Krajputaš mehandžiji Đorđu Jeliću u Brđanima
| Krajputaš Đorđu Jeliću u Brđanima | |
|---|---|
 Spomenik sa amanetom Đorđa Jelića | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Brđani |
| Opština | Opština Gornji Milanovac |
| Država |  Srbija |
| Vrsta spomenika | krajputaš |
| Vreme nastanka | 1852-1856 |
Krajputaš mehandžiji Đorđu Jeliću u Brđanima (Opština Gornji Milanovac) nalazi se ispod hrasta–zapisa u blizini Ibarske magistrale. Sebi za života podigao ga je mehandžija Đorđe Jelić i na njemu ostavio amanet da svi budući zakupci mehane plaćaju pomen njemu i potomcima u Manastiru Vujan.[1]
Istorijat[uredi | uredi izvor]
Đorđe Jelić doselio se iz Crne Gore u Brđane 30-ih godina 19. veka. Bio je jedan od najbogatijih doseljenika – kupio je stari turski han pokraj glavnog druma u kome je otvorio mehanu, manastirsku vodenicu na reci Despotovici i veliko imanje sa kompleksima šume.
Kao vatreni pristalica Miloša Obrenovića, bio je deputat na Svetoandrejskoj skupštini na kojoj je 11. decembra 1858. godine doneta odluka o povratku Miloša Obrenovića za kneza Srbije. Đorđe Jelić umro je 15. marta 1861. godine u 60-oj godini. Sahranjen je na Vujanskom groblju.[2]
Opis spomenika[uredi | uredi izvor]
Spomenik pripada tipu tzv. „kapaša”. Isklesan je od žutog peščara sklonog propadanju usled vlage. Stub je impozantnih dimenzija: visok 215 cm, stranica širine 49 cm i 30 cm, s poklopcem obrnute zarubljene piramide dimenzija 70h70h32 cm.
Smešten ispod krošnje velikog hrasta, spomenik je u zasenku patinirao u mrko, sa kapom obraslom mahovinom. S prednje, istočne strane većim delom je oštećen i kruni se. Zahvaljujući starijoj fotodokumentaciji, u potpunosti je moguće rekonstruisati izgled spomenika i sve natpise.[3]
Pri vrhu spomenika isklesan je stilizovan grb Kneževine Srbije sa krunom i ocilima, dimenzija 28h28 cm. Sa strana grba, u uglovima, nalaze se dve sedmokrake zvezde, a ispod anđeli raširenih krila. Ispod grba uklesan je polukružan natpis: ĐORĐE (J)ELIĆ, a u plitkom udubljenju dimenzija 78h40 cm poprsje mehandžije. Prikazan je kao čovek u zrelim godinama, dugih brkova. Na glavi mu je fes sa kićankom, a za širokim pojasom - silavom zadenuti jatagan i kubura. Desnu ruku, o koju je okačena čuturica, položio je na grudi.
Epitaf[uredi | uredi izvor]
Ispod poprsja, u ramu dimenzija 34h58 cm, bilo je upisano 6 redova:
- ZA SVOI I
- SVOI POTO
- MAKA SPO
- MEN 31. JULIJA
- 1852. GOD.
- U BRĐANIMA
Na desnoj, bočnoj strani stuba urezan je natpis u 37 redova koji glasi:
- „Na desnoi strani spomenika ostavljam toi poslednji nadpis s moiom dragom voljom kao od 1835. g. tako i od sada da manastiru Vuinu kad god liturgie buduće platežno budi koi moju meanu bilo pod zakup držao dužan da bude više rečene liturgie davati i tako, posle mene moi sin Andrija i dok e moe familie i M. Vuina – Đ. E.1856. g.”
Leva, bočna strana i naličje, na kojem je plitko udubljen pravougaoni prostor sa lučnim završetkom dimenzija 31h90 cm, su prazni. Najverovatnije da je ovo polje bilo planirano za kasniji tekstualni urez.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Glišić, dr Milomir V (1999). Brđani. Gornji Milanovac: Odbor za proučavanje sela SANU Beograd. str. 163.
- ^ Glišić, dr Milomir V (2012). Rodoslovi familija i porodica sela Brđani. Gornji Milanovac: Autor. str. 41. ISBN 978-86-7432-061-7.
- ^ Savović, Saša (2009). Srce u kamenu: krajputaši i usamljeni nadgrobnici rudničko-takovskog kraja. Beograd: Službeni glasnik. str. 39. ISBN 978-86-519-0181-5.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Savović, Saša (2009). Srce u kamenu: krajputaši i usamljeni nadgrobnici rudničko-takovskog kraja. Beograd: Službeni glasnik. str. 39. ISBN 978-86-519-0181-5.
- Glišić, dr Milomir V (2012). Rodoslovi familija i porodica sela Brđani. Gornji Milanovac: Autor. str. 41. ISBN 978-86-7432-061-7.
- Glišić, dr Milomir V (1999). Brđani. Gornji Milanovac: Odbor za proučavanje sela SANU Beograd. str. 163.
- Radičević Branko V, Plava linija života: srpski seoski spomenici i krajputaši, „Savremena škola” Beograd, 1961.
- Stanić Radomir, Spomenik sa testamentom, Čačanski glas, 20. septembar (1968). str. 6.
- Glišić dr Milomir V, Brđani, Biblioteka „Hronike sela” br. 97, Odbor za proučavanje sela SANU Beograd, Gornji Milanovac, 1997.
- Dudić Nikola. Stara groblja i narodni belezi u Srbiji, Republički zavod za zaštitu spomenika kulture Beograd, Posebna izdanja 13, „Prosveta” Beograd. 1995. ISBN 978-86-07-00900-8.
- Nikolić Radojko, Kamenoresci narodnog obraza: kamenorezaštvo i kamenoresci zapadne Srbije, „Litopapir” Čačak 1998.
- Savović Saša, Srce u kamenu: krajputaši i usamljeni nadgrobnici rudničko-takovskog kraja, „Službeni glasnik” Beograd; Muzej rudničko-takovskog kraja Gornji Milanovac, 2009. ISBN 978-86-519-0181-5. ISBN 978-86-82877-29-5.
- Glišić dr Milomir V. Rodoslovi familija i porodica sela Brđani, autorsko izdanje, Gornji Milanovac. 2012. ISBN 978-86-7432-061-7.