Nijagara (reka)

Nijagara
Nijagarini vodopadi
Opšte informacije
Dužina	65 km
Reka na Vikimedijinoj ostavi

Nijagara (engl. Niagara) je reka u Severnoj Americi, duga 65 km, odvaja Kanadu i SAD, a spaja jezera Iri i Ontario. Presečena je Nijagarinim vodopadima (visina oko 50 metara) značajnim turističkim mestom sa velikim hidroelektričnim postrojenjima.

Geologija

Reka Nijagara

Region Nijagare je smešten na delu velike plane koja se proteže od istoka prema zapadu počevši od severnih Visokih Laurentijana (kanadska strana) približno 161 km severno od Toronta, Ontario, prema južnom Alegei platou. Zemljišna ploča Nijagare pokriva 100 km², i sa istoka i zapada reke Nijagara. Ova plana je mali deo depresije zemljišta Velikih jezera gde se nalaze jezera Gornje jezero, Mičigen, Hjuron, Iri i Ontario. Područje depresije Velikih jezera okružuju visoke planine. Klima u području Nijagare je slična onoj u proteklih 5.000 godina. U današnje vreme Velika jezera sačinjavaju 20 procenata svetskih zaliha sveže pitke vode, sa tim da je 99 procenata te vode glacijalnog porekla, tako da je poluostrvo Nijagara u stvari prirodni nasip.

Plato Nijagare počinje od Votertauna, Njujork, SAD a završava se na ostrvu Manutolin, u kanadskoj provinciji Ontario. Ukupno je u dugačak 1.609 km i predstavlja dno drevnog mora. Kroz svoju dužinu od Hamiltona, Ontario do Vatertauna, Njujork plato se izdiže od 183 do 189 metara nadmorske visine. Plato Nijagare je osnovni razlog nastanka Nijagarinih vodopada. Bez platoa, ne bi bilo ni Nijagarinih vodopada i već milionima godina plato Nijagare nastavlja da erodira u severnom pravcu. Područje koje sada predstavlja Južni Ontario je izronilo iz mora u paleozoiku pre više od 245 miliona godina. Ordovikanska i Surlianska stena su najstarije nađene u području starosti od 430-415 milona godina.

Istorija

Prvi ljudi su stigli u region Nijagara pre skoro 12.000 godina, u pravo vreme da svedoče o nastanku Nijagarinih vodopada. Zemlja je bila drugačija tada, sastojala se od tundre i zimzelene šume. Tokom ovog perioda (Paleo-Indijan period, trajao do pre 9.000 god.) Nijagara je bila naseljena narodom Klovis. Pre 9.5000 godina velike šume su pokrivale najseverniji deo Onarija. Šume su bile izvor hrane za lovce-sakupljače Arhaičnog perioda (9.000 do 3.000 god. p. n. e.) sa jelenom, lososom, ribom i jestivim biljem. Male grupe su lovile zimi, hraneći se lješnjacima i životinjama uhvaćenim u šumama. Veće grupe su se okupljale leti, praveći kampove tokom sezone lova na ribu na obalama reka i oko jezera. Period Šuma je trajao od 3.000 do 300 god. p. n. e., završavajući se vrhuncom kulture Irkoeza na severnom Ontariju. Kada su evropski istraživači stigli početkom 17. veka, Irkoeska sela su bila pod direktnim uticajem raznih poglavica izabranih iz najvećih klanova. Za uzvrat, ova sela su bila zaštićena moćnom konfederacijom plemena. Nažalost, unutrašnji sukobi Naroda Pet-Plemena jezera Iri su dodatno pogoršani upadom Evropljana, predstavljenih trima konfederacijama: Hjuron, Petun i Neutralnima. Nijagara se održavala kao teritorija gde se živelo u međusobnoj i harmoniji sa prirodom sve do rata rata zbog krzna 1651. između Hjurona i Irkoesa, koji su podstakli Francuzi, kada su Irkoezi u potpunsti uništili Neutralce.

Hidroelekrtana na Nijagari

Do američke revolucije Irokezi su uspeli da drže belce skoro u potpunosti van područja Nijagara. Godine 1812. američki predsednik Džejms Medison je objavio rat Kanadi. Materijalni dokazi tog rata i danas pokrivaju obale reke. Nedavno su nađeni skeleti američkih vojnika blizu stare tvrđave Iri.

Godine 1820. postavljene su prve stepenice do obale reke kod Tejbl Rok-a i prevoz brodićima nizvodno od vodopada je mogao početi. Do 1827. makadam je sagrađen od pristaništa do vrha puta na kanadskoj strani. Nijagara ima možda najkompleksniju istoriju prevoza u celoj severnoj Americi.

Između 1849. i 1962. godine napravljeno je 13 mostova preko reke Nijagara. Četiri od njih još uvek postoje. Konjska putnička zaprega je radila između 1700. i 1896. godine. Prva željeznica vučena konjima je otvorena 1841. i išla je između Čipave i Kvinstona. Konji su 1854. godine zamenjeni parnom lokomotivom da prevoze putnike onoga što je postajalo grad Nijagara. Između kasnih 1700. i sredine 1800-ih, čamci su bili glavni način da se stigne do Nijagarinih vodopada. Prava železnica je puštena u promet 1902. godine preko prvog u svetu visećeg mosta koji je mogao da izdrži težinu voza. Korištenje čamaca je konstantno opadalo kako su turisti sve više počeli da koriste automobile, autobuse ili voz za posetu. Turistička putovanja su počela 1820-tih i za pedeset godina su se udesetostručila i postala dominantna privredna grana ove oblasti.

Vidi još

• Nijagarini vodopadi
• Vrtlog Nijagara