Grčko iskrcavanje kod Smirne
| Grčko iskrcavanje kod Smirne | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Deo Deo grčko-turskog rata (1919–22) kampanja Turskog rata za nezavisnost | |||||||
 Ljudi iz 1/38 Evzoni puka na keju Smirne | |||||||
| |||||||
| Sukobljene strane | |||||||
 Kraljevina Grčka Kraljevina Italija Treća francuska republika Ujedinjeno Kraljevstvo |
 Osmansko carstvo | ||||||
| Komandanti i vođe | |||||||
| Nikolaos Zafeiriou |
Ali Nadir paša Hurem Bej Ali Bej Kazim Bej | ||||||
| Uključene jedinice | |||||||
| 15.000 | 3.000 | ||||||
| Žrtve i gubici | |||||||
|
2 ubijena 6–20 ranjenih |
30-40 ubijenih (ubijenih u zatočeništvu ili tokom predaje) 40–60 ranjenih | ||||||
|
Ubijeno ili ranjeno 100 grčkih civila Ubijeno ili ranjeno 300-400 turskih civila | |||||||
Grčko iskrcavanje kod Smirne (grč.: Ελληνικη αποβαση στη Σμυρνη; tur.: İzmir'in İşgali) bila je vojna operacija grčkih snaga koja je počela 15. maja 1919. godine i uključivala je iskrcavanje trupa u gradu Smirni (današnji Izmir) i okolnim oblastima. Savezničke sile su sankcionisale i nadgledale planiranje operacije i pomogle usmeravanjem svojih snaga da zauzmu neke ključne lokacije i premeštaju ratne brodove u luku Smirna. Tokom sletanja ispaljen je hitac na grčki puk 1/38 Evzoni i usledilo je nasilje uz učešće grčkih trupa i grčkih građana Smirne. Događaj je postao važan za stvaranje trogodišnje grčke okupacije Smirne i bio je velika varnica za grčko-turski rat (1919–1922).
Početak[uredi | uredi izvor]
Na kraju Prvog svetskog rata (1914–1918) i sa primirjem u Mudrosu kojim je okončan otomanski front Prvog svetskog rata, saveznici su započeli seriju mirovnih pregovora usredsređenih na podelu Otomanskog carstva. Tokom Pariske mirovne konferencije 1919. Italijani su se iskrcali i zauzeli Antaliju i počeli da pokazuju znake kretanja trupa prema Smirni.[1] Kada su Italijani napustili sastanak u znak protesta zbog drugih pitanja, britanski premijer Dejvid Lojd Džordž i grčki premijer Elefterios Venizelos izneli su izmišljen izveštaj u mirovnim pregovorima u kojem se navodi da je hrišćansko stanovništvo pod direktnom pretnjom da ubede Francusku i SAD da podrže Grčko preuzimanje vilajeta Ajdin sa centrom u Smirni. Granice i uslovi grčke okupacije nisu odlučeni, ali su početkom maja 1919. savezničke sile podržale iskrcavanje grčkih trupa u Smirni i pomerile izvestan broj bojnih brodova u to područje da se pripreme za iskrcavanje.
Dok su pregovori još bili u toku, Venizelos je obavestio Klemansoa o pogoršanju situacije u Ajdin Vilajetu, gde je lokalni guverner Nuredin-paša naređivao muslimanskim grupama da počine ekscese protiv grčkog stanovništva. Britanska obaveštajna služba je takođe obaveštena o pogoršanju reda i zakona u toj oblasti i italijanskoj ulozi u izazivanju ove situacije. Početkom maja, Venizelos je prijavio slučajeve italijansko-turske saradnje Vrhovnom savetu saveznika i zatražio da se saveznička plovila pošalju u Smirnu. Ovaj zahtev, iako ga je Savet prvobitno prihvatio, nije odmah izvršen.[2] U tom kontekstu, britanski premijer i ministarstvo spoljnih poslova bili su glavni pobornici grčkog iskrcavanja, sa ciljem „da se uspostavi javni red i preduprede masakri“.
Turske reakcije[uredi | uredi izvor]
Društvo za odbranu otomanskih prava u Izmiru je organizovao da se pripremi za dolazak grčkih trupa.[3][4] Nuredin-paša je postavljen za guvernera Ajdin vilajeta i komande oblasti Ajdin i podržavao je aktivnosti Društva za odbranu otomanskih prava u Izmiru. Ali on je podneo ostavku pod pritiskom savezničkih sila. „Kamburski“ Kurd Ahmed Izet-paša imenovan je za novog guvernera 11. marta, a penzionisani general Ali Nadir-paša na mesto vojnog komandanta 22. marta 1919.
Saveznička flota[uredi | uredi izvor]
U prvim nedeljama maja 1919, saveznički ratni brodovi su ušli u to područje da se pripreme za operaciju. Britanski admiral Somerset Gof-Kaltorp bio je glavni komandant operacije u kojoj su učestvovale britanske, američke, francuske, italijanske i grčke snage. Dana 11. maja 1919. kontraadmiral Mark L. Bristol, komandant američkog pomorskog odreda u turskim vodama), došao je u Izmir iz Istanbula bojnim brodom. Britanske snage bi zauzele Karaburun i Uzunadu, francuske snage bi zauzele Urlu i Foču, grčke snage bi zauzele tvrđavu Jenikale.
Grčko iskrcavanje[uredi | uredi izvor]
U popodnevnim satima 11. maja 1919. komandant 1. pešadijske divizije helenske armije, postavljene u Kavali, pukovnik Nikolaos Zafeiriou, dobio je naređenje za operaciju. Sledećeg jutra, desant, koji se sastojao od 13.000 vojnika, kao i pomoćnog osoblja, 14 transportnih brodova u pratnji 3 britanska i 4 grčka razarača, uputio se ka Smirni. Zafeiriuovo naređenje svojim vojnicima, koji su saznali za svoje odredište tek nakon odlaska, bilo je sledeće:
Gde god da idemo, moramo znati da ćemo svoju braću osloboditi pod tuđinskom vlašću. Entuzijazam koji ispunjava naša srca je potpuno opravdan, ali svako neprikladno ispoljavanje ovog entuzijazma biće potpuno neumesno. Ne smemo zaboraviti da ćemo kada stignemo na odredište sresti Turke, Jevreje i Evropljane drugih vera. Prema svima treba postupati na isti način. Uskoro će oni postati naša braća kao da su pravi Grci.[5]
Dana 14. maja 1919. grčka misija u Smirni pročitala je saopštenje u kojem je najavljeno da će grčke trupe stići sledećeg dana u grad. Smit izveštava da je ovu vest „primila sa velikim emocijama“ grčko stanovništvo grada, dok su se hiljade turskih stanovnika te noći okupile na brdu paleći vatru i udarajući u bubnjeve u znak protesta. Kasnije su prevodi proglasa koje su Turci izdali ovom prilikom pokazali da namera nije bila čisto pacifički otpor. Iste noći iz zatvora je pušteno nekoliko stotina zatvorenika, uglavnom Turaka, uz saučesništvo osmanskih vlasti i italijanskog majora koji je bio zadužen za zatvor. Neki od njih su naoružavali kupljeno oružje iz skladišta u blizini kasarne.[6]
Grčka okupacija Smirne počela je sledećeg dana, gde su se hiljade okupile na obali mora, mašući grčkim zastavama na dokovima gde se očekivalo da stignu grčke trupe. Mitropolit smirnski Hrizostom smirnski blagoslovio je prve trupe po dolasku u 08 časova. Za operaciju je rukovodio pukovnik, koji nije imao ni volje ni prestiža da se prisiljava svoje ljude, a ni imenovani visoki komesar ni visoki vojni ljudi nisu bili prisutni za desant, što je dovelo do pogrešne komunikacije i sloma discipline. Najznačajnije, ovo je rezultiralo iskrcavanjem puka 1/38 Evzoni severno od mesta gde je trebalo da zauzme svoje mesto. Kao rezultat toga, morali su da marširaju na jug, mimoilazeći veliki deo grčke mase koja je slavila iskrcavanje, kao i otomansku vladu i kasarne otomanskih trupa. Turčin je ispalio hitac (Smit ukazuje da niko ne zna ko je pucao) i nastao je haos tako što su grčke trupe ispalile više hitaca u Konak i kasarnu. Osmanske trupe su se predale i grčki puk je počeo da ih maršira uz obalu do broda koji je služio kao privremeni zatvor. Saveznički oficiri u luci su prijavili da su tokom marša videli grčke trupe kako bajontiraju više turskih zarobljenika, a zatim su ih videli bačene u more. Zatvorenici su bili primorani da uzvikuju "Živeo Venizelos!" i „Živela Grčka!“. Donald Vital, britanski državljanin i jedan od retkih neutralnih posmatrača tokom sletanja, primetio je o postupanju prema turskim zarobljenicima: „Bili su naterani da ne prođu kroz nikakvo poniženje i dobili su dobar posao“. Ali Vital je procenio da je trideset nenaoružanih zatvorenika ubijeno. Kapetan broda HMS Adventure izvestio je da je turski oficir, marširajući podignutih ruku, skrenuo van linije. Pogođen je kundakom puške grčkog vojnika u potiljak. Kada je pokušao da ustane ponovo je pogođen.[7]
Nasilje i nered su pratili iskrcavanje i u tim akcijama su učestvovale grčke trupe i grčki građani Smirne. Grčki vojnici su opljačkali i neke prodavnice Jevreja. Tokom nekoliko dana nakon iskrcavanja, grčke trupe su proizvoljno pritvorile oko 2.500 ljudi. Pljačkanje turskih kuća u gradu i okolnim mestima počelo je u noći 15. maja i trajalo mnogo dana nakon toga. Međusaveznička istražna komisija je izvestila da:
U gradu su se 15. i 16. maja desila bezbrojna nasilja i pljačke usmerene na turski narod i njegove domove. Skidali su im fesove i time sprečavali Turke da napuste svoje domove. Mnoge žene su silovane. Neki ljudi su ubijeni. Ove akte nasilja i pljačke počinila je najvećim delom gomila Grka iz grada, iako je dokazano da su im se pridružili i vojnici i da vojne vlasti nisu preduzimale efikasne mere da zaustave akte nasilja i pljačke sve dok ne bilo je prekasno.[8]
Admiral Kaltorp je napustio područje 21. maja, a 23. maja grčki komandant u toj oblasti je protiv naređenja Saveznika i Venizelosa naredio proširenje vojnih operacija u Ajdinu i Šuhutu. Ove operacije u početku nisu naišle na značajan otpor, ali je etničko nasilje izbilo usput što je dovelo do značajnog nasilja i haosa; posebno u bici kod Ajdina od 27. maja do 27. juna 1919. U mnogim oblastima, grčke snage su demobilisale osmansku policiju, a zatim napustile to područje što je dovelo do toga da turske rulje pljačkaju grčku imovinu i ubijaju grčke građane. Ovo je bila odmazda za zločine koje su počinili grčki vojnici i civili u Smirni i okolini nad Turcima.[9]
Kada je 26. juna Britanski Donji dom razotkrio zločine i osudio, Venizelos se suočio sa britanskim diplomatskim pritiskom da sprovede zvaničnu istragu. Vojni sud 15. avgusta 1919. predvođen grčkim visokim komesarom za nasilje 15. i 16. maja izrekao je 74 osuđujuće presude (uključujući 48 Grka, 13 Turaka, 12 Jermena i jednog Jevrejina).
Prema Međusavezničkoj istražnoj komisiji, gubici 15. maja su bili sledeći: grčka vojska (2 poginula, 6 ranjenih); 100 grčkih civila (20 ubijenih, 20 utopljenih, 60 ranjenih); ubijeno ili ranjeno 300-400 turskih civila. Očevici u Smirni su prijavili veće civilne žrtve među Turcima. Američki mornarički oficir, koji je bio usidren u luci Smirna, procenio je 300-500 ubijenih Turaka sa ukupno 700-1000 žrtava. Što se tiče grčkih žrtava, on je procenio 2 ubijena i 15-20 ranjenih vojnika, 20-30 ubijenih i 40-50 ranjenih civila. Velečasni Meklahlan, Kanađanin zadužen za međunarodni koledž u Smirni, procenio je oko 400-600 ubijenih Turaka.[10]
Uticaji[uredi | uredi izvor]
Grčka vojska je od početka počela da pokazuje znake da nisu došli radi privremene okupacije, već radi trajne aneksije; da uključi zapadnu Anadoliju u sastav Grčke. Ta namera je nekim Turcima bila jasna već nakon što su videli koje su teritorije Grci zauzeli. Turska reakcija na ovaj razvoj događaja bila je ljutnja, što je rezultiralo nasiljem u regionu. Nakon prvobitnog šoka od iskrcavanja, turske grupe su počele da odmazdu vrše ekscese protiv civilnih grčkih zajednica koje su živele van okupacione zone. Dok su u Istanbulu bile velike demonstracije protiv savezničkih snaga, u Anadoliji se 28. maja dogodio prvi oružani sukob između Turaka i Grka u Edemišu. Ovo je bilo između malog dela Turaka i grčke vojske. Posle toga, turski gerilski rat se razbuktao duž linije grčkog napredovanja.
Stvorila je zonu Smirna koja je upravljala tim područjem od 1919. do 9. septembra 1922. Nakon nasilja u maju 1919. mnogi saveznici su počeli da ograničavaju svoju podršku operaciji: Francuska i Italija su postale otporne na stalnu grčku okupaciju Sevrskim ugovorom iz 1920. Grčka je dala administrativnu kontrolu nad tim područjem, dok bi Turska zadržala suverenitet, a o trajnom suverenitetu će se odlučivati nakon 5 godina. Iskrcavanje u Smirnu je sankcionisano članom 69. koji je takođe potpisao veliki vezir Osmanskog carstva u ime osmanskog sultana Mehmeda VI. S druge strane, to je podstaklo turski nacionalistički pokret pod Mustafom Kemalom i zločine velikih razmera nad pontskim grčkim stanovništvom u istočnoj Anadoliji.[11] Grčka okupacija je okončana kada su turske snage ušle u Smirnu (Izmir) 9. septembra 1922. godine.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Montgomery, A. E. (decembar 1972). „VIII. The Making of the Treaty of Sèvres of 10 August 1920”. The Historical Journal (na jeziku: engleski). 15 (4): 775—787. ISSN 1469-5103. doi:10.1017/S0018246X0000354X.
- ^ Solomonidis, Victoria (194). "Greece in Asia Minor: The Greek Administration in the Vilayet of Aydin" (PDF). str. 43.
- ^ Macfie, A. L. The end of the Ottoman Empire, 1908-1923. London: Longman. str. 186. ISBN 978-0-582-28763-1.
- ^ Zürcher, Erik Jan. The Unionist factor : the rôle of the Committee of Union and Progress in the Turkish National Movement, 1905-1926. Leiden: Brill. str. 92. ISBN 90-04-07262-4.
- ^ Solomonidis, Victoria (194). "Greece in Asia Minor: The Greek Administration in the Vilayet of Aydin" (PDF). str. 52.
- ^ Smith, Michael Llewellyn (1998). Ionian Vision: Greece in Asia Minor, 1919-1922 (na jeziku: engleski). Hurst. str. 88. ISBN 978-1-85065-368-4.
- ^ Smith, Michael Llewellyn (1998). Ionian Vision: Greece in Asia Minor, 1919-1922 (na jeziku: engleski). Hurst. str. 89. ISBN 978-1-85065-368-4.
- ^ „Wayback Machine” (PDF). web.archive.org. Arhivirano iz originala 05. 10. 2018. g. Pristupljeno 31. 5. 2022.
- ^ International Legal Movements Against War Crimes, Terrorism, and Genocide, 1919--1948]. str. 115. ISBN 1109079222.
- ^ Stavridis, Stavros T. The Greek-Turkish War, 1918-23 : an Australian press perspective (1st Gorgias Press izd.). Piscataway, NJ: Gorgias Press. str. 117. ISBN 1593339674.
- ^ Hidden genocides : power, knowledge, memory. New Brunswick, New Jersey. str. 318. ISBN 9780813561646.
Bibliografija[uredi | uredi izvor]
- Celal Erikan, Komutan Atatürk, Cilt I-II, Üçüncü Basım, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2001, ISBN 975-458-288-2.
- Hakkı Güvendik, Türk İstiklâl Harbi, Batı Cephesi, Yunanlıların Batı Anadolu'da İstila Hareketlerine Başlamaları, İzmir’in İşgali, Mustafa Kemal Paşa'nın Samsun’a Çıkması, Millî Mukavemet'in Kurulması (May 15ıs – 4 Eylül 1919), Cilt 2, Kısım. 1, Genkurmay Başkanlığı Basımevi, Ankara, 1963.
- Travis, Hannibal (2014). „How Scholars Unremembered the Assyrian and Greek Genocides in the Ottoman Empire”. Hidden genocides:Power, Knowledge, Memory. New Brunswick, New Jersey. ISBN 9780813561646.
- Michael Llewellyn-Smith, Ionian Vision : Greece in Asia Minor, 1919-1922., C. Hurst, 1999, London, New edition, 2nd impression.
- Zekeriya Türkmen, Mütareke Döneminde Ordunun Durumu ve Yeniden Yapılanması (1918–1920), Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2001, ISBN 975-16-1372-8.
- Solomonidis, Victoria (1984). „Greece in Asia Minor: The Greek Administration in the Vilayet of Aydin” (PDF). University of London, King's College. Pristupljeno 31. 5. 2022.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Greek Occupation of Izmir and Adjoining Territories: Report of the Inter-Allied Commission of Inquiry (May–September 1919), SAM, 1999.
- Greek atrocities in the Vilayet of Smyrna (May to July 1919) Uređeni dokumenti i dokazi engleskih i francuskih oficira, koje je objavio Stalni biro Turskog kongresa u Lozani