Korisnik:Danijelar53-17/pesak
PRVA POLOVINA DVADESETOG VEKA[uredi | uredi izvor]
Rudarstvo na tlu centralnog Balkana u prvoj polovini XX veka[uredi | uredi izvor]
Jamsko otkopavanje kamenog uglja u Boljevcu počelo je početkom XX veka. Koncesiju za eksploataciju uglja 1903. godine dobio je Mihajlo Čebinac, kraljevački kamenorezac.
Istorija rudišta Majdanpek je duga. To je rudnik koji je radio u svim periodima našeg rudarstva. Svoju istoriju u XIX veku započeo je kao rudnik gvožđa, zatim za kratko vreme - gvožđa i bakra, da bi potom 40 godina bio rudnik bakra. U Majdanpeku je 1908. godine počela proizvodnja pirita i trajala je do prvih godina posle Drugog svetskog rata.
Ruda bakra[uredi | uredi izvor]
Borska rudišta, širom sveta poznata po izdašnosti i bogatstvu ruda, imaju dugu istoriju. Ovde su se odvijali rudarski radovi i u periodima pre nove ere. Na poznatim rudištima Bora, Noka Dulkan i Tilva Roš, dok su ova brda postojala u svom prvobitnom obliku, bilo je tragova starih rudarskih radova iz rimskog doba. U srednjem veku ovde najverovatnije nije rađeno, a i prve godine XX veka nije se ništa znalo o Boru kao rudištu bakra. Nastojeći da pronađe bogatija rudišta zlata u Glogovici od onih koja su davala zlatonosne kvarcne žice Deli Jovana, Đorđe Vajfert je preduzeo istraživanja u Boru. Istražne radove je vodila uprava glogovačkog rudnika Sveta Ana. Krajem 1902. godine istražni radovi su bili u rudištu bakra Čoka Dulkan, da bi već sredinom 1903. godine bile utvrđene i prve rezerve borskog rudnika od 255 390 tona rude sa visokim sadržajem bakra. Iste godine Vajfertu je izdata koncesija na 50 godina, nazvana "Sveti Đorđe", veličine 240 rudnih polja. Naredne godine obrazovano je akcionarsko društvo Compagnie Francoise des Mines de Bor, sa sedištem u Parizu. Društvo su obrazovali: Vajfert, Banka Mirabo iz Pariza, Pierari i Komp. i francusko društvo za ispitivanje i preduzimanje poslova iz Pariza.
Godine 1905. podignuta je prva topionica u Boru. Do 1933. godine u tom rudniku su otkopavane samo rude koje nije trebalo obogaćivati. Pošto se proizvodnja stalno povećavala, morali su se otkopavati i oni delovi rudišta u kojima je ruda siromašnija,pa je 1929. godine podignuta probna flotacija. Pošto su istražni radovi uspešno okončani, izgrađena je prava flotacija i puštena u rad 1933. godine. Borske rezerve rude znatno su se povećavale pronalaženjem novog rudišta Tilva Mika 1912. godine. Tilva Roš, kao rudište zlatonosnog pirita sa relativno malim sadržajem bakra, otkriveno je u toku Drugog svetskog rata. U periodu od 1933. do 1940. godine Bor je ostvarivao obimnu proizvodnju, četrdeset hiljada tona blister bakra godišnje, odnosno milion tona rude visokog kvaliteta.
Ruda olova, cinka i srebra[uredi | uredi izvor]
Rudišta olova, cinka i srebra Trepča, poznata u svetu po velikim koncentracijama rude na malom prostoru, imaju dugu istoriju koja nije najbolje razjašnjena. Početkom 1926. godine izvedeni su prvi istražni radovi, da bi se već iste godine ušlo u rudno telo na horizontu 830 metara i osnovalo akcionarsko društvo "Tgersa Mtez, Š." kao ogranak londonskog društva Rudnik i flotacija proradili su 1930. godine, a topionica 1940. godine. Trepča se, zahvaljujući veoma povoljnim koncentracijama rude i metala, razvila u najveći rudnik olova i cinka u Evropi. Vlasnici su iz Trepče izvlačili veliku dobit (1937. godine ona je iznosila pola milijarde dinara).
Ruda zlata[uredi | uredi izvor]
Zlatonosne nanose Peka i njegovih pritoka eksploatisalo je lokalno stanovništvo u svim vremenima. 0 ispiranju zlata u Peku govori baron Herder, pošto je tuda prošao 1835. godine na putu za Majdanpek. Zlatonosne nanose u istočnoj Srbiji otkrio je 1888. godine rudarski inženjer Feliks Hofman, banatski Nemac, koga mnogi smatraju jednim od pionira mladog srpskog rudarstva. Istraživanja, koja je finansirao strani kapital 1902 - 1903. godine, pokazala su da su nanosi Peka oko Neresnice povoljno zlatonosni (oko 330 td/t3 nanosa). Bagerovanje zlatonosnih nanosa u Peku započeto je 1903.godine i prvog dano rada dobijeno je 82 grama zlata. Već 1906. godine u dolini Peka kod Neresnice radila su tri bagera vedričara. Širena je eksploatacija zlata iz nanosa Peka, Mlave, Timoka, Porečke reke i njihovih pritoka. Ceo zlatonosni rejon Peka kontrolisali su jugoslovenska kraljevska kuća i predstavnici krupnog inostranog kapitala.
U rudištu zlata Blagojev kamen otvoren je rudnik "Sveta Varvara" 1933. godine, sa prosečnom mesečnom proizvodnjom 12 kilograma zlata.Rudnik Blagojev kamen nije slavno dočekao kraj Drugog svetskog rata. U toku okupacije Nemci su rudnička postrojenja, fabriku za preradu rude i znatan deo rudarske kolonije razorili, a opremu odneli.
Kraljevina Jugoslavija, sa svojom skromnom i rascepkanom privredom, nije pokazivala namere i nije imala potrebu za valorizacijom mineralno-sirovinskog bogatstva. S druge strane, krupna preduzeća bila su u rukama krupnog kapitala, čija su osnovna poslovna načela sadržana u pravilu da sa što manje ulaganja izvuku što veću dobit. U takvim okolnostima funkcionisalo je tadašnje rudarstvo. Bilo je, aktivnih osam rudnika kamenog uglja, od kojih je Vršku čuku, Dobru i Rtanj finansirao strani kapital. U grupi mrkih ugljeva strani kapital je držao pet koncesija, država dve, a domaći zakupci pet. Među rudnicima lignita jedan je bio u zakupu stranog vlasnika.
Ruda antimona[uredi | uredi izvor]
Pred Drugi svetski rat Jugoslavija je proizvodila 40% evropskog antimona. Najveći deo te proizvodnje poticao je iz podrinjskih rudnika Krupnja, Zajače, Stolica i Dobrog potoka. Uprava podrinjskih rudnika, formirana zbog eksploatacije olova, predložila je državi kao vlasniku 1889. godine da se pokuša pretapanje antimonskih ruda, pošto je cena antimona - metala bila znatno povoljnija od ceneolova. Pripreme na rudnicima i u topionici brzo su završene, i već u januaru 1890. godine počela je proizvodnja antimona. Rezultati su bili odlični: bogata oksidna ruda stavljana je neposredno u plamenu peć. Krupanjski rudnik i topionica antimona radili su, s povremenim prekidima, do 1944. godine. Rudnik Stolice otvoren je 1916. godine, za vreme austrijske okupacije, i davao je više od 90% rude krupanjskoj topionici. Sve do 1901. godine u zajačkim rudištima ruda je vađena i izvožena. Topionica, koja se sastojala iz tri peći za oksidaciju i dve plamene peći za redukciju rude, puštena je u pogon 1901. godine u Zajači. Topionice u Zajači i Krupnju radile su s prekidima. Posle Prvog svetskog rata topionica u Zajači nije radila do 1936. godine, kada je koncesije kupio nemački kapital zbog nastalih strateških potreba nemačke ratne industrije.
Prema zamisli Nemaca, Kostolac je trebalo da postane jedan od snažnih energetskih centara u Podunavlju. Električnom energijom, nastalom od ovog uglja, napajali bi se industrijski pogoni u Beogradu i Boru. Zato su doneli odluku o intenziviranju proizvodnje uglja i u Kostolac početkom 1942. godine dovukli pet parnih bagera, kojima je počelo otkrivanje uglja, odnosno otvaranje površinskog kopa. Površinsko otkopavanje uglja započeto je krajem 1943. godine. Uporedo sa izgradnjom površinskog kopa Novi Kostolac, počeli su, sredinom1942. godine, gradnju termoelektrane i dalekovoda Kostolac - Bor i Kostolac - Beograd.
U toku Drugog svetskog rata Nemci su eksploatisali i raubovali ležišta uglja, bakra, olova, cinka, antimona, srebra i zlata. Rudište Blagojev kamen tipičan je primer bezobzirne pljačke.
Reference[uredi | uredi izvor]
Prof.dr Slobodan Vujić, prof.dr Borislav Jovanović, Časlav Jordović, (2003). „Rudarstvo na tlu centralnog Balkana”
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Prof.dr Slobodan Vujić, prof.dr Borislav Jovanović, Časlav Jordović, (2003). „Rudarstvo na tlu centralnog Balkana”