Pređi na sadržaj

Žitnica i vinski podrum (Medijana)

Dodaj veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Žitnica i vinski podrum
Materijalni ostaci bazena za skladištenje u žitnici
MestoNiš  Srbija
Sagrađen4. vek
GraditeljKonstantin Veliki
Tip strukturepalata

Žitnica i vinski podrum (lat. horreum) otkopana na arheološkom lokalitetu Medijana, kod Niša, 1936. godine, kao što joj i sam naziv kaže bila je skladišni prostor posebne namene za žitarice, vino, ulje i druge životne namirnice poljoprivrednog dobra u sastavu antičke Medijane, a danas u sastavnu arheološkog parka Medijana. Žitnica i vinski podrum, kao i samo naselje (Medijana) nastalo je na samom kraju 3. ili početkom 4. veka.[1][2][3]

Status i kategorija zaštite

[uredi | uredi izvor]

Zbog svog istorijskog i arheološkog značaja Žitnica i vinski podrum, kao i lokalitet na kome se nalaze proglašen je, 19. decembra 1981. godine, za „Kulturno dobro od izuzetnog značaja“ i pod brojem AN 22 uvedeno je u centralni registar spomenika kulture u Republici Srbiji. Kao osnov za upis u registar poslužilo je rešenje Zavoda za zaštitutu i naučno proučavanje spomenika kulture NRS br.220/49 od 09. februara 1949. godine.[4]

Nadležni zavod koji vodi lokalni registar i brigu o ovom arheološkom lokalitetu je: Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš.

Istorija

[uredi | uredi izvor]

Poljoprivreda je zauzimala važno mesto kod stanovnika antičkog Naisusa. Prostrana i plodna niška kotlina, ispresecana dolinama Južne Morave i Nišave, kojom se probijao magistralni komunikacijski prava Via militaris, pružala je dobre uslove za razvoj raznih vidova poljoprivrednih aktivnosti i trgovinu. O tome danas svedoče ostaci nekoliko poljoprivrednih imanja u okolini Naisa.[5] među kojima su i sačuvane ostaci poljoprivrednog gazdinstva u predgrađu današnjeg Niša — Medijane, koja nije imala samo rezidencijalni karakter, već i važan ekonomski značaj za širu oblast, u kome su dobar deo vremena provodili i rimski carevi sa svojom svitom i vojskom, i naseljavali je veteranima kako bi i oni doprineli razvoju poljoprivrede na ovom prostoru.[6]

Poljoprivredno dobro i distributivni centar Municipijuma Nais

Sagrađena 3,5 rimske milje od Naisa, pored leve obale reke Nišave Medijana je prvobitno bila (lat. villae rusticae, suburbium) „poljoprivredno gazdinstvo – fundus (vojno, carsko, gradsko ili veleposedničko), sa stambenim i ekonomskim zgradama prilagođenim potrebama ekonomike“ sa distributivnim centrom za hranu za Municipijum Nais, stari kasnoantički grad i vojni logor, koji je u tom periodu bio veći od sadašnjeg Niša.[7]

Ovakva gazdinstva su u antičkom periodu skoro svuda po Carstvu podizana pored važnih komunikacija sa ciljem da snabdevaju gradove ili širu teritoriju.[8][9][10][11]

Kako je rimska vila na Medijani predstavljala samostalnu i kompleksnu proizvodnu jedinicu ona je posedovala sve što je potrebno za funkcionisanje jedne takve nezavisne ekonomije, i u sklopu vile moguće je izdvojiti različite objekte imajući u vidu funkcije koje su bile sastavni deo u ekonomici vile:

  • skladišta za poljoprivredne proizvode (lat. horrea, granaria),
  • građevine za boravak radne snage (lat. ergastulum)
  • staje za stoku (lat. stabulum),
  • skladišta za alat i pribor.

Prema arhološkim istraživanjima centralno mesto u ekonomskom delu, imali su žitnica i vinski podrum na Medijani namenjeni skladištenju i distribuciji poljoprivrednih dobara u visoko organizovanoj poljoprivrednoj proizvodnji kakva je bila na ovom imanju.[1]

Koncept ekonomskog dela vile na Medijani, koji je svoj najveći uspeh imao u vreme vladavine cara Konstantina, zadržao se, kao i celo naselje i nastavio da normalno živi i posle njegove smrti 337. godine, sve dok nije stradala u velikom požaru, nakon gotskih upada 378. godine.

Život na Medijani je obnovljen posle 386. godine ali ne u onom sjaju koji je pre toga imala, jer naselje više nije imalo carski značaj, a posle smrti Justinijana I, jer usled ekonomskih teškoća i nedostataka vojske, region nije bio sposoban da se odbrani od slovenskih i avarskih napada koji su usledili. To potvrđuju brojne prepravke i doziđivanja, na do danas otkrivenim objektima u Naisu i okolini, koje u suštini nisu bitno menjale prvobitne arhitektonske osnove građevina u Naisu i na Medijani.

Delimičnu obnovu objekti na Medijani doživeće još jednom tokom vladavine vizantijskog imperatora Justinijana (527-565), nakon čega su u toku druge poloviine 6. veka Sloveni iz Panonije, Anti i Avari sve češće napadali oblasti Dardanije, i njene utvrđene gradove, pri čemu su, pljačkali poljoprivredno dobro i više puta razorili grad Nais i Medijanu.[12]

Početkom 7. veka, usled stalnih borbi sa Persijancima i nemogućnosti da brane Balkanske teritorije, Vizantinci napuštaju Nais i Medijanu i prepuštaju ih razaranju varvara. Usled ekonomskih teškoća i nedostataka vojske, region Naisa nije bio sposoban da se sam odbrani od slovenskih i avarskih napada, koji su usledili. Podunavlje je tad opustelo, a tokom druge decenije 7. veka, u vreme vladavine cara Iraklija, sve teritorije na prostoru današnje Srbije konačno su osvojili Avari i Sloveni.[13]

Sa vladavinom cara Iraklija prestaje antički period Naisa i Medijane u njemu. Početkom 8. veka, nakon konačnog prodora Slovena i Avara, u carskom gradu i letnjikovcu Medijana, postepeno zamire svaka stvaralačka aktivnost, poljoprivredna proizvodnja i život. U ovom periodu, pod uticajem pojačaniog pritiska varvara stanovništvo Medijane i Naisa je primorao da se povlači prema jugu Balkanskog poluostrva, dok su se neki novi stanovnici zaposeli Nais i njegova naselja, započeli poljoprivrednu proizvodnju i tu ostali tokom više vekova, sve do pojave prvih tragova slovenske kulture.[14]

Položaj

[uredi | uredi izvor]

Arheološki lokalitet žitnica i vinski podrum danas se nalazi u sklopu arheološkog parka Medijana, u niškoj gradskoj opštini Medijana, na pola puta za Nišku Banju, (kao jednom od najzančajnijih gradski naselja Naisa), u jugoistočnom delu Niške kotline, izvan gusto naseljenog i urbanizovanog gradskog jezgra, istočno od centra Naisa na oko tri rimske milje.[a]

U vreme vladavine cara Konstantina Velikog, ovo rimsko naselje ili kompleks letnjih rezidencija tipa urbanih vila i veliko poljoprivredno gazdinstvo, na pola puta za Nišku Banju, otvorenog tipa, bilo je pokraj puta, koji je od Naisa vodio ka istoku, prema Serdici i dalje prema Konstantinopolisu.

Medijana je svojevremeno imala najveću površinu meću naseljima u okolini Naisa, sa velikim brojem građevina, koje je odvajao široki međuprostor, bašta i poljoprivrednog imanja.[1]

Ova po obliku pravougana građevina sa prateće objektima smeštena je na ovom imanju zapadno od vile sa peristilom na udaljenosti od oko 150 m u neposrednoj blizini magistralnog puta Via militaris.

U centralnom delu smeštena je vila sa peristilom (1), termama (2) i nimfejem (3). Zapadno od nje nalazi se žitnica (4), a severno građevina sa kružnom i oktogonalnom prostorijom. Južno od vile nalaziose vodotoranj (5). Nekoliko drugih manjih vila i privrednih građevina otkriveno je na prostoru između pomenutih objekata: tvrđava (6), vila sa konhama (7), vila sa ogradnim zidom (8), vila (9), vila sa centralnim koridorom (10), žitnica II (11), sakralni objekti (12,13), vicus (14), nekropola (15)[15]

Izgled

[uredi | uredi izvor]

Žitnica (lat. horeum) na Medijani, je bila prostrana građevina pravougaone osnove, debelih kamenih zidova, dimenzija 91 x 27 m, orijentisana u pravcu istok—zapad sa dvoslivnim krovom. U njoj su skladišta izdeljena sa dva reda stubaca, između kojih su smešteni ogromni glineni ćupovi – dolije (visine oko 2 m), gotovo do polovine ukopani u zemlju.[16][17]

Uz zapadni zid nalazili su se bazeni duboki do 1,40 m koji su služili za primanje tekućina (najverovatnije ulja, vina).

Širok ulaz u skladište nalazio se na južnoj strani, a ispred njega postojao je pokriveni trem na stubovima, i pristupna rampa da bi zaprega mogla da priđe što bliže bazenima za skladištenje.

Iz trema žitnice ulazilo se u dve izdvojene prostorije, u jugoistočnom uglu građevine, a takođe i u posebno izdvojeni trakt sa nizom prostorija raspoređenih na zapadnom krilu. Ovaj trakt je po svoj prilici imao spratnu konstrukciju i služio je za smeštaj carske administracije, u čijoj nadležnosti je bilo prikupljanje poreza i distribucija žita i vina.

Objekat je bio na najbolji način, za ono istorijsko razdoblje, zaštićen od požara ili krađe. Prozori su bili uski i postavljeni visoka, a na vratima su bile čvrste brave i metalne reze. Unošenje i i vađenje proizvoda rađeno je ručno, što je zahtevalo zapošljavanje velikog broja radnika.

Glineni ćupovi i bazeni za smeštaj žitarica i tekućine

Napomene

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ Prema spisima Antonija Marcelina, navodeći da su se carevi Valens i Valentijan susreli 365. godine u Medijani.

Vidi još

[uredi | uredi izvor]

Izvori

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ a b v Grupa autora (1983): Istorija Niša I - od najstarijih vremena do oslobođenja od Turaka 1878. godine, Gradina i Prosveta, Niš.
  2. ^ K. Jireček, Vojna cesta, Zbornik Konstantina Jirečeka I, 91–92.
  3. ^ Zirojević O. 1970 Carigradski drum od Beograda do Sofije, Zbornik Istorijskog muzeja Srbije 7, Beograd, 3-196.
  4. ^ Medijana, lokalitet Brzi Brod, Spomenici kulture u Srbiji
  5. ^ P. Petrović, Medijana. Antičko naselje sa vilama, Starinar XLVII/1996, Beograd 1997, 295-300
  6. ^ P. Petrović, Medijana rezidencija rimskih careva, Beograd – Niš 1994.
  7. ^ Petrović P., 1983 Niš u antičko doba, u: Istorija niša I, Niš, (1983). str. 53–75.
  8. ^ E. B. Thomas, Römische Villen in Pannonien, Beiträge zur Pannonischen Siedlungsgeschichte, Budapest 1964
  9. ^ Villa Settlements, in: A.Lengyel, G.T. B. Radan (eds.), The Archaeology of Roman Pannonia, Budapest 1981, 275-321
  10. ^ M.Vasić, Römische Villen von Typus der Villa rustica aus jugoslawischen Boden, Arch. Iug. XI,Beograd 1970, 45-81
  11. ^ V. Dinčev, Rimskite vili v dnešnata bъlgarska teritoriя, Sofiя 1997.
  12. ^ Grupa autora, Niš u srednjem veku, Doba vizantijske vlasti, U: Istorija Niša, knjiga I, Gradina, Niš (1986). str. 83
  13. ^ Istorijski institut Beograd Istorija Niša I, Građevine i topografija u delu Niš u antičko doba. Niš, 1983.pp. 66–70
  14. ^ Dragoslav Srejović, Kad smo bili kulturno središte sveta, Elektronsko izdanje Zajednički poduhvat TIA Janus i Ars Libri Ars libri i Kremen Beograd 2001 Biblioteka Lavirint Knjiga 10
  15. ^ Petrović P., Medijana – rezidencija rimskih careva, Beograd (1994). str. 22.
  16. ^ T. Čerškov, Mediana-horreum, 41-43
  17. ^ P. Petrović, Medijana rezidencija rimskih careva, 41-46

Literatura

[uredi | uredi izvor]
  • Plemić, B. [2015]. Arheološki park Medijana - nedovoljno iskorišćen potencijal turizma Srbije. Turističko poslovanje, (15), 63-74.
  • Bratanić, R. (1938) Arheološka istraživanja u Brzom Brodu. Starinar, XIII: 199-204
  • Ćirić, J. (1974) Prilog istorijsko-geografskom proučavanju lokacija Niša. Niš
  • Ćirković, S. (2003) Spomenici kulture od izuzetnog značaja kao turistička vrednost Srbije. Glasnik Srpskog geografskog društva. 83  (2):  71-86
  • Davidov, D., ur. (2004) Arheološko blago Niša, od neolita do srednjeg veka. Beograd, katalog izložbe

Spoljašnje veze

[uredi | uredi izvor]

Mediji vezani za članak Žitnica i vinski podrum na Vikimedijinoj ostavi


Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Житница_и_вински_подрум_(Медијана)&oldid=27839739”