Mesopotamijska arhitektura

*Dur-Untaš*, ili *Čoka zanbil*, koga je u 13. veku p. n. e. izgradio *Untaš Napiriša*, je jedan od najbolje očuvanih zigurata na svetu. Nalazi se u blizini Suze, Iran.

Mesopotamska arhitektura i uopšte umetnost razvija se paralelno sa razvojem Egipta, i ne zna se koja je kultura starija, druga istorijska civilizacija se rađala na Bliskom istoku, postepeno napuštajući neolitsko društvo. Između 3500. i 3000. p. n. e. u dolini Tigra i Eufrata, na teritoriji današnjeg Iraka istočne Sirije i Irana nastala je Mesopotamija. Egipat i Mesopotamija istorijske su kulture koje su se istovremeno pojavile. Obe su monarhije i različite su po religiji ali u Tinitskom i Džemedetnarskom dobu postojale su već kulture u današnjem smislu reči toga pojma. Egipatska monarhija Starog Carstva održavala se dugi niz godina sve do revolucije koja je uništila Staro Carstvo, ali je tradicija bila snažnija. U Međuriječiju Tigrisa i Eufrata pojavila se kultura čije dinastije možemo pratiti samo iz slučajnih događaja i mesnih ratova, samo je Akadska monarhija umela da upravlja celom zemljom međuriječija. Ljudska je moć morala da prizna božansku, što je postao osnov za ceo život. Egipat je imao kralja i boga u jednoj ličnosti i zaruku sreće što se ogledalo u izvesnom optimizmu kod Egipćana. U Mesopotamiji je vladar samo zastupao Boga. Od Srednjega Carstva je svako ko je zaslužio imao pravo na posmrtni život. Ništa slično nije postojalo kod Mezopotamaca, i na njih su čekali samo bedni izgledi za večnost. Ni jedni nisu imali običaj da dugačko šire o umetničkom delu svojim divljenjima. Mezopotamski pisar: “bilo je lepo gledanje”. O arhitekturi Mesopotamije znamo na osnovu bilblioteke 30.000 glinenih pločica cara Asurbanipala. Glavni materijal za izgradnju su bile opeke. Zidovi su se gradili u debljini od 6-12 metara i ukrašavali su se fanajsnim pločama a gradili su se hramovi, palate na umetnim uzvišenjima kao i zigurati. Palate su bili na umetnim brdašcima i zgrade su se grupisale okolo unutrašnjih dvorišta. Materijali od kojih su se stvarale skulpture su bili glina, bronza ili kamen diorit.

Zigurati su bila vrsta hrama zajedničkog za Sumere, Vavilonce i Asirce iz drevne Mesopotamije. Najstariji primeri zigurata datiraju s kraja trećeg milenijuma p. n. e. a poslednji su iz 6. veka p. n. e. Građeni u smaknutim redovima oko pravougaone, kružne ili kvadratne osnove, zigurati su imali piramidalnu strukturu. Opeke sušene na suncu činili su srž zigurata, dok je fasada bila od pečene opeke. Fasada je često bojena u razne boje i verovatno je imala neko kosmološko značenje. Broj spratova bio je od dva do sedam, sa svetilištem ili hramom na vrhu. Pristup svetilištu bio je omogućen nizom stepenika s jedne strane zigurata ili spiralnim stepeništem od osnove do vrha. Najznačajniji primeri ovih građevina su ruševine u Uru i Korsabadu u Mesopotamiji.