Lažni prijatelji

U lingvistici se pod pojmom lažni prijatelji podrazumevaju parovi reči ili grafema u dva jezika ili dijalekta, koji izgledaju ili zvuče isto (ili slično), ali imaju različito značenje. Lažni prijatelji predstavljaju veliki problem ljudima koji tek savladavaju strani jezik i usvajaju njegove reči, a predstavljaju problem i u sporazumevanju i komunikaciji.

Uzroci nastanka pojave

Sa etimološke tačke gledišta, postoji nekoliko načina da nastanu lažni prijatelji:

• Zajednička etimologija: Ako je jedan jezik preuzeo reč iz drugog jezika, ili su oba preuzeli reč iz nekog trećeg ili ga nasledili od zajedničkog pretka, i ako je kasnije ta reč promenila značenje ili dobila dodatna značenja u bar jednom od ovih jezika, izvorni govornik jednog jezika će se suočiti sa pojavom lažnih prijatelja pri usvajanju drugog jezika.
• Homonimi: U određenim slučajevima, lažni prijatelji se razvijaju odvojeno u različitim jezicima. Reči obično trpe male izmene u izgovoru, koje se akumuliraju tokom dužeg vremena, pa se ponekad slučajno dogodi poklapanje reči po izgledu ili izgovoru, uprkos njihovom različitom poreklu. Tako jezik A i jezik B mogu imati reči koje zvuče (izgledaju) isto, a u stvari označavaju različite pojmove. Na primer, reč banka postoji i u srpskom i u ruskom jeziku, ali na srpskom znači banka (novčani zavod, ustanova koja posluje novcem), a na ruskom znači tegla. Tako je, na primer, francuska reč ignorer (ne znati) slična engleskoj reči ignore (ne obazirati se). Pod lažnim prijateljima najčešće se podrazumevaju međujezički homonimi.
• Različiti alfabeti: Problemi se javljaju kod grafema koje izgledaju isto, ali se ne čitaju isto. Primer su lažni parovi ćiriličnih i latiničnih grafema: В (V i B), Н (N i H), Р (R i P), C (C i C), У (U i ipsilon) i Х (H i iks).
• Pseudo-anglicizmi: To su nove reči izvedene od engleskih morfema nezavisno od analogne konstrukcije u engleskom jeziku i sa različitim nameravanim značenjem. Na primer, reč oldtajmer (oldtimer) se u engleskom jeziku koristi kako bi se opisala osoba, a u nemačkom jeziku se koristi isključivo da se opiše auto. Ima reči koje su i u engleski i u srpski jezik stigle iz nekog trećeg jezika, uglavnom iz latinskog, a nemaju isto značenje. Čak i izvorno engleske reči mogu da znače nešto drugo u srpskom jeziku, i to iz nekoliko razloga:
  1. pogrešno su shvaćene kada su stigle u srpski jezik;
  2. dobro su shvaćene, ali sad u engleskom znače nešto drugo;
  3. dobro su shvaćene, ali sad u srpskom znače nešto drugo.

Istraživanja u lingvistici

Pod lažnim prijateljima se podrazumevaju ne samo međujezički homonimi, već i međujezički paronimi. Kod njih se i pored znatnih razlika u zvučnom obliku, zbog delimične formalne sličnosti, koja je ipak upadljiva, izazivaju pogrešne asocijacije i poistovećivanje značenja koja su naprotiv različita. Posmatrani na međujezičkom planu, teško je razdvojiti pojave međujezičke homonimije i međujezičke paronimije. Razlika je u stepenu zvučne sličnosti. Ako je ta zvučna sličnost veća uz istovremene razlike u značenju, reč je o međujezičkoj homonimiji, a ako je manja, govorimo o međujezičkoj paronimiji. Može se zaključiti da je pojava lažnih prijatelja vrlo složene prirode, a činjenica koja dodatno otežava izučavanje ove pojave je postojanje pozajmljenica.

Međujezički paronimi su uočeni prvenstveno kao jezički fenomen prilikom usvajanja stranog jezika. U slavistici su najčešće razmatrani bez ozbiljnije teorijske analize, u vidu slučajne pojave koja prilikom usvajanja stranog leksičkog sistema onemogućava pravilno odvijanje komunikacije. Stoga se njihove prve klasifikacije u slavističkim radovima baziraju na formalnim obeležjima.

Pojava lažnih prijatelja se svrstava u sferu formalnih, uglavnom slučajnih podudaranja reči dvaju jezika u kontaktu, koja se odlikuju znatnim semantičkim distinkcijama, te se međujezički paronimi tretiraju kao jezički balast.

Da ovakav skup leksema, formiran na preseku skupova dvaju jezika u kontaktu, poseduje kategorijalna obeležja, pokazala su najnovija lingvistička istraživanja.