Lapidarijum u Doboju
_01.jpg)
Lapidarijum u Doboju posebno je uređena površina na otvorenom prostoru ispred JU Muzeja u Doboju. Osnovan je sa ciljem da populariše i zaštiti deo srednjovekovnih spomenika kulture koje je Zavod za zaštitu spomenika kulture predao na čuvanje i prezentaciju muzeju.
Položaj i razmeštaj[uredi | uredi izvor]
Lapidarijum u Doboju smešten je ispred Muzeja u Doboju, sa leve i desne strane od ulaza adaptirane zgrade muzeja sagrađene 1926. godine. U centralnom je jezgru Doboja u ulici Vidovdanska 4.
Lapidarijum broji ukupno pet (od ukupno šest stećaka koliko poseduje muzej), od kojih su tri kopije a tri originali. Pet stećaka smešteno je u lapidarijum u dvorištu muzeja, a jedan stećak je izložen u okviru stalne izložbene postavke muzeja.
U dvorištu Muzeja u Doboju lapidarijum čine dve posebne celine: dva originalna stećka koja su sa leve strane (od ulaza u muzej) i tri kopije stećaka Vojvode Momčila na njenoj desnoj strani. Poslednji stećak težak nekoliko tona koji potiče iz srednjeg veka, a pronađen je u šumvitom delu naselja Kakmuž na Ozrenu, postavljen je u lapidarijumu krajem 2012. godine.
Opšte informacije[uredi | uredi izvor]
Stub kulture i znanja, spoj tradicionalnog i modernog, most između prošlosti i budućnosti danas predstavlja lapidarijum (lat. Lapidarium) ispred muzeja u Doboju, kao mesto na kome su izloženi kameni spomenici sa prostora Republike Srpske, Bosne i Hercegovine. Kako se takve kolekcije najčešće nalaze u dvorištu arheoloških i istorijskih muzeja, pod otvorenim nebom, tako je i na platou ispred muzeja u Doboju nastao lapidarijum sa dva originalna i tri replike nadgrobnih spomenika, stećaka iz srednjovekovnog perioda.
Stećci (stojećak kamen, kam, biljeg, mramor) u ovom lapidarijumu su srednjovekovni nadgrobni spomenici u obliku velikog kamena ili sanduka, sa uklesanim ukrasima.[1] Kao i mnogi drugi i ovi stećci u lapidarijuma muzeja u Doboju, smatra se da su deo kulture stećaka nastale u istočnoj Hercegovini u okrilju srpske pravoslavne kulture, na području Nemanjićke Srbije, odakle su se širili u unutrašnjost Balkana u Bosnu. Najstariji mramor sa natpisom je župana Grda iz sredine 12. veka.[2]
Osnovni motiv formiranja lapidarijuma, pored prezentacije srednjovekovnih spomenika kulture Bosne i Hercegovine, bila je i njihova zaštita od propadanja.
Izgled[uredi | uredi izvor]
Originalni stećci[uredi | uredi izvor]
Od ukupno tri stećaka koliko je u posedu muzeja u Doboju, dva originalna stećka, nalaze se u lapidarijumu a treći stećak, nađen u selu Osredak (opština Stanari) je izmešten i nalazi se u unutrašnjosti Muzeja kao deo stalne postavke arheološkog odeljenja.[3]
Prvi srednjovekovni stećak (težak 6 tona) koji je postavljen u lapidarijumu 19. avgusta 2010. godine, dislociran je sa prostora stare, unutrašnje nekropole u Ševarlijama.[4] Stećak je, pre nego što je postevljen u lapidarijumu bio na nekoj livadi, blizu kamenoloma na mestu gde je nekad bila nekropola, koja je zbog iskopavanja kamena uništavane prilikom izgradnje puteva, pruga i drugih objekata.[4]
Drugi stećak u lapidarijumu (težak nekoliko tona), pronađen je u šumskom delu naselja Kakmuž na planini Ozren krajem 2012. godine.
Stećke su radili tradicionalni seoski srednjovekovni majstori.[3]
Kopije stećaka[uredi | uredi izvor]
_05.jpg)
Replike tri stećka na prostoru lapidarijuma su delo dobojskog vajara Drage Handanovića.[5][6] On je nakon tri godine rada, u saradnji sa stručnjacima Muzeja u Doboju, kopije izradio po jedinstvenoj tehnologiji od armiranog natur betona. Kopije po izgledu, dimenzijama i prostornom položaju odgovaraju originalu. Prva kopija jednog od tri stećka postavljena je u lapidarijumu 6. oktobra 2012. godine.[7]
Po izgledu, dimenzijama i prostornom položaju kopije stećaka u potpunosti odgovaraju originalima sa srednjovjekovne nekropole u Banji Vrućici poznatije kao grob vojvode Momčila, odnosno po narodnom verovanju nadgrobni spomenici bračnog para, vojvode Momčila i njegove supruge Vukosave, za koje se pretpostavlja da su živeli u periodu između 13. i 16. veka.[8] Treći stećak, je po narodnom vjerovanju grob „sina Vojvode Momčila i po izradi je najjednostavniji, a po veličini najmanji. Međutim istoričari nisu utvrdili da je ikakav Vojvoda Momčilo vladao tim krajem, u periodu posle rata u Bosni i Hercegovini. Kako se nezna njihovo poreklo nije tačno utvrđeno niti koliko su stari ovi stećci. Postoji više pretpostavki od raznih autora, ali ni jedna od postojećih pretpostavki nije naučno potvrđena (niti porečena).[9]
Izrada kopija ova tri stećka trajala je gotovo godinu dana, jer je u tom periodu trebalo u muzejskoj radionici napraviti 19 otisaka od gipsanih negativa, a zatim 19 gipsanih i armiranih delova. Kopije su rađene u sitnozrnastoj frakciji, tako da armaturna mreža i kvalitet betona garantuju neograničenu trajnost stećaka.[7]
Stećak, za koji se vjeruje da je grob vojvode Momčila ima prizmatičnu osnovu, pravilno izrađenu od jednog komada. Gornji deo spomenika ima oblik pravilnog sarkofaga, u obliku kuće sa dvokrilnim krovom. Obrubljen je 12 cm debelim okruglim rubom. Rubovi se završavaju na uglovima u kamene jabuke. Na najistaknutijoj strani se vidi pravilno utesana ruka od ramena, savijena u laktu, sa pesnicom, koja drži topuz ili baklju. Ispod pesnice sa pruženim palcem u vis, nalazi se držak od topuza. Glava topuza je eliptičnog oblika sa tri reda brazda.[8]
Stećak, za koji se vjeruje da je grob Momčilove supruge Vukosave, dugačak je 110, širok 80, a visok 170 cm i okrenut je u pravcu sjever-jug. Na vrhu završava kupolom u obliku jabuke, iz koje se na sve strane spuštaju brazde i 14 polja bez ikakvih drugih ornamenata.
Treći stećak (stečak deteta) koji je najmanji, po izradi najjednostavniji je i ne svršava se u jednom slemenu, već svaka strana ima oblik pravilnog trapeza. Na gornjem delu pravougaono-horizontalnog krova istesana je jabuka, koja ima ovalan oblik. Rubovi stećka su debeli oko 10 cm. Na njemu nema nikakvoga natpisa, ni posebnih ukrasa.[10]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
- Lapidarijum
- Regionalni muzej u Doboju
- Legat Drage Handanovića
- Drago Handanović
- Stećci Vojvode Momčila
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Venzel, Marijan (1965). Ukrasni motivi na stećcima. Sarajevo: Veselin Masleša.
- ^ Bešlagić, Šefik (1971). Stećci: kataloško topografski pregled. Sarajevo: Veselin Masleša.
- ^ a b „Kulturno-istorijska baština – www.opstinastanari.com” (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2023-02-10.
- ^ a b P, Sl (2010-08-20). „Stećak obogatio stalnu postavku”. Glas Srpske (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2023-02-11.
- ^ Pet i po decenija stvaralaštva Drage Handanovića (na jeziku: srpskohrvatski), Pristupljeno 2022-12-31
- ^ Kaišarević Lj. (2019). Drago Handanović: 60 godina umjetničkog oblikovanja - Laktaši: Grafomark, ISBN 978-99976-36-55-3.
- ^ a b ČASOPIS ZA KNjIŽEVNOST, UMJETNOST I KULTURU UDRUŽENjA KNjIŽEVNIKA REPUBLIKE SRPSKE. „Umjetnik u fokusu: DRAGO HANDANOVIĆ” (PDF). www.uk-rs.org. Pristupljeno 31. 12. 2022.
- ^ a b „Stećci vojvode Momčila – stecak.map” (na jeziku: bošnjački). Pristupljeno 2023-02-17.
- ^ Dujić, Dijana (2013-01-16). „Stećci uspomena na vojvodu Momčila”. Glas Srpske (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2023-02-11.
- ^ Vuković, Željka Draganić. „STEĆCI VOJVODE MOMČILA”. Kulturni Centar Teslić (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2023-02-17.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
Mediji vezani za članak Lapidarijum u Doboju na Vikimedijinoj ostavi
