Pređi na sadržaj

Operacija Labrador

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Operacija Labrador bila je operacija pod lažnom zastavom koju je sprovela Kontraobaveštajna služba (KOS) Jugoslovenskog ratnog vazduhoplovstva u glavnom gradu Hrvatske, Zagrebu, tokom ranih faza hrvatskog rata za nezavisnost. Osmišljen je kao serija terorističkih napada sa ciljem stvaranja imidža Hrvatske kao profašističke države. Dve eksplozije izvršena su 19. avgusta 1991. godine, jedno u Domu Jevrejske zajednice i drugo u blizini jevrejskih grobova na groblju Mirogoj; nije bilo žrtava. Dodatni napadi bili su usmereni na železničku mrežu i bili su osmišljeni da umešaju hrvatskog predsednika. Operacija Labrador je dopunjena Operacijom Opera — propagandnom kampanjom koju je osmislio KOS da bi dezinformisao medije.

Dalje aktivnosti operacije Labrador prekinute su u septembru, nakon što su hrvatske vlasti zauzele regionalni štab Jugoslovenskog ratnog vazduhoplovstva u Zagrebu i zaplenile dokumentaciju u vezi sa operacijom. Vlastima je trebalo skoro mesec dana da analiziraju zarobljene dokumente, što je dalo vreme glavnim agentima koji su učestvovali u bombaškim napadima da pobegnu. Petnaest drugih je uhapšeno u vezi sa napadom, ali su kasnije pušteni u razmenu zarobljenika. Pet agenata KOS-a koji su učestvovali u operaciji Labrador suđeno je u Saveznoj Republici Jugoslaviji po optužbama za terorizam i oslobođeni. Hrvatske vlasti su uhvatile dvojicu agenata KOS-a koji su učestvovali u operaciji i sudili im zajedno sa još sedam agenata kojima je suđeno u odsustvu. Pritvorenici su oslobođeni optužbi, dok su oni kojima je suđeno u odsustvu osuđeni.

Postojanje operacije Labrador dodatno je potvrđeno svedočenjem bivšeg agenta KOS-a, majora Mustafe Čandića, tokom suđenja Slobodanu Miloševiću pred Međunarodnim krivičnim sudom za bivšu Jugoslaviju 2002. godine.

Istorijska pozadina[uredi | uredi izvor]

U avgustu 1990. došlo je do pobune u Hrvatskoj sa središtem u pretežno srpskim naseljenim područjima Dalmatinske zagore kod Knina,[1] Like, Korduna i Banije i istočne Hrvatske.[2] Područja su kasnije nazvana SAO Krajina (Srpska autonomna oblast) i, nakon što su lokalni lideri objavili nameru da integrišu SAO Krajinu sa Srbijom, Vlada Hrvatske je pokret za otcepljenje SAO Krajine proglasila pobunom.[3] Do marta 1991. sukob je eskalirao u rat.[4] U junu 1991. Hrvatska je proglasila nezavisnost nakon raspada Jugoslavije.[5] Usledio je tromesečni moratorijum,[6] nakon čega je deklaracija stupila na snagu 8. oktobra 1991.[7]

Pošto je Jugoslovenska narodna armija (JNA) pružila podršku rukovodstvu SAO Krajine i hrvatskoj policiji koja nije mogla da se izbori sa situacijom, u maju 1991. formiran je Zbor narodne garde (ZNG).[8] Razvoj vojske Hrvatske bio je ometen embargom UN na oružje uveden u septembru [9], dok je vojni sukob u Hrvatskoj nastavio da eskalira.[10] JNA je držala značajne snage u glavnom gradu Hrvatske, Zagrebu, tokom 1991.[11]

Eksplozije[uredi | uredi izvor]

Palmotićeva ulica u Zagrebu

U avgustu 1991. godine, Kontraobaveštajna služba Jugoslovenskog ratnog vazduhoplovstva (KOS) izvela je niz aktivnosti, pod šifrovanim nazivom Operacija Labrador, sa ciljem da diskredituje novoizabranu hrvatsku vladu. Planirano je da Operacija Labrador obuhvati nekoliko terorističkih napada koji bi išli ruku pod ruku sa aktivnostima Operacije Opera — propagandne kampanje osmišljene kako bi se mediji hranili dezinformacijama. Ove dve operacije imale su za cilj da prikažu Hrvatsku kao profašističku državu.[12] Alternativni naziv za Operaciju Opera je bio Operacija Opera-Orijentalis,[13] ili Operacija Opera Orientalis.[14]

Operacijom Labrador rukovodio je general-pukovnik Slobodan Rakočević, načelnik jugoslovenskog vazduhoplovstva KOS-a sa sedištem u Zemunu.[15][16] U Zagrebu je operativna kontrola Labradora dodeljena potpukovniku Ivanu Saboloviću,[17] i majoru Čedi Kneževiću.[15] Potpukovnik Radenko Radojčić je bio zadužen za skladištenje znatne količine eksploziva u Zagrebu i okolini i naknadno postavljanje eksplozivnih naprava na za to određena mjesta.[13][18] Eksploziv i druga municija bili su uskladišteni na nekoliko lokacija.[19]

Dana 19. avgusta, u okviru operacije Labrador postavljene su bombe u Jevrejski opštinski centar u Palmotićevoj ulici u Zagrebu[20] i jevrejski grobovi na groblju Mirogoj.[21] Eksplozije su izazvale materijalnu štetu, ali nije bilo žrtava. Nije bilo javnih preuzimanja odgovornosti za napad.[22] Osim dve eksplozije u Zagrebu, smatralo se da su agenti aktivni u okviru operacije Labrador odgovorni i za dizanje u vatduh dela pruge Zagreb–Beograd kod Vinkovaca i pruge između Gline i Vojnića.[13] Napadi na železnicu se takođe navode kao deo operacije Opera.[23]

Posledice[uredi | uredi izvor]

Neposredno nakon bombaških napada u Zagrebu, Josip Manolić, koji je tada bio imenovan za šefa hrvatske obavještajne službe, tvrdio je da su odgovorni hrvatski desničarski ekstremisti.[13] Operacija Labrador je prekinuta nakon što su ZNG i hrvatska policija zauzeli štab jugoslovenskog ratnog vazduhoplovstva u Zagrebu 15. septembra 1991. godine, tokom bitke kod kasarne. Materijali zarobljeni u objektu su šifre i kompjuterski diskovi u vezi sa operacijom Labrador, kao i Sabolovićeve beleške. Sabolović je materijal predao svom neposrednom pretpostavljenom u štabu Mirku Martiću, ali Martić nije uspeo da ih uništi. Kao odgovor, Sabolović je pobegao iz Zagreba. Hrvatskoj policiji trebalo je skoro mesec dana da pravilno analizira zarobljeni materijal i otkrije operaciju Labrador.[17] Sabolović je kasnije tvrdio da je samo deo mreže Operacije Labrador razbijen,[24] ali mu je protivrečio major KOS-a Mustafa Čandić koji je bio postavljen u zemunskom sedištu KOS-a.[15][25]

U jesen 1991. godine, hrvatske obaveštajne službe pokrenule su Operaciju Janjičar čiji je cilj bio razbijanje preostale mreže KOS-a u Hrvatskoj. Operacija je bila zajednička operacija svih hrvatskih obavještajnih službi. Ovlastili su ga Ivan Vekić i Gojko Šušak, tadašnji ministri unutrašnjih poslova i odbrane, a na čelu sa Josipom Perkovićem.[26] Do kraja 1991. uhapšeno je petnaest osumnjičenih; oni su naknadno razmenjeni za Antona Kikaša, kojeg je JNA zarobila dok je krijumčario avion sa oružjem u Hrvatsku.[27] Operacija je takođe dovela do oktrivanja spiska osumnjičenih operativaca KOS-a u Hrvatskoj sa 1.789 imena i pseudonima.[26]

Rakočeviću, Saboloviću, Radojčiću i još dvojici bivših agenata KOS-a suđeno je u Beogradu 1993. godine. Petorica su optuženi za podsticanje na terorizam i druga krivična dela, ali su svi oslobođeni.[28] Radojčić je ponovo uhapšen u Zagrebu krajem 1993.[26] Drugo suđenje Radojčiću i osmorici optuženih za operacije Labrador i Opera, održano je u Zagrebu i završeno je oslobađajućom presudom Radojčiću i Ratomiru Mažibradi, koji su bili u pritvoru, i osuđujućim presudama ostalim optuženima kojima je suđeno u odsustvu.[27]

Svedočeći na suđenju Slobodanu Miloševiću u Međunarodnom krivičnom sudu za bivšu Jugoslaviju 2002. godine, Čandić je naveo da su svi agenti operacije Labrador napustili Zagreb i sa sobom poneli preostalu dokumentaciju. On je rekao i da je KOS 1991. imao široku mrežu doušnika u okviru hrvatskih obaveštajnih službi i vladajuće Hrvatske demokratske zajednice. Čandić je takođe svedočio da je eksplozija na delu železnice kod Vinkovaca imala za cilj da umeša predsednika Hrvatske Franju Tuđmana.[29]

U periodu od februara do septembra 1992. godine[20] izvršena je sanacija štete od bombe na Jevrejskom opštinskom centru, uz pomoć državnih sredstava.[30]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ The New York Times & 19 August 1990.
  2. ^ ICTY & 12 June 2007.
  3. ^ The New York Times & 2 April 1991.
  4. ^ The New York Times & 3 March 1991.
  5. ^ The New York Times & 26 June 1991.
  6. ^ The New York Times & 29 June 1991.
  7. ^ Narodne novine & 8 October 1991.
  8. ^ EECIS 1999, str. 272–278.
  9. ^ The Independent & 10 October 1992.
  10. ^ UNSC & 28 December 1994, Section III.
  11. ^ Thomas & Mikulan 2006, str. 51.
  12. ^ Armatta 2010, str. 149.
  13. ^ a b v g Bilić 2005, str. 172.
  14. ^ The Jerusalem Post & 3 February 1993.
  15. ^ a b v ICTY & 11 November 2002, str. 12735.
  16. ^ Gow 2003, str. 61.
  17. ^ a b CIA 2002, str. 55.
  18. ^ ICTY & 11 November 2002, str. 12816.
  19. ^ ICTY & 11 November 2002, str. 12737.
  20. ^ a b JCZ 2012, str. 14.
  21. ^ Bilić 2005, str. 137.
  22. ^ The New York Times & 20 August 1991.
  23. ^ ICTY & 11 November 2002, str. 12740.
  24. ^ CIA 2002, str. 56.
  25. ^ Oslobođenje & 1 October 2010.
  26. ^ a b v Nacional & 27 February 2006.
  27. ^ a b HRT & 13 November 2002.
  28. ^ Radojčić 2009, str. 137.
  29. ^ Slobodna Dalmacija & 12 November 2002.
  30. ^ Cvitanic 2011, str. 47.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Knjige, naučni i stručni časopisi
Vesti
Međunarodni, vladini i drugi izvori
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Операција_Лабрадор&oldid=27858258”