Ilirska Bistrica spada y Jyžni kras, u ictopijckoj pokrajini Juliji, a leži u kotlini reke Reke i duž padina planine Snežnik pored granice sa Hrvatskom. Udaljena je oko 38 km od Rijeke, 71 km Ljubljane i 47 km od Trsta.[2]
Valvasorov crtež utvrde Gradina Trnovo, nekad odvojen od BistriceTpnova 1906. nekad ovojena od Bictpice
Nad gradom i danas dominira gradina (nemački: Feistritz) koja je izgrađena kao utvrda za zaštitu puteva u Julia carsia pred kraj Rimskog carstva. Dolaskom Franaka u IX v. i uspostavom feudalnog režima Bistricom vladaju germanski feudalci, da bi došla pod vlast Habsburgovaca pod čijom je vladavina sve do 1918. s osmogodišnjim prekidom s Napoleonovim osvajanjem početkom XIX v. i stvaranja Ilirske provincije. Pa otud i pridjev Iirska uz naziv Bistrice koji se prvi put spominje 1830.. Za srednjeg veka kasnoantička utvrda je obnovljena kao tipični burg[3], ispod kojeg su se razvila dva naselja; Bistrica kao naselje zanatlija i Trnovo kao naselje seljaka. U austrijsko doba je naselje potpadalo pod Kranjsku, a u Astrougarskoj su u sastavu Austrijsko Primorje, a granica s Markgrofovijom Istrom je prolazila po vpxovima Brkina. U naselju je bio pokrajno sud, a 1864, je u Ilirskoj Bistrici osnovana Narodna čitaonica. Ta dva naselja (Trnovo i Bistrica) spojila su se u jedinstvenu celinu tek 1927. kada je bila u sastavu pokrajine Julija (Venezia Giulia) pod Kraljevinom Italijom, da bi aneksijom Julije Jugoslaviji od 1945. pripala Sloveniji.
Za nastanak naselja su bili pogodni prije svem izdašni kraški izvori, prostrane šume Snežnika u zaleđu, te povoljna saobračajna povezanost. Pilane, mlinarstvo i trgovina su omogočili razvoj mesta i prvih manjih industrijskih obrta. Pilane i mlinovi se spominjy več u prvoj polovici XV. v. U XII. veku je reka Bistrica poganjala više od 40 vodenica. Početkom XIX. v. je bilo 29 pilana, koje su godišnje prerađivale do 3000 vozova drva, većinom za Rijeku, a i za Trst. Kada je bila u drugoj polovici XIX. v. izgrađena železnička pruga do Rijeke, pilane i trgovina drvima postali su još značajniji, a vrhunac je dosegnyt između dva rata. Oko 1900-e je počela raditi prva parna, a 1938. i električna pilana[4].
Železička ctanicaIstočno od Ilirske Bistrice je brdo Ahac (799 m), na kojem je bio japodsko/keltski (železno doba) kašteljer stalno naseljen sve do antike, kao što su potvrdila iskapanja na početku XX. v., kada su otkriveni i ostaci rimskih zgrada unutar gradine. Starija literatura iz kraja XIX. v. spominje naseobinu na severnoj strani, na velikoj gomili promera 50 metra, ali novija arheološka topografija nije potvrdila njegovo postojanje[5].
Prema severozapadu u smeru prema bregu Stražica, nalazi se linija 3 km dugog masivnog zidu. Trasa zidu se zatim spušta na zapad do gradine iznad Trnova i okreće se natrag prema Ahacu, gde završava. Zidovi su zatvarali prirodni piralo prolaz između te dvije uzvisine i prelaz prema trnovskom kašteljeru. To je dio odbrambenog sistema nazvanog Julijski zid (Claustra Alpium Iuliarum). To potvrđuje i otkriće antičkih zgrada, uključenih u konstrukciju bedema, koji je bio širok 4 metra. Terasasto zasnovan kašteljer nad Trnovom spada među najveći naseljeni komplekse na Krasu, okružuje ga skoro 1000 metra dug nasip, ponekod visok i pet metra. i ova gradina je bila naseljena u gvozdeno doa i u antici. U naselju je krajem XIX. v. iskopan skeletni grob iz železnog doba s bogatimi prilozima (broncano posuđee, oružje). U gradini su otkriveni ostaci drvenih objekata. Kraj naselja je bila nekropola u kojoj je otkopano oko 200 grobova, većinom iz doba između VI. i IV. veka pr.n.e.. Grobovi su bili žarni (tipično za japodsko-keltsku kulturu), a među prilozima se izdvaja česta apulska keramika. 1978. je otkriveno još 133 grobova s urnama i bez njih, pokriveni s keramičkimi pločama. Nalazi keramičkix posuda, broncanih i železnih predmeta procjenjuje se za razdoblje od VIII. do V. v. pr.n.e.. Po načinu pokopa i grobnim prilozima je trnovska nekropola značajan predstavnik japodske kulture u starijem železnom dobu.
Na uzvisini Gradina na istočnom delu Ilirske Bistrice su vidljivi temelji i delovi nekadanjeg kaštela iz XII. veka. Kaštel je spadao u niz feudalnih kaštela na reci Reki, postavljen je bio na važnoj strateškoj tački. U izvorima se spominje u XIII. v., kada su u njemu boravili bistrički gospodari, kasnije u vlasništvu devinskih grofova, u XIV. v došao je pod pravnu oblast Postojne i s tim pod Auersperge. U XVII. v. su stanovnici koristili kaštel kao sklonište. Njegov nekadanji izgled je sačuvan na crtežu Valvasora[6].
_1904.jpg)
