Patrijarhat
Patrijarhat je društveni sistem u kojem položaje dominacije i privilegije imaju muškarci.[1][2][3] Termin patrijarhat se koristi kako u antropologiji da opiše porodicu ili klan koji kontroliše otac ili najstariji muškarac ili grupa muškaraca, tako i u feminističkoj teoriji da opiše širu društvenu strukturu u kojoj muškarci kao grupa dominiraju ženama i decom.[4]
Patrijarhalna ideologija deluje da objasni i opravda patrijarhat pripisujući rodnu neravnopravnost inherentnim prirodnim razlikama između muškaraca i žena, božanskoj zapovesti ili drugim fiksnim strukturama. Sociolozi često odbacuju pretežno biološka objašnjenja patrijarhata i tvrde da su procesi socijalizacije prvenstveno odgovorni za uspostavljanje rodnih uloga. Oni su osnova diskriminacije žena.[5] Sociobiolozi upoređuju ljudske rodne uloge sa rodnim ponašanjem kod drugih primata, a neki tvrde da rodna nejednakost potiče prvenstveno od genetskih i reproduktivnih razlika između muškaraca i žena. Socijalni konstrukcionisti osporavaju ovaj argument, tvrdeći da su rodne uloge i rodna nejednakost instrumenti moći i da su postale društvene norme za održavanje kontrole nad ženama.
Istorijski gledano, patrijarhat se manifestovao u društvenoj, pravnoj, političkoj, verskoj i ekonomskoj organizaciji niza različitih kultura.[6] Većina savremenih društava je u praksi patrijarhalna.[7][8]
Etimologija i upotreba[uredi | uredi izvor]
Patrijarhat doslovno znači „vladavina oca“[9][10] i dolazi od grčkog πατριάρχης (patriarkhēs),[11][12] „otac ili poglavar rase“,[13] što je složenica od πατριά (patria), „loza, poreklo, porodica, otadžbina“[14] (od πατήρ patēr, „otac“)[15] i ἀρχή (arkhē), „dominacija, autoritet, suverenitet“.[16]
Istorijski gledano, termin patrijarhat se koristio za označavanje autokratske vladavine muške glave porodice; međutim, od kasnog 20. veka takođe se koristi za označavanje društvenih sistema u kojima vlast prvenstveno imaju odrasli muškarci.[17][18][19] Termin su posebno koristili pisci povezani sa feminizmom drugog talasa, kao što je Kejt Milet; ovi pisci su nastojali da iskoriste razumevanje patrijarhalnih društvenih odnosa da oslobode žene od muške dominacije.[20][21] Ovaj koncept patrijarhata je razvijen da objasni mušku dominaciju kao društveni, a ne biološki fenomen.[18]
Tri objašnjenja patrijarhata[uredi | uredi izvor]
Tradicionalni patrijarhat - odnosi koji se temelje na moći i očinskoj vlasti. Očinska vlast u građanskom društvu postaje metafora za vladara kojem se pokoravaju podanici. U građanskom društvu vladar je zakon. Kao jedan od načina postanka političkog društva vidi u udruživanju velikog broja patrijarhalnih porodica.
Klasični patrijarhat - teorija političkog prava i političke pokornosti; sinovi se rađaju potčinjeni očevima, a time i politički potčinjeni. Politička je moć očinska, a proizlazi iz očeve prokreativne moći. Političko pravo smatralo se prirodnim. Moć oca je paternalna. U društvenom smislu prokreacija se monogenetski smatra posledicom prokreativne snage očevog semena. Neki elementi toga prisutni su i danas.
Savremeni patrijarhat - bratski, ugovorni i stvara kapitalističko građansko društvo. Temelji se na bratstvu kao kategoriji koju ne povezuje srodstvo, nego činjenica da je neko muškarac i odnosi se na javnu sferu. Većina teoretičara ugovora smatra da je porodica prirodna institucija i da očeva vlast proizlazi iz njegove prokreativne moći, iako se može temeljiti i na pristanku. Hobs nasuprot tome tvrdi da je porodica "veštačka institucija", pa je očevo pravo u skladu s tim konvencionalne i ugovorne prirode te počiva na sili. Još jedno nagađanje o poreklu patrijarhata govori da je u početku društvenog postanka društveni život bio uređen prema majčinskom pravu (matrijarhat), a srodstvo se gledalo matrilinijski. Polni promiskuitet onemogućavao je utvrđivanje očinstva.
Nastanak patrijarhata[uredi | uredi izvor]
Predpatrijahalna društva[uredi | uredi izvor]
Nalazi ukazuju da su u najmlađem dobu, oko 7000 godina p. n. e., na području današnje Evrope i Male Azije živjele veoma razvijene kulture, koje su njegovale poljoprivredu. U to doba žene su igrale važnu ulogu - ekonomski kao radnice, duhovno kao sveštenice, te je njihova društvena uloga bila naglašena. Rodbinske veze su se oslanjale na matrijarhat, dakle kćerke su nasljeđivale svoje majke. Muškarci su imali jednako važne uloge kao trgovci i zanatlije, i kako se čini u to doba nije bilo ratova. Važni centri ove rane kulture bili su na Balkanu, na području današnje Turske i pred-asirske kulture na području današnjeg Irana.
Patrijarhat[uredi | uredi izvor]
Danas postoje mnogobrojna objašnjenja i teorije o nastanku patrijarhata. Narodi koji su naseljavali područje Evrope vjerovatno su se društvenim prilikama razvijali u pravcu patrijarhata. Sve promjene se mogu dovesti u vezu sa azijatskim plemenima konjanika, koji su zbog suše i naglog porasta broja stanovnika morali napustiti svoje područje. Do ovog procesa seobe došlo je veoma rano (otprilike 3500. p. n. e.). Formiranje patrijarhata, marginalizacija žena i oružani sukobi nalaze zajedničke korijene. Stalni ratovi i osvajanja doveli su do dominacije patrijarhalnih kultura. Ove kulture su predstavljale okosnicu stvaranja evropske civilizacije (Grčke i Rimskog carstva). Posljednji centar stare, veoma razvijene poljoprivredne kulture, koju su vodile žene bio je na Kritu, koji je nestao u drugoj polovini drugog stoljeća p. n. e. zbog posljedica prirodnih katastrofa.
Za uticaj patrijarhalne kulture na srpski narod pogledati: Dete u srpskoj patrijarhalnoj porodici i Odlike srpske patrijarhalne kulture.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Definition of PATRIARCHY”. Merriam-Webster Dictionary (na jeziku: engleski). 3. 6. 2023.
- ^ „patriarchy”. Britannica (na jeziku: engleski). 2. 6. 2023.
- ^ „Meaning of patriarchy in English”. Cambridge Dictionary.
- ^ Hunnicutt, Gwen (2009). „Varieties of Patriarchy and Violence Against Women: Resurrecting 'Patriarchy' as a Theoretical Tool”. Violence Against Women. 15 (5): 553—573. ISSN 1077-8012. PMID 19182049. S2CID 206667077. doi:10.1177/1077801208331246. „The core concept of patriarchy [is a system] of male domination and female subordination [...] Although patriarchy has been variously defined, for purposes of this article, it means social arrangements that privilege males, where men as a group dominate women as a group, both structurally and ideologically [...]”
- ^ Nissen, A. (2023). „Gender-Transformative Remedies for Women Human Rights Defenders”. Business and Human Rights Journal. 8 (3): 374.
- ^ Malti-Douglas, Fedwa (2007). Encyclopedia of Sex and Gender. Detroit: Macmillan. ISBN 978-0-02-865960-2.
- ^ Lockard, Craig (2015). Societies, Networks, and Transitions: A Global History (3rd izd.). Stamford, Conn.: Cengage Learning. str. 88. ISBN 978-1-285-78312-3. „Today, as in the past, men generally hold political, economic, and religious power in most societies thanks to patriarchy, a system whereby men largely control women and children, shape ideas about appropriate gender behavior, and generally dominate society.”
- ^ Pateman, Carole (2016). „Sexual Contract”. Ur.: Naples, Nancy A. The Wiley Blackwell Encyclopedia of Gender and Sexuality Studies, Volume 5. John Wiley & Sons, Ltd. str. 1—3. ISBN 978-1-4051-9694-9. doi:10.1002/9781118663219.wbegss468. „The heyday of the patriarchal structures analyzed in The Sexual Contract extended from the 1840s to the late 1970s [...] Nevertheless, men's government of women is one of the most deeply entrenched of all power structures”
- ^ Ferguson, Kathy E. (1999). „Patriarchy”. Ur.: Tierney, Helen. Women's Studies Encyclopedia, Volume 2
. Greenwood Publishing. str. 1048. ISBN 978-0-313-31072-0.
- ^ Green, Fiona Joy (2010). „Patriarchal Ideology of Motherhood”. Ur.: O'Reilly, Andrea. Encyclopedia of Motherhood, Volume 1. SAGE. str. 969. ISBN 978-1-4129-6846-1.
- ^ „patriarchy”. Oxford Dictionaries. Arhivirano iz originala 3. 11. 2018. g. Pristupljeno 4. 1. 2019.
- ^ Harper, Douglas. „patriarchy”. Online Etymology Dictionary.
- ^ πατριάρχης. Liddell, Henry George; Scott, Robert; A Greek–English Lexicon at the Perseus Project.
- ^ πατριά. Liddell, Henry George; Scott, Robert; A Greek–English Lexicon at the Perseus Project
- ^ πατήρ. Liddell, Henry George; Scott, Robert; A Greek–English Lexicon at the Perseus Project.
- ^ ἀρχή. Liddell, Henry George; Scott, Robert; A Greek–English Lexicon at the Perseus Project.
- ^ Cannell, Fenella; Green, Sarah (1996). „Patriarchy”. Ur.: Kuper, Adam; Kuper, Jessica. The Social Science Encyclopedia. Taylor & Francis. str. 592—593. ISBN 978-0-41-510829-4.
- ^ a b Meagher, Michelle (2011). „Patriarchy”. Ur.: Ritzer, George; Ryan, J. Michael. The Concise Encyclopedia of Sociology. John Wiley & Sons. str. 441–442. ISBN 978-1-4051-8353-6.
- ^ Hennessy, Rosemary (2012). „Patriarchy”. Ur.: Harrington, A.; Marshall, B.L.; Muller, H. Encyclopedia of Social Theory. Routledge. str. 420–422. ISBN 978-1-13-678694-5.
- ^ Gardiner, Jean (1999). „Patriarchy”. Ur.: O'Hara, Phillip A. Encyclopedia of Political Economy, Volume 2: L–Z. Routledge. str. 843—846. ISBN 978-0-41-518718-3.
- ^ Fitzpatrick, Tony; et al., ur. (2013). „Patriarchy”. International Encyclopedia of Social Policy. Routledge. str. 987–. ISBN 978-1-13-661004-2.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Andelin, Helen B. (2007). Fascinating womanhood: how the ideal woman awakens a man's deepest love and tenderness. New York: Bantam Books. ISBN 9780553384277.
- Baron-Cohen, Simon (2003). The essential difference: the truth about the male and female brain. New York: Basic Books. ISBN 9780738208442.
- Fine, Cordelia (2010). „Introduction”. Delusions of gender: how our minds, society, and neurosexism create difference. New York: W.W. Norton. str. 15–16. ISBN 9780393068382.
- Bourdieu, Pierre (2001). Masculine domination. Cambridge, UK: Polity Press. ISBN 9780745622651.
- Durham, Meenakshi G. (1999). „Articulating adolescent girls' resistance to patriarchal discourse in popular media”. Women's Studies in Communication. Taylor & Francis Online. 22 (2): 210–229. doi:10.1080/07491409.1999.10162421.
- Gilligan, Carol (1982). In a different voice: psychological theory and women's development. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. ISBN 9780674445444.
- Smiley, Marion (2004). „Gender, democratic citizenship v. patriarchy: a feminist perspective on Rawls”. Fordham Law Review. Fordham University School of Law. 72 (5): 1599–1627.
- Keith, Thomas (2017). „Patriarchy, Male Privilege, and the Consequences of Living in a Patriarchal Society”. Masculinities in Contemporary American Culture: An Intersectional Approach to the Complexities and Challenges of Male Identity. Routledge. ISBN 978-1-31-759534-2.
- Light, Aimee U. (2005). „Patriarchy”. Ur.: Boynton, Victoria; Malin, Jo. Encyclopedia of Women's Autobiography, Volume 2: K-Z. Greenwood Publishing Group. str. 453—456. ISBN 978-0-313-32737-7.
- Messner, Michael A. (2004). „On patriarchs and losers: rethinking men's interests”. Berkeley Journal of Sociology. Regents of the University of California. 48: 74–88. JSTOR 41035593. Pdf.
- Mies, Maria (2014). Patriarchy and accumulation on a world scale: women in the international division of labour. London: Zed Books Ltd. ISBN 9781783601691.
- Smith, Bonnie G. (2004). Women's history in global perspective. Volume 2. Urbana: University of Illinois Press. ISBN 9780252029974.
- Pilcher, Jane; Wheelan, Imelda (2004). 50 key concepts in gender studies (PDF). London Thousand Oaks, California: Sage. ISBN 9780761970361. Arhivirano iz originala (PDF) 30. 12. 2016. g.
- Pinker, Steven (2002). The blank slate: the modern denial of human nature. New York: Viking. ISBN 9780142003343.
- Wood, Wendy; Eagly, Alice H. (septembar 2002). „A cross-cultural analysis of the behavior of women and men: implications for the origins of sex differences”. Psychological Bulletin. APA via PsycNET. 128 (5): 699–727. PMID 12206191. doi:10.1037/0033-2909.128.5.699.
