Etiopska orijentalno-pravoslavna crkva

Etiopska Crkva Svetog Đorđa u Lalibeli

Etiopska orijentalno-pravoslavna crkva je po broju vernika najveća orijentalno-pravoslavna crkva, sa oko 36 miliona pripadnika u Etiopiji i rasejanju. Etiopska crkva, zajedno sa ostalim orijentalno-pravoslavnim crkvama, zastupa specifičnu miafizitsku hristologiju, poštuje izvorni Nikejsko-carigradski simbol vere, zastupa pravovernu pneumatologiju i ne priznaje filiokvističku jeres, niti bilo koju drugu hulu na Svetog duha.

Istorija

Etiopska pravoslavna tevahedo crkva vuče svoje korene još iz novozavetnog doba. Sve do 20. veka ova Crkva bila je u sastavu Koptske orijentalno-pravoslavne crkve. Nakon svrgavanja vojnog režima generala Mengistu-a 1991. godine nastao je procvat crkvenog života za Etiopsku crkvu.

Prema Delima apostolskim (8,26-40), đakon Filip je krstio evnuha, dvoranina etiopske carice Kandakije koji je doneo Jevanđelje u svoju otadžbinu. Istorijski je ustanovljeno da su ovde sredinom 4. veka propovedali braća Frumentije i Edesije iz Tira, koji su prethodno bili robovi na kraljevskom dvoru u Aksumu. Frumentije je otputovao u Aleksandriju gde ga je za episkopa hirotonisao Atanasije Veliki (negde oko 295.-373.), a u povratku krsti je aksumskog kralja Ezanu. Obraćenjem kraljevske kuće hrišćanstvo je postalo državna religija. Na čelu Crkve je stajao mitropolit, zvani abuna, koga je ubuduće hirotonisao koptski aleksandrijski patrijarh. Ova institucionalna zavisnost Etiopske od Koptske crkve trajala je sve do 20. veka.

Za monaški život bili su značajni tzv. „Devet rimskih svetitelja“, što su monasi koji su posle svog izgona iz Sirije u drugoj polovini 5. veka došli u Etiopiju; u ovoj Crkvi se smatraju osnivačima monaštva.

Godine 1270. došlo je do smene dinastija: na mesto Cagve-dinastije došla je tzv. „solomonska dinastija“, koja je okončana tek svrgavanjem poslednjeg hrišćanskog cara Haila Selasija 12. septembra 1974. godine i njegovim pogubljenjem 1975. Vladavina ove dinastije u trajanju dužem od 700 godina ostavila je trajan pečat na etiopsku Crkvu i kulturu. U istorijskom spisu Kebre negest („slava carevâ“), napisanom početkom 14. veka, nalazi se pravno opravdanje dinastije - dovođenje u vezu etiopske istorije spasenja s carem Solomonom: prema ovom spisu, carica od Sabe je posle svoje posete Solomonu ponela sina, kog je nazvala Menilek. Kad je Menilek odrastao, otputovao je svome ocu Solomonu u Jerusalim i ovaj ga je postavio za etiopskog cara. Prema spomenutom istorijskom delu, Menilekovi pratioci su ukrali Kovčeg zaveta iz jerusalimskog hrama, a u Jerusalimu na svoje mesto ostavili reprodukciju, dok su originalni Kovčeg doneli u Etiopiju. Ovaj original, prema predanju, nalazi se u Sabornoj crkvi Marije Sionske u Aksumu.

Svest da je etiopski narod poreklom postao „novi Izrailj“ i da je zemlja budući hristijanizirana drevnim misionarskim radom, postala „istinski Izrailj“, najsnažnije je oblikovala Etiopsku crkvu kao državnu. Ovo dovođenje u vezu sa Izrailjom pokazuje se i u kulturi etiopskog naroda i njegove Crkve sve do danas.

Iz tog razloga neki običaji koji vode poreklo iz judejstva su preuzeti i očuvani. Značajan predmet u svakoj etiopskoj crkvi jeste tabot na oltaru, što je reprodukcija Kovčega zaveta. Dalje, slično podeli jerusalimskog hrama, sve etiopske crkve su podeljene na tri dela: oltar ili svetinja nad svetinjama, lađa crkve ili svetinja namenjena za vernike koji se pričešćuju, i priprata za one koji se ne pričešćuju. Subota se praznuje isto svečano kao i nedelja, a početak godine je, shodno jevrejskom kalendaru, u septembru. Krštenje dečaka obavlja se posle 40 dana, a devojčice posle 80 dana od rođenja, a obrezanje dečaka osmog dana po rođenju. Pa i u nazivima mesta, kao što su Nazaret, Magdala, ili manastirâ kao što su Debre Liban, Debre Tavor ili Getsimanija, opaža se ta povezanost sa Izrailjom,

U 19. veku je cara Tevedrosa II (1855—1868) pomazao za cara koptski mitropolit u Etiopiji, i to za „cara careva“, što je titula koju je zadržao etiopski car sve do poslednjeg cara, Haila Selasija. Koptski pravoslavni mitropolit Kirilo preuzeo je 1929. korake u pravcu crkvenog osamostaljenja, pa je u tom cilju hirotonisao pet Etiopljana za episkope. Ali tek je 1951. Etiopska crkva, posle smrti mitropolita Kirila, dobila svog sopstvenog mitropolita (abunu), kog je 1959. koptski papa i patrijarh uzvisio za patrijarha. Međutim, ova Crkva stoji u veoma bliskim odnosima s Majkom Crkvom u Kairu. Tek 1994. godine je Koptska orijentalno-pravoslavna crkva priznala punu autokefalnost Etiopske pravoslavne crkve.

Posle svrgnuća cara Haila Selasija 12. septembra 1974. od strane vojne hunte, usledilo je, odvajanje Crkve od države, kao i konfiskovanje i podruštvljenje crkvene imovine. Režim je 1976. svrgao patrijarha Teofila i 1979. pogubio ga. General Mengistu Hajle Marijam je 1977. preuzeo vlast i vladao je, prema staljinističkom uzoru, proganjanjem hrišćana i izgladnjivanjem naroda. Svrgnut je maja 1991. godine.

Vidi još

• Drevnoistočne crkve
• Monofizitstvo

Literatura

• Zizjulas, Jovan (2001). „Eklisiološki problemi svojstveni odnosima istočnih halkidonskih i istočnih (orijentalnih) nehalkidonskih crkava” (PDF). Bogoslovlje: Časopis Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Beogradu. 45 (1-2): 135—152. 
• Janjić, Dragana (2012). Dohalkidonske crkve. Leposavić: Institut za srpsku kulturu. 
• Meyendorff, John (1989). Imperial unity and Christian divisions: The Church 450-680 A.D. The Church in history. 2. Crestwood, NY: St. Vladimir's Seminary Press. 
• Majendorf, Džon (1997). Imperijalno jedinstvo i hrišćanske deobe: Crkva od 450. do 680. godine. Kragujevac: Kalenić. 
• Nikolić, Sanja (2013). Za mir svega sveta i sjedinjenje svih: Bogoslovski dijalog Pravoslavne crkve sa Drevnoistočnim (nehalkidonskim) crkvama. Požarevac: Eparhija braničevska. 

Spoljašnje veze

• Vasilij Lurje, Andrej Kurajev: Glas savesti
• Veronauka: Dohalkidonske crkve
• Izabran novi etiopski patrijarh (SPC, 2. mart 2013) Arhivirano na sajtu Wayback Machine (4. mart 2013)