Muzika Jermenije

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Matenadaran M6288, Ženski trubadur sa sazom, Horomos, Ani, 1211.

Muzika Jermenije (haykakan yerazhshtut’yun) ima svoje poreklo u jermenskoj visoravni, datira iz 3. milenijuma pre nove ere[1][2] i predstavlja dugogodišnju muzičku tradiciju koja obuhvata raznovrsnu sekularnu i versku, ili svetu muziku (kao što su jermensko pojanje i tagovi iz šarakana, zbirke najstarijih duhovnih pesama Jermenije, zajedno sa autohtonim haz muzičkim zapisima).[1][2][3] Narodnu muziku je posebno sakupljao i prepisivao Komitas Vardapet, istaknuti kompozitor i muzikolog, krajem devetnaestog i početkom dvadesetog veka, koji se smatra i osnivačem moderne jermenske nacionalne muzičke škole.[4][5] Jermensku muziku predstavili su na međunarodnom nivou brojni umetnici, kao što su kompozitori Aram Hačaturjan, Aleksandar Arutjunijan, Arno Babadžanjan, Hajg Gudenjan i Karen Kavalerijan, kao i tradicionalni izvođači kao što je svirač duduka Đivan Gasparjan.[1]

Melodijska osnova[uredi | uredi izvor]

Jermenska skala

Tradicionalna jermenska narodna muzika kao i jermenska crkvena muzika nije zasnovana na evropskom tonskom sistemu već na sistemu tetrakorda.[6] Poslednja nota jednog tetrakorda takođe služi kao prva nota sledećeg tetrakorda – što čini mnogo jermenske narodne muzike manje-više zasnovano na teorijski beskrajnoj skali.

Narodna muzika[uredi | uredi izvor]

Matenadaran, rukopis br. 346, str. 280a. Muzičar sa sazom u ruci

Jermenija ima dugu tradiciju narodne muzike još od antike. Tokom sovjetske ere, jermenska narodna muzika se predavala na državnim konzervatorijumima – 1978. godine, uticajni kanoničar i kompozitor Hačatur Avetisjan osnovao je odsek za narodnu muziku Državnog konzervatorijuma Komitas u Jerevanu. Tradicionalni instrumenti uključuju sledeće: kamanče, kanon (citra u obliku kutije), dol (dvoglavi ručni bubanj, vidi davul), oud (lauta), duduk, zurla, kaval, sring, svi, pku, parkapzuk, tar, dmblak, bambir i u manjem stepenu saz. Drugi instrumenti koji se često koriste uključuju violinu i klarinet. Duduk se smatra nacionalnim instrumentom Jermenije, a među njegovim poznatim izvođačima su Margar Margarjan, Levon Madojan, Vače Hovsepjan, Gevorg Dabagjan i Jegiš Manukjan, kao i najpoznatiji Jermenski savremeni dudukista Dživan Gasparjan.[7]

Značajni izvođači narodne muzike su vokalisti kao što su Armenak Šahmuradjan, Ofelija Hambardzumjan, Vagaršak Sahakjan, Araksija Giulzadjan, Varduhi Hačatrjan, Norajr Mnacakanjan, Hovanes Badaljan, Hajrik Muradjan, Valja Samveljan, Rima Saribekjan, Avak Petrosjan i Flora Martirosjan.

Postoji i nekoliko jermenskih folklornih ansambala, Folklorni ansambl Šogaken, osnovan 1995. u Jerevanu,[8] i drugi kao što je Arev Jermenski folklorni ansambl.

Umetnost gusana i ašika[uredi | uredi izvor]

U drevnoj i srednjovekovnoj Jermeniji, gusani su bili kreativni i izvođački umetnici – pevači, instrumentalisti, igrači, pripovedači i profesionalni narodni glumci u javnim pozorištima. Reč gusan se prvi put pominje u ranim jermenskim tekstovima iz 5. veka, npr. Faust Vizantijski, Mojsije iz Horene i drugi. U ranom srednjem veku reč gusan se koristila kao ekvivalent klasičnoj grčkoj reči mimos (mime). Postojale su 2 grupe gusana:

Matenadaran, rukopis koji prikazuje grupu muzičara, 16 - 17. vek

1. Prvi su bili iz aristokratskih dinastija (feudalci) i nastupali su kao profesionalni muzičari;

2. Drugu grupu činili su popularni, ali nepismeni gusani.

Gusani su bili i kritikovani i hvaljeni, posebno u srednjovekovnoj Jermeniji. Usvajanje hrišćanstva je uticalo na jermenske ministrante, postepeno menjajući njihovu etičku i ideološku orijentaciju. Centar gusana bio je Gogtn gavar (kanton), oblast u provinciji Vaspurakan Velike Jermenije koja se graničila sa provincijom Sjunik.

Tokom kasnog srednjeg veka, gusane su nasledili popularni, poluprofesionalni muzičari zvani ašug ili ašik, koji su svirali instrumente kao što su kamanče i saz. Sajat-Nova, ašik i pesnik iz 18. veka, poštovan je u Jermeniji. Ostali jermenski ašugi su Dživani, Šeram, Širin, Šaen, Havasi i Ašot.

Narodna muzika u jermenskoj dijaspori[uredi | uredi izvor]

Jermenski narodni muzičari

Potomci preživelih iz genocida nad Jermenima, poreklom iz Zapadne Jermenije, i jermenski emigranti iz drugih delova Bliskog istoka naselili su se u raznim zemljama, posebno u Centralnoj dolini Kalifornije. Umetnici druge i treće generacije, poput Ričarda Hagopijana, svirača ouda koji je povezan sa kef tradicijom jermensko-američke muzike, očuvali su svoje narodne tradicije.[9][10] Ovaj plesno orijentisan stil jermenske muzike, koristeći jermenske i bliskoistočne narodne instrumente (često elektrificirane) i neke zapadnjačke instrumente, sačuvao je narodne pesme i igre Zapadne Jermenije. Mnogi umetnici su takođe svirali savremene popularne pesme kosmopolitske Turske i drugih bliskoistočnih zemalja iz kojih su Jermeni emigrirali na Osmu aveniju Menhetna u Njujorku (naziv surjaran ili café aman znači kafeterija).[11] Bendovi kao što je Vosbikijan Bend iz Filadelfije bili su značajni tokom 1940-ih i 1950-ih po razvoju sopstvenog stila „kef muzike”, pod jakim uticajem popularnog američkog big bend džeza tog vremena.[12] Drugi svirač ouda, Džon Berberijan, posebno je poznat po svojim spojevima tradicionalne muzike sa rokom i džezom 1960-ih.

U libanskoj i sirijskoj dijaspori, George Tutunjian, Karnig Sarkisijan i drugi izvodili su jermenske revolucionarne pesme, koje su brzo postale popularne među jermenskom dijasporom, posebno među pristalicama ARF-a. U Teheranu, u Iranu, narodnu muziku jermenske zajednice karakteriše delo Nikola Galanderijana (1881–1946) i hora Gotan.[12]

Religiozna muzika[uredi | uredi izvor]

Srednjovekovna jermenska himna, 1332.

Jermenska verska (ili sveta) muzika, koja je pretežno vokalna, jedna je od najstarijih grana hrišćanske kulture, a uvedena je nakon hristijanizacije Jermenije 301. godine nove ere. Jermensko pojanje, komponovano u jednom od osam modusa, najčešća je vrsta religiozne muzike u Jermeniji. Napisano je u hazu, obliku autohtone muzičke notacije. Mnogi od ovih napeva su drevnog porekla, koji sežu do prehrišćanskih vremena, dok su drugi relativno moderni, uključujući nekoliko koje je komponovao sveti Mesrop Maštoc, koji je takođe izmislio jermensko pismo. Neki od najboljih izvođača ovih pevanja, ili šarakana, nastupaju u Svetoj katedrali u Ečmiadzinu (Vagaršapat), a među njima je nastupala i pokojna sopran Lusine Zakarjan.

Makar Jekmaljan (1856–1905) komponovao je Patarag, postavku Božanstvene liturgije Jermenske apostolske crkve, koju je završio 1892. godine u nekoliko aranžmana i koja je prvi put objavljena u Lajpcigu 1896. godine. Ovakav raspored liturgije inkorporirao je polifone i homofone glasovne delove u strukturu Liturgije. To je uticalo na kompozicioni pristup Komitasa, koji je bio Jekmaljanov učenik (zajedno sa delima Kristapora Kara-Murze) i takođe uveo polifoniju u svojoj verziji Liturgije krajem 19. veka.[13]

Klasična muzika[uredi | uredi izvor]

Jermenski orkestar Adane, 1902-1906.

Jermenski klasični kompozitori otomanske klasične muzike su Kemani Tatjos Eksercijan (1858–1913), teoretičar muzike Hampartsum Limondžijan (1768–1839) koji je razvio uticajni sistem notacije „Hamparsum“ i Bimen Šen Der Gazarijan (1873–1919).

Aleksandar Spendjarov (1871–1928), Armen Tigranijan (1879–1950) i Haro Stepanijan najpoznatiji su po svojim jermenskim operama. Sargis Barkudarjan (1887–1973) i Garo Zakarijan (1895–1967) su reprezentativni kompozitori pre- i ranog sovjetskog jermenskog doba. Najpoznatiji je, međutim, bio Aram Hačaturjan (1903–1978), međunarodno poznat, posebno po muzici za razne balete i besmrtnom Plesu sa sabljama iz kompozicije za balet Gajane. Gevorg Jermenijan (1920–2005), Anahit Cicikijan (1926–1999), Arno Babadžanjan (1921–1983), Barseg Kanatčijan (1885–1967), Edvard Mirzojan (1921–2012), Boris Parsadanijan (1925–1997), Ašot Zorabjan (1945–), Aram Satijan (1947–) i Vartan Adžemijan (1956–) predstavljaju jermenske kompozitore iz sovjetskog doba. Josif Andrijasov (1933–2000) je bio uticajni kompozitor-simfonista, moralni filozof i učitelj. Aleksandar Arutjunijan (1920–2012) najpoznatiji je po svom Koncertu za trubu u A-duru. Aleksandar Doluhanijan (1910–1968) je komponovao ili aranžirao brojne jermenske pesme, uključujući i poznatu „Lastu”. Aleksandar Adžemijan (1925–1987), Ašot Satijan (1906–1958) i Vagaršak Kotojan (1921–1992) poznati su po svojim doprinosima jermenskoj horskoj i vokalnoj muzici. Eduard Abramijan (1923–1986) pisao je pesme na poeziju jermenskih pesnika Ovana Tumanjana i Avetika Isakijana koje su danas deo standardnog repertoara. Artemi Ajvazjan (1902–1975) napisao je prve sovjetske muzičke komedije, među kojima je i popularni „Stomatolog sa Orijenta“. Poslednjih godina, Avet Terterijan (1929–1994), Tigran Mansurijan (1939–), Vače Šarafjan (1966– ) i Aram Petrosjan (1972– ) su postigli globalni uspeh. Još jedan priznati, noviji, klasični kompozitor je Hačatur Avetisijan (1926–1996), čije su mnoge kompozicije zasnovane na tradicionalnim folklornim temama. Urugvajsko-jermenski kompozitor Korijun Aharonjan (1940–2017), pored zapaženog korpusa avangardnih kompozicija, obavio je obimni muzikološki i politički rad. Jermenski nacionalistički kompozitor Aleksandar Kalojan (1962–) poznat je po svojim izrazito nacionalističkim delima za vojni bend i orkestar, uključujući marševe, tonske pesme i simfonije koje su odmah prepoznatljive kao „jermenske“.[14]

Aram Hačaturjan sa jermenskim kompozitorima i muzičarima u Dilidžanu

U klasičnoj muzici mnogi jermenski pevači su stekli svetska priznanja: soprani Gohar Gasparjan, Sona Gazarijan, Arpine Pelivanijan, Lusine Amara, Keti Berberijan i, odnedavno, Izabel Bajrakdarijan i Ana Kasjan, mecosopran Tatevik Sazandarjan, tenori Tigar Levonjan, Gegam Grigorjan, i Vahan Mirakjan; basovi Ara Berberijan i Henrik Alaverdijan, kao i bas-bariton Barseg Tumanijan.

U dijaspori, jermenski muzičari kao što su pijanista Šahan Arzruni, violinisti Manoug Parikijan i Levon Čilingirijan, i kompozitori poput Alana Hovhanesa dostigli su međunarodnu slavu.

Jermensko-američki kompozitor Džon Hodijan stvorio je „Pesme izgnanstva“, novu muziku zasnovanu na poeziji srednjovekovnog jermenskog slikara, pesnika i sveštenika Mkrtiča Nagaša. Sa tri vokalne solistkinje, uz duduk, oud, dol i klavir, The Naghash Ensemble je na međunarodnoj turneji od 2014. Njihovu muziku je nemačka radio stanica BR Klasik opisala kao hibrid "klasične muzike, džeza, folka i postminimalizma". Skot Džajls (1965–) je Amerikanac jermenskog porekla poznat po svojim brojnim simfonijama i koncertima. Jermensko-kanadski kompozitor Vahram Sargsijan (1981– ) predstavlja mlađu generaciju jermenskih savremenih kompozitora koji je uglavnom poznat po svojim horskim kompozicijama.[15]

Džez[uredi | uredi izvor]

Prvi džez bend u Jerevanu osnovan je 1936. godine. Sovjetski džez razvili su Jermeni poput Artemija Ajvazjana, koji je osnovao Jermenski državni orkestar Estrada 1938. Zapaženi izvođači u vokalnom žanru bili su: Georgi Minasijan, Artašes Avetijan i Levon Sevan, kao i Elvina Makarjan i Datevik Hovanesijan. Tigran Hamasjan je savremeni džez pijanista rođen u Gjumriju koji je pod jakim uticajem jermenske narodne tradicije, često koristeći njene skale i modalitete.

Popularna muzika[uredi | uredi izvor]

Pop muzika[uredi | uredi izvor]

Jermenske popularne pesme izvodili su poznati izvođači iz sovjetskog doba kao što su Ruben Matevosjan, Ofelija Hambardzumjan, Varduhi Kačatrijan i Papin Pogosijan. Suzan Jakar i Udi Hrant Kenkulijan bili su poznati kabare izvođači u Turskoj tokom 1920-ih i 1930-ih. Ostali predstavnici sovjetske i moderne jermenske pop muzike uključuju Belu Darbinjan, Raisu Mkrtčjan i savremenije vokalne izvođače kao što su Elvina Makarjan, Erna Juzbašjan, Nadežda Sargsjan, Zara Tonikjan, Sjuzan Margarjan i Datevik Hovanesijan. Jermenski muški pop izvođači su Ruben Hakverdjan i umetnici iz dijaspore Adis Harmandijan, Pol Bagdadlijan, Manuel Menengičijan i Makim Panosijan. Harout Pamboukjian je široko popularna pevačica rođena u sovjetskoj Jermeniji, a koja trenutno živi u Los Anđelesu.[12]

Tokom 2000-ih, pop pevači kao što su Sirušo i Andre predstavljali su Jermeniju na takmičenju za pesmu Evrovizije.

Rabiz muzika[uredi | uredi izvor]

Rabiz ili rabis, je žanr jermenske popularne muzike i potkulture, koji se odlikuje svojim tekstovima i plesno orijentisanim sintetizovanim melodijama u taktu 6/8 sa elementima jermenske narodne muzike.[16] Uprkos širokoj upotrebi termina, etimologija ili definicija reči "rabiz" nije jasno shvaćena. Prema nekim izvorima, potiče od ruske fraze „rabotniki iskusstva“ koja se koristila u sovjetsko vreme, što znači „umetnički radnici“, u odnosu na sindikate koji su se specijalizovali za novu muziku.[17]

Rabiz muzika, koju sviraju muzičari kao što su Tatul Avojan i Hajk Gevondjan (poznatiji kao Spitakci Hayko) je takođe široko popularna među jermenskim dijasporskim zajednicama u Los Anđelesu i Rusiji. [16] Potžanr rabiz muzike, nazvan „kef“ (nije povezan sa istoimenom jermensko-američkom kef muzikom),[9] tiče se romantične ljubavi ili zabave, ali i ljubavi prema porodici ili patriotizmu.

Rabiz muzika je nedavno doživela neočekivani međunarodni komercijalni uspeh, posebno u Turskoj, sa „Mi Gna“ jermensko-američkog repera Super Sakoa, u kojem se pojavljuje Hajk Gevondjan, koji je na prvom mestu na Shazam Top 100 listi, a njegov video je sakupio preko 190 miliona pregleda na YouTube-u.[18][19]

Rok[uredi | uredi izvor]

Među rok bendovima starije generacije bili su Arakjalner (Apostoli) Artura Mešijana,[20] Vostan Hajots, Ajas i Arevačak. Savremeni jermenski rok bendovi uključuju Sard, Bambir 2, Vordan Karmir, Dogma, Reinkarnacija i alternativni rok bend The Beautified Project. Jermenski progresivni metal bendovi su se takođe pojavili na jermenskoj muzičkoj sceni poslednjih godina sa bendovima kao što su Dorijans (bend) i Armenian Space Station.[21]

Hip Hop[uredi | uredi izvor]

Hip hop muzika u Jermeniji je popularna prvenstveno među omladinom. Jedan od zapaženih jermenskih hip hop bendova 2000-ih bio je Hay Tgheq ("Jermenski momci"), osnovan 2001. Nakon raspada benda, članovi Mišo i HT Hajko započeli su sopstvene solo karijere. Najpopularnija hip-hop pesma na jermenskom jeziku smatrana je pesma iz 2006. „Qami Pchi“ sada već ugašene grupe HAYQ, koju je producirao kanadsko-jermenski kompozitor i producent DerHova. U dijaspori, reper iz Glendejla, iz Kalifornije, R-Mean, stekao je popularnost među jermenskom zajednicom pesmom „Open Wounds“, koja obeležava sećanje na genocid nad Jermenima, i pokrenuo pokret „Open Wounds 1915“. Druge jermenske rep grupe su formirane u Nemačkoj, kao što je Armenios, koju su u Nemačkoj osnovali A-Shot, ArmoX & 15Volt. Tokom 2010-ih, pomenuti singl jermensko-američkog repera Super Sakoa „Mi Gna“ postigao je komercijalni uspeh širom sveta i remiksovan je na preko 10 jezika i od strane međunarodnih umetnika, kao što su Metr Gims (Francuska), Balti (Maroko) i DJ Pantelis (Grčka).

Jermenski muzičari iz dijaspore[uredi | uredi izvor]

Postoji veliki broj muzičara jermenskog porekla, ali koji žive ili su rođeni van Jermenije.

U Francuskoj je umetnik Šarl Aznavur (rođen Aznavurijan), jermenskog porekla, poznat po svojim nastupima i pesmama tokom decenija.[22] System of a Down, međunarodno popularni alternativni metal bend iz Sjedinjenih Država, osnovali su Deron Malakijan, Serdž Tankijan, Šavo Odadžijan i Džon Dolmajen, od kojih su svi jermensko-američkog porekla. Tankijan je takođe objavio nekoliko solo albuma sa političkim i društveno svesnim sadržajem. Povremeni saradnik SOAD- a Arto Tunčbojacijan je poznati turski muzičar jermenskog porekla, koji je poznat u Turskoj i širom sveta, a trenutno ima svoj džez klub u Jerevanu, u Jermeniji. Bio je osnivač benda Armenian Navy Band.

Klavijaturista Derek Šerinijan je poznati rok klavijaturista koji je svirao sa Alis Kuperom, grupom Kiss i Dream Theater-om, između ostalih. Endi Madadijan je iranski jermenski umetnik, a Vigen Derderijan je iranski jermenski džez i pop pevač. Armik, iranski jermenski flamenko gitarista i kompozitor, poznati je virtuoz novog flamenko žanra. Jermensko-američki multiinstrumentalista Dani Bedrosijan je glavni klavijaturista za Rock and Roll Hall of Fame bend, Parliament-Funkadelic Džordža Klintona (takođe poznat kao P-Funk), od 2003. godine. Džordž Mgrdičijan, rođen i odrastao u Njujorku, bio je jermenski američki muzičar koji je svirao nekoliko instrumenata u džez žanru, uključujući oud i klarinet.[23]

Andre Manukijan je francuski tekstopisac i džez pijanista jermenskog porekla. Učestvovao je kao sudija na francuskoj verziji Pop Idola, Nouvelle Star, 12 sezona. Godine 2015. pratio je sirijsko-jermensku pevačicu Lenu Čamamjan u produkciji modernih obrada jermenskih narodnih pesama kao što su Sareri Hovin Mernem i Moutn'er.[24]

Lena Čamamjan je sirijsko-jermenska kantautorka koja je postala poznata po svojim modernizovanim džez obradama tradicionalnih arapskih i jermenskih narodnih pesama.[25] Godine 2014. bila je član žirija na međunarodnom takmičenju za jermensku muziku „Tsovits Tsov – ArmVision 2014“ u pozorištu Kremlj u Moskvi.[26]

Jermensko-američka grupa "Taline i prijatelji" igrali su glavnu ulogu u razvoju veština jermenskog jezika za decu širom sveta od ranih 1990-ih.[27]

Ostali jermenski muzičari su Ara Topouzijan koji nastupa na kanonu i VANArmenya,[28] koji peva i narodne, dečje i patriotske pesme, nastupa na klavijaturama i promoviše muziku „drugog Gomida“, Grikora Mirzajana Sunija.[29]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v Manukian, Manuk (25. 9. 2017). „4. Armenia - Music of Armenia”. Ur.: Danielson, Virginia; Reynolds, Dwight; Marcus, Scott. The Garland Encyclopedia of World Music: The Middle East. Routledge. ISBN 978-1351544177. Pristupljeno 8. 8. 2020. 
  2. ^ a b Pahlevanian, Alina; Kerovpyan, Aram; Sarkisyan, Svetlana. Armenia, Republic of (Armenian Hayastan). Oxford Music Online. Pristupljeno 8. 8. 2020. 
  3. ^ „Armenian chant – vocal music – Britannica”. Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 8. 8. 2020. 
  4. ^ „Komitas – Armenian composer – Britannica”. Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 8. 8. 2020. 
  5. ^ At'ayan, Robert; Nersessian, Vrej N. (19. 11. 2013). Armenian Neume System of Notation: Study and Analysis. Routledge. str. 273. ISBN 978-1136801495. Pristupljeno 8. 8. 2020. 
  6. ^ „Articles of Komitas about church music”. Komitas.am. Pristupljeno 28. 9. 2012. 
  7. ^ Nercessian, Andy (28. 8. 2001). The Duduk and National Identity in Armenia (na jeziku: engleski). Scarecrow Press. ISBN 9781461672722. 
  8. ^ „Shoghaken Ensemble history on "Road To Armeania"”. Road-to-armenia.com. Arhivirano iz originala 07. 10. 2018. g. Pristupljeno 28. 9. 2012. 
  9. ^ a b Kezelian, Harry (25. 7. 2019). „Kef Music – the Jazz of Armenian People”. The Armenian Mirror-Spectator. Pristupljeno 8. 8. 2020. 
  10. ^ „Oud Great Richard Hagopian to Perform at Abril Bookstore on Feb. 22”. The Armenian Mirror-Spectator. 13. 2. 2020. Pristupljeno 8. 8. 2020. 
  11. ^ Koskoff, Ellen (2005). Music Cultures in the United States: An Introduction. Routledge. str. 288—294. ISBN 1135888809. Pristupljeno 8. 8. 2020. 
  12. ^ a b v Alajaji, Sylvia Angelique (2015). Music and the Armenian Diaspora: Searching for Home in Exile. Indiana University Press. ISBN 978-0253017765. Pristupljeno 8. 8. 2020. 
  13. ^ Soulahian Kuyumjian, Rita (2001). Archeology of Madness: Komitas, Portrait of an Armenian Icon (2 izd.). Reading, England; Princeton, NJ: Taderon Press (Gomidas Institute). str. 29—30. ISBN 1903656109. Pristupljeno 9. 8. 2020. 
  14. ^ „firstedition.com”. firstedition.com. Arhivirano iz originala 22. 7. 2012. g. Pristupljeno 28. 9. 2012. 
  15. ^ Vahram Sargsyan at Classical Connect
  16. ^ a b Leupold, David (1. 9. 2018). „The Echoes of the Disappeared: Rabiz Music as a Reverberation of Armenian-Azerbaijani Cohabitation”. Caucasus Edition. Pristupljeno 8. 8. 2020. 
  17. ^ Bretèque, Estelle Amy de la (2012). Biliarsky, Ivan; Cristea, Ovidiu; Oroveanu, Anca, ur. The Balkans and Caucasus: Parallel Processes on the Opposite Sides of the Black Sea. Cambridge Scholars Publishing. str. 327. ISBN 978-1443837057. Pristupljeno 8. 8. 2020. 
  18. ^ „'Mi Gna' by Armenian rapper Super Sako becomes top hit in Turkey”. armenpress.am (na jeziku: engleski). Pristupljeno 11. 9. 2017. 
  19. ^ Super Sako (17. 8. 2016), Super Sako "Mi Gna" – ft: Hayko HIT, Arhivirano iz originala 26. 04. 2023. g., Pristupljeno 14. 9. 2017 
  20. ^ [1] Arhivirano 28 maj 2010 na sajtu Wayback Machine
  21. ^ „Third Eye Gathering Celebrates Arts, Music @ the Roxy”. 14. 4. 2010. 
  22. ^ „Armenya.com”. Armenya.com. Arhivirano iz originala 26. 6. 2012. g. Pristupljeno 28. 9. 2012. 
  23. ^ „George Mgrdichian | Biography & History | AllMusic”. AllMusic. Pristupljeno 15. 3. 2016. 
  24. ^ „André Manoukian fait revivre la musique de ses ancêtres”. La Provence. 7. 5. 2016. Pristupljeno 21. 9. 2021. 
  25. ^ „Lena Chamamyan”. The Aurora Humanitarian Initiative. Pristupljeno 16. 9. 2021. 
  26. ^ „Tsovits Tsov unites global Armenian talent through its musical heritage”. Music of Armenia. 24. 11. 2014. Arhivirano iz originala 16. 09. 2021. g. Pristupljeno 17. 9. 2021. 
  27. ^ „Taline and Friends at St Sarkis, By Nina Smith, St. Sarkis Armenian Orthodox Church, 2015”. Arhivirano iz originala 28. 03. 2023. g. Pristupljeno 11. 04. 2023. 
  28. ^ „VANARMENYA: Tebi Moush-Sasoun”. CD Baby. Arhivirano iz originala 18. 12. 2011. g. Pristupljeno 28. 9. 2012. 
  29. ^ The Suni Project: Music Preservation
  • Hagopian, Harold. "The Sorrowful Sound". 2000. In: Broughton, Simon & Ellingham, Mark, with McConnachie, James and Duane, Orla (eds.), World Music, Vol. 1: Africa, Europe and the Middle East, pp. 332–337. London: Rough Guides Ltd, Penguin Books. . ISBN 1-85828-636-0.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć)

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Video[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Музика_Јерменије&oldid=27699126”