio da napadne Persiju sa više od 1.205.000 vojnika.[21] Ipak, od tog velikog broja trupa samo je manji deo učestvovao u bitkama,[22] dok su Persijanci koristili sve zaspoložive snage koje su imali. Nakon neuspešnih pregovora, došlo je do glavne bitke. U bici kod persijske granice Astijag je predvodio 20.000 svojih ličnih pratilaca, dok je nasuprot njemu stajala persijska vojska sa Atradatom na desnom krilu, Oebarom na levom, i Kirom u sredini koji je predvodio najhrabrije persijske ratnike. Persijanci su se hrabro odbranili i pobili mnogo Međana, pa je Astijag navodno zaplakao na svom tronu i zavapio: „Kako se hrabro bore ti proždrljivci pistaća“. Ipak, Persijanci su bili neuporedivo brojčano nadjačani pa su se povukli u obiližnji utvrđeni grad. Kir i Oebar su predložili evakuaciju žena i dece na jug u Pasargad, kao i nastavak bitke sledećeg dana. Narednog jutra, otvorena su gradska vrata i svi Persijanci su krenuli u ofanzivu, dok je Atradat (Kambiz I) zajedno sa starcima ostao da čuva gradske zidine. Dok su se Kir i Oebar borili na bojištu, Astijag je poslao 100.000 vojnika da ih napadnu sa leđa, što je Persijance nateralo na povlačenje. Kambiz I je nakon bitke bio teško ranjen i ubrzo nakon toga preminuo, a Astijag ga je dostojno sahranio.[23]

Nakon herojskog otpora u bici kod persijske granice, Kir Veliki i Oebar su se povukli u planine kod Pasargada, gde su blokirali sve uske klance koje vode u Persiju. Sa sobom su poveli i sve persijske muškarce, žene, decu i starce. Oebar je odlučio da brani prolaze sa 10.000 teških pešaka, a postavio je snage i na putevima koji su vodili u Persiju čime je trebalo da onemogući međansko napredovanje. Istovremeno, međanski kralj Astijag je odlučio da pronađe prolaz kroz planine i tako okruži Persijance, ali to je bilo vrlo teško sobzirom da je planina bila visoka, litice strme, a prolazi blokirani velikim kamenim zidovima. Oko 100.000 Astijagovih međanskih vojnika je odlučilo da se penje uz strmu planinu i tako iznenaditi Kira i persijske civile. Međani su zatim okružili uzvišenje, posle čega su napali prolaze koje su čuvali teško naoružani Persijanci. Međutim, konfiguracija terena je onemogućila da brojčana prednost međana dođe do izražaja. Istovremeno, ostatak međanskih trupa se probijao kroz gustu šumu hrastova i divljih maslina, pa su nakon mukotrpnog proboja uspeli da stignu persijsku vojsku. U opsadi pasargadskog brda 10.000 vojnika (Persijski besmrtnici) predvođenih Kirom i Oebarom uspešno se suprostavilo deseterostruko većoj međanskoj vojsci, pri čemu je navodno poginulo čak 60.000 međanskih vojnika.[24] Persijanci su potukli i ostatak međanskih trupa u bici kod Pasargada,[25] što je označilo kraj Astijagove dominacije nad carstvom. Nedugo zatim pao je i glavni grad Međana Ekbatana, a Kir Veliki je zarobio Astijaga.

Život nakon poraza[uredi | uredi izvor]

Prevrat koji se dogodio nakon persijskog ustanka je prouzrokovao prenošenje političke moći sa ranije nadmoćnih Međana, na drugi iranski narod - Persijance, koji su sada vladali nad Međanima.[26] Kir Veliki velikodušno ponio se prema bivšem međanskom kralju Astijagu; poštedeo mu je život, i uzeo ga za ličnog savetnika, i obećao da će se ponašati kao njegov legitimni naslednik. Prema Kteziju i Ksenofontu, Kir se oženio Astijagovom ćerkom Amitisom što se čini nelogičnim jer bi tada ona bila i njegova žena i ujna. Verovaatnije je objašnjenje da se Astijag prethodno oženio još jednom ženom koja mu je rodila Mandanu,[2] dok je Amitis bila kćer Kijaksara, odnosno Astijagova sestra. Ekbatana, dojučerašnji glavni grad Medije, zbog svoje velike strateške važnosti za kontrolisanje srednje Azije je postala glavnim grad nove, Ahemenidskog Persijskog carstva.[27]

Nakon svrgavanja Astijaga, njegov šurak Krez (kralj Lidije) je krenuo u obračun sa Kirom Velikim u nadi da će osveti svog zeta odnosno da proširi svoje Lidijsko kraljevstvo na istok, što 547. p. n. e. završilo katastrofalnim porazom i padom Lidije pod vlast Persijskog carstva. Za Astijaga se pretpostavlja da je umro 540-e p. n. e, a jedna od verzija smrti (prema Kteziju) govori da ga je politički oponent Oebar tokom putovanja iz Partije ostavio da umre u pustinji, ali nakon što je Kir otkrio njegovo nedelo general Oebar je počinio samoubojstvo da bi izbegao osvetu Astijagove sestre Amitise.[28]

Hronologija[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Ktezije: „Persica“
  2. ^ a b v g d đ e ž „Astijag (Livius.org, Jona Lendering)”. Arhivirano iz originala 14. 05. 2011. g. Pristupljeno 04. 08. 2017. 
  3. ^ Astijag (enciklopedija Britannica)
  4. ^ Fotije: Sažeci 72, 36a9
  5. ^ a b „Harpag (Livius.org, Jona Lendering)”. Arhivirano iz originala 03. 11. 2005. g. Pristupljeno 04. 08. 2017. 
  6. ^ „Rođenje i uspon Kira Velikog“ (The birth and bringing up of Cyrus), MainLesson.com
  7. ^ Herodot, I. 114.
  8. ^ Herodot, I. 115.
  9. ^ Herodot, I. 116.
  10. ^ Cyrus overthroweth Astyages and taketh the kingdom to himself
  11. ^ Briant 2002, str. 28.
  12. ^ Herodot, 1.127.1
  13. ^ Nabonidove kronike
  14. ^ Duncker 1881, str. 348–349.
  15. ^ Herodot, 1.123.1
  16. ^ a b Athenaeus: „Deipnosofisti“, 1.14 (633e) 6:419
  17. ^ a b James Ussher, Larry Pierce i Marion Pierce. str. 109.
  18. ^ Justin, I. 6.
  19. ^ W. B. Fischer, Ilya Gershevitch i Ehsan Yarshster. str. 146—147.
  20. ^ W. B. Fischer, Ilya Gershevitch i Ehsan Yarshster. str. 147.
  21. ^ Hugh Chisholm. str. 208.
  22. ^ Charles M. Laymon: The Interpreter's One Volume Commentary on the Bible: Introduction and Commentary, Abingdon Press, 1971.. str. 440—442.
  23. ^ Duncker 1881, str. 350.5-351.7
  24. ^ Duncker 1881, str. 352.
  25. ^ Nikolaj iz Damaska: „Opša istorija“
  26. ^ Herodot, 1.129.1
  27. ^ Briant 2002, str. 43.
  28. ^ „Oebar (Oebares), AncientLibrary.com”. Arhivirano iz originala 19. 10. 2012. g. Pristupljeno 5. 8. 2017. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • W. B. Fischer, Ilya Gershevitch i Ehsan Yarshster: Cambridge History of Iran, izdavač: Cambridge University Press, 1. sveska, 1993.
  • Duncker, Max (1881). History of Antiquity. London: Richard Bentley. 
  • Hugh Chisholm - The Encyclopædia Britannica: A Dictionary of Arts, Sciences, Literature and General Information, Cambridge, Engleska; New York, izdavač: The University Press, 1910.
  • Briant, Pierre (2002). From Cyrus to Alexander: A History of the Persian Empire. Eisenbrauns. ISBN 978-1-57506-120-7. 
  • James Ussher, Larry Pierce i Marion Pierce: „Svetski letopisi“ (The Annals of the World), Green Forest, izdavač: Master Books, 2006.
  • Rawlinson, George (2007) [1885]. The Seven Great Monarchies of the Ancient Eastern World. New York: John B. Eldan Press. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Astijag na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Астијаг&oldid=26814740”