Prvoslav Nemanjić
| Stefan Prvoslav | |
|---|---|
 Manastir Đurđevi Stupovi kod Berana. | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | oko 1144. |
| Mesto rođenja | Raška |
| Datum smrti | između 1210. i 1219. godine |
| Mesto smrti | Raška |
| Grob | Manastir Đurđevi stupovi (Crna Gora) |
| Porodica | |
| Roditelji | Tihomir Zavidović |
| Dinastija | Nemanjići |
| župan | |
Stefan Prvoslav (oko 1144. - umro između 1210. i 1219.) je bio sin velikog župana Tihomira Zavidovića, odnosno bratanac osnivača dinastije Nemanjića, Stefana Nemanje. Poznat je kao ktitor manastira Đurđevih Stupova u Beranama.
Porodica[uredi | uredi izvor]
O Stefanu Prvoslavu je sačuvano malo podataka u izvornoj građi. Najviše podataka pruža natpis na južnom zidu zapadnog traveja ktitorske crkve Svetog Georgija u Budumlju, iznad Stefanovog groba: "..aria šesti dan prestavi se rab Božiji Stefan župan Prvoslav, sin velikago župana Tihomira, sinovac svetoga Simeona Nemanje i ktitor mesta ovog, gde mu je i grob"[1][2]. Natpis je ispisan u vreme novog oslikavanja crkve krajem 16. ili početkom 17. veka, ali se može smatrati da je prepisan sadržaj originalnog natpisa. Ovaj natpis objavio je 1900. godine Ljubomir Kovačević u Glasu Srpske kraljevske akademije.[3] Kovačevićevi zaključci bili su da je Stefan Prvoslav bio sin starijeg brata Stefana Nemanje, Tihomira. O samom Tihomiru nije sačuvano mnogo podataka. Poznato je da je on bio najstariji od četvorice sinova Zavide, koji je nakon svrgavanja župana Dese oko 1165. godine došao na raški velikožupanski presto.[4] Stefan Nemanja je ušao u sukob sa bratom oko položaja velikog župana. U bici kod Pantina Nemanja 1168. godine odnosi pobedu. Tihomir se udavio u Sitnici, a Nemanja preuzeo titulu velikog župana, te se potom izmirio sa braćom Stracimirom i Miroslavom. Kovačević je dopunio natpis na osnovu svoje pretpostavke o Stefanovom ocu, te nauka danas prihvata da je upravo najstariji Zavidin sin bio otac ktitora crkve Svetog Georgija, koji se pominje na natpisu.[5]
Godina rođenja[uredi | uredi izvor]
Godina rođenja Stefana Prvoslava nije poznata. Srđan Pirivatrić je izneo pretpostavke o vremenu njegovog rođenja. Analizom srpskih i grčkih izvora o najranijem periodu istorije Nemanjića, Pirivatrić je hronološki smestio svrgavanje Dese i dolazak Tihomira Zavidovića na velikožupanski presto na leto 1165. godine. Stefan Nemanja je svrgao brata najkasnije 1168. godine. Budući da je Tihomir bio stariji Nemanjin brat, on je morao biti rođen pre 1113. godine. Takođe, pre te godine morali su biti rođeni i Stracimir i Miroslav. Pirivatrić pretpostavlja da se Stefan Prvoslav pojavio na istorijskoj pozornici sredinom 12. veka. [6] Takođe, on ukazuje na činjenicu da je Tihomir mogao odrediti svog sina za udeonog kneza i dodeliti mu vladarsko ime Stefan, tek kada bi ovaj došao u određenu životnu dob. To isključuje mogućnost da je Stefan Prvoslav rođen tokom kratkotrajne očeve vladavine. Morao je biti rođen barem dvadesetak godina ranije. Na osnovu analogije sa primerima Stefana Nemanje i Svetog Save, autor pretpostavlja da je Prvoslav mogao postati župan u uzrastu otroka ili otročine, posle navršene 15 godine, a da je za očevog naslednika mogao biti proglašen kao junoša, kada je navršio 22. godinu. To bi značilo da je rođen najkasnije 1144. godine. [7]
Titula[uredi | uredi izvor]
Stefan Prvoslav je na pomenutom natpisu označen kao župan. Na kraju 12. veka u Raškoj sinovi župana su po sticanju određenih godina dobijali naslednu titulu župana i deo porodične baštine. Takođe, Prvoslav je nosio i vladarsko ime Stefan. Treba, međutim, praviti razliku između pomena imena Stefan iz vremena nakon Stefana Prvovenčanog i ranijih vremena. Najstariji poznati primer je srpski vladar Stefan Vojislav. I Miroslav i Stracimir, a možda i Tihomir se, kao i Stefan Nemanja, pominju pod imenom "Stefan". To znači da pomen vladarskog imena Stefan uz Prvoslava ne predstavlja izuzetak. Pirivatrić smatra da je vladarsko ime pored imena Prvoslav dokaz da je on bio određen za Tihomirovog naslednika.[8]
U vreme Tihomirove vladavine nasleđivanje se vršilo po principu seniorata. Uroša II su nasledila braća Beloš i Desa. Prvoslav zbog toga nije mogao biti proglašen za očevog naslednika na mestu velikog župana, već samo za naslednika udeone oblasti. Prvoslav je morao biti prvenac velikog župana Tihomira. Pirivatrić je izneo pretpostavku da je Tihomir imao još jednog sina, koji je bio otac bugarskog cara Konstantina Tiha.[9] Isti autor povezuje ime Prvoslav sa imenom Primislav pod kojim se u nekim izvorima javlja Uroš II Vukanović. Stoga od sa dosta rezerve iznosi pretpostavku da je Tihomirov sin kršten upravo u vreme vladavine ovog župana, po kome je i dobio ime. [10]
Ktitorstvo[uredi | uredi izvor]
Udeoni vladari u 12. veku u Raškoj imali su pravo na samostalnu ktitorsku delatnost. Stefan Nemanja dolazi u sukob sa braćom upravo zbog podizanja dve zadužbine (crkve Svetog Nikole i crkve Presvete Bogorodice kod Kuršumlije). Braća su smatrala da je Nemanji za taj čin bila potrebna saglasnost. Postavlja se pitanje da li je i Tihomir preduzimao kakvu ktitorsku delatnost. Pirivatrić je smatrao mogućim da je imao određenog udela u podizanju zadužbine Stefana Prvoslava. Nakon bitke kod Pantina, Nemanja se potrudio da se na njegovog brata zaboravi. Stoga nije neobično što se ovaj pominje tek u nadgrobnom natpisu Stefana Prvoslava. Prvoslav je, dakle, ili dovršio zadužbinu svoga oca ili ju je iz temelja podigao.
Ukoliko je Tihomir otpočeo izgradnju, Prvoslav je verovatno nije mogao dovršiti tokom vladavine Stefana Nemanje, budući da je ona bila posvećena upravu Svetom Đorđu, kome je bila posvećena i Nemanjina pobednička zadužbina Đurđevi Stupovi. [11]
Kasniji život[uredi | uredi izvor]
Zapis starca Simeona u Vukanovom jevanđelju beleži da je u građanskom ratu Stefana Prvovenčanog i Vukana Nemanjića značajnu ulogu odigrala "samodržavna vlastela" na Vukanovoj strani. Pomen vlastele upućuje na potomke udeonih kneževina iz ranijeg perioda, u koje bi se svakako mogao ubrojati i Stefan Prvoslav. Miroslav je takođe zasigurno imao barem jednog sina - Petra (možda i Andriju i Toljena), dok se o Stracimirovom eventualnom potomstvu ne zna ništa. Pirivatrić smatra da je pobeda Vukana bila i pobeda Stefana Prvoslava, koji se mogao boriti na njegovoj strani. Time bi se mogla objasniti i posveta Prvoslavovog manastira. Prvoslav je takođe mogao učestvovati kao jedan od "boljara" prilikom donošenja moštiju Stefana Nemanje u Srbiju. Upravo je u prvoj deceniji 13. veka i mogla biti dovršena njegova zadužbina.
Tačna godina smrti Stefana Prvoslava nije poznata. Do nje je došlo između svetiteljskog proslavljenja Nemanjinih moštiju i izbora manastira za sedište Budimljanske episkopije, dakle između 1210. i 1219. godine. Umro je 6. januara, na Bogojavljanje, što saznajemo iz natpisa. [12]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Jubilej Đurđevih stupova: Osam vekova svetlosti”. www.novosti.rs (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2020-06-09.
- ^ „Manastir Đurđevi Stupovi | Eparhija budimljansko-nikšićka”. www.eparhija.me. Pristupljeno 2020-06-09.
- ^ Kovačević 1900, str. 54–57
- ^ Pirivatrić (2011a), 109
- ^ Pirivatrić (2011b), 53
- ^ Pirivatrić (2011b), 54
- ^ Pirivatrić (2011b), 62
- ^ Pirivatrić (2011b), 58
- ^ Pirivatrić 2009, str. 313
- ^ Pirivatrić (2011b), 63
- ^ Pirivatrić (2011b), 64
- ^ Pirivatrić (2011b), 64-66
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Kovačević, Ljubomir (1900). Nekoliko pitanja o Stefanu Nemanji. Beograd, SKA.
- Pirivatrić, Srđan (2009), Jedna pretpostavka o poreklu bugarskog cara Konstantina Asena Tiha, ZRVI 46, 313-331.
- Pirivatrić, Srđan (2011a). "Manojlo I Komnin, "carski san" i "samodršci oblasti srpskog prestola". Zbornik radova Vizantološkog instituta God. 48, 89-118
- Pirivatrić, Srđan (2011b), O Stefanu Prvoslavu, ktitoru crkve Svetog Georgija u Budimlji, in: Đurđevi stupovi i Budimljanska eparhija. Zbornik radova, ed. M. Todić, M. Radujko, Berane–Beograd , 54–63.