Zamna
Zamna jeste 41 kilometar duga reka u istočnoj Srbiji, desna pritoka Dunava. Dolina je poznata po pećinama, lukovima i kanjonu. Lokalno stanovništvo je naziva i Zemna. Pod nazivom „Tunelski pećinski luk u kanjonu Zamna“ prostor je zaštićen kao spomenik prirode Republike Srbije.
Tok i geografija[uredi | uredi izvor]
Zamna nastaje na istočnim padinama planine Deli Jovan, ispod Crnog Vrha, na nadmorskoj visini od 1,039 m (3 ft 4,9 in). Prvobitno teče u pravcu istoka. Kod sela Plavna sa leve strane uliva reku Medveđu (poznatu i kao Medvedica). Na ušću reka je formirala prerast, ili prirodni luk. Zaklonjen gustom šumom, zove se Rajski prerast ("Rajski luk") i ima 25 km (16 mi) udaljen od centra sela.[1][2][3] Pećinski lukovi nastaju kada se porozna, krečnjačka tavanica pećine uruši. Zamnin "Rajski luk" je najviši stenoviti luk u Evropi.[4]
Austrijski putnik Feliks Filip Kanic posetio je ovu oblast u drugoj polovini 19. veka. On je opisao planinu Deli Jovan koja se uzdiže iznad reke u četiri terase, kao i ovdašnju drveću floru koja je u to vreme obuhvatala bukvu, hrast, orah i lesku.[5] Područje je prvi put valjano istražio 1895. godine geograf Jovan Cvijić. Dao je naučna objašnjenja za nastanak lukova.[4]
Pećinu je formirala reka, koja je takođe vremenom izazvala urušavanje plafona na dve lokacije. Ovi krovni otvori se zovu vigledi. Pećina je zapravo jedan, kontinuirani pećinski tunel. 155 m (509 ft) je dugačak. Ulazni deo je 18 m (59 ft) visok i 10 m (33 ft) širok. dok je završna šupljina 10 m (33 ft) i 14 m (46 ft) široka. Kako su rupe u srušenom plafonu 70 m (230 ft) odvojene, tunel je potpuno osvetljen dnevnim svetlom. Sama pećina se još uvek ne formira u pun luk, ali se polako u njega pretvara.[4]
Osim luka, na delu Plavna reka je isklesala i četiri kilometara dug kanjon, tipičan za titonski krečnjački region. Kanjon je uklesan u masivu Deli Jovanovog Kuma. Na ovom delu se nalaze i dve pećine: Dudićeva i Cvetkova pećina. Paradise Arch se nalazi na kraju kanjona. Luk je skoro 20 m (66 ft) visok i 4 to 12 m (13 to 39 ft) širok. Iznad luka je prirodni vidikovac.[1][2]
Kod sela Štubik skreće u pravcu severoistoka i sa desne prima Miljakovačku reku, a sa leve Turiju. Prolazeći zapadno od sela Malajnice i istočno od sela Jabukovac, sa leve strane prima Skočku reku. U donjem delu reka dosta vijuga, pre nego što se uliva u Dunav kod Mihajlovca, preko ostrva Ostrovu Mare.[1][2]
Kod Jabukovca postoji nekadašnje korito Zamne. Ono je nekih 100 metara duga i bogata ribom.[5]
Flora i fauna[uredi | uredi izvor]
Bujne šume se sastoje od bukve, običnog graba, vrsta hrasta, paprati i mahovine.[6] Obradivo zemljište najviše obrađuje kukuruz.[5]
Reka je bogata ribom, među kojima su klen, pastrmka, čamac i mrena.[1][5] U Zamni žive i rakovi.[6]
Dolina Zamna takođe obiluje zmijama. Stanište je belouška, smuka, poskoka i evropske guje.[2]
Kako se područje nalazi u blizini zaštićenog područja Vratna, uz Zamnu se mogu videti jeleni i divlje svinje, kao i ptice grabljivice.[6]
Ljudska istorija[uredi | uredi izvor]
U blizini reke je antičko rimsko arheološko nalazište Šarkamen.[5]
Godine 1807, za vreme Prvog srpskog ustanka, vođene su dve bitke u dolini reke: Bitka na Štubiku i Bitka na Malajnici.[5]
Folklor[uredi | uredi izvor]
Lokalni folklor smatra Zamnu magičnom lokacijom, mestom gde se vile okupljaju da zavode prolaznike svojim magičnim plesom. Lokalno stanovništvo koristi vodu ispod luka za magijske rituale.[1] Veruje se da je voda koja teče preko kamenja magično bistra. Takođe, postoje brojne priče o skrivenom hajdučkom blagu, pa je klisura prokopana na više mesta. Stanovnici su takođe verovali da u reci živi Duh vode.[6] Rajski luk je posebno nazvan tako, jer meštani veruju da je to mesto gde duše direktno ulaze u raj i mesto gde se sukobljavaju sile dobrih i višedimenzionalnih demona.[4] Kanic je ljude koje je sreo opisao kao veoma pobožne.[5]
Vodenice[uredi | uredi izvor]
Zamna je bila poznata po vodenicama. Postojao veliki veliki broj vodenica. Seljani su pravili kukuruzno brašno, od kojeg se pekao specifičan kukuruzni hleb, nazvan malaj(ac) . Ona je dala ime selu Malajnica pored kojeg teče reka.[6]
Zaštita[uredi | uredi izvor]
Kanjon je prvi put zaštićen 1957. godine. Ova odluka je ukinuta u junu 2020. novom,[4] kada je pod nazivom „Tunelski pećinski luk u kanjonu Zamna“ prostor zaštićeno kao spomenik prirode.[7] Područje je opisano kao „speleološki objekat tunelsko pećinskog tipa“, i stavljeno u I kategoriju zaštite zbog „međunarodnog, nacionalnog i izuzetnog značaja“, na osnovu „autentičnosti, reprezentativnosti, pejzažne atraktivnosti i očuvanosti“. Zaštićeno područje obuhvata 395 hektara na teritoriji dva sela Štubik i Plavna. Spomenikom prirode administrira Turistička organizacija Negotin.[4]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d Slobodan T. Petrović (9. 11. 2017), „Rajski prerast na Zamni” [Rajski prerast on Zamna], Politika: 25
- ^ a b v g „Reka Zamna” [Zamna River]. Musicarenje.org. 1. 7. 2016. Arhivirano iz originala 11. 11. 2017. g. Pristupljeno 19. 08. 2023.
- ^ Road atlas of Serbia with city maps. Intersistem kartografija. 2006. ISBN 86-7722-205-7.
- ^ a b v g d đ Slavica Stuparušić (19. 1. 2021). „Lepote kanjona Zamne” [Beauty of Zamna Canyon]. Politika (na jeziku: srpski). str. 34.
- ^ a b v g d đ e Slobodan T. Petrović (27. 12. 2020). Kameni most koji je izvajala priroda [Stone bridge carved by nature]. Politika-Magazin, No. 1213 (na jeziku: srpski). str. 20—21.
- ^ a b v g d Slobodan T. Petrović (3. 10. 2007), „Blago reke Zemne” [Treasure of the river Zamna], PolitikaSlobodan T. Petrović (3 October 2007), "Blago reke Zemne" [Treasure of the river Zamna], Politika (in Serbian)
- ^ Slavica Stuparušić (12. 1. 2021). „Pod zaštitom 400 hektara” [400 hectares under protection]. Politika (na jeziku: srpski). str. 33.
