Pređi na sadržaj

Sofija Grandakovska

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Profesor D-r
Sofija Grandakovska
Sofija Grandakovska
Naučni rad
Polje
Institucija
Poznata po
Nagrade
Zvanični veb-sajt
Sofija Grandakovska

Sofija Grandakovska (1973) je naučnica, pesnikinja i autorka u oblastima uporednih književnih studija i interdisciplinarnih studija Holokausta, jevrejske istorije, književnosti i kulture, specijalizovana za oblast jevrejske istorije i istorije Holokausta na Balkanu. Drugo područje njenog naučnog interesovanja su vizantijske studije. Grandakovska je objavila brojne naučne studije iz oblasti književne i vizuelne semiotike, teorije književnosti, kritike i interpretacije i umetnosti.

Karijera[uredi | uredi izvor]

Obrazovanje i rad[uredi | uredi izvor]

Sofija Grandakovska je diplomirala (1999), magistrirala (2007) i doktorirala (2009) (naučni smer) na Odeljenju za opštu i uporednu književnost, Filološkog fakulteta „Blaže Koneski“, Univerziteta „Sv. Ćirila i Metodija“ u Skoplju, Republika Severna Makedonija. Njene diplomske, magistarske i doktorske disertacije su iz oblasti književne i vizuelne semiotike.

U svojoj diplomskom disertaciji Intermedijalni aspekti ikone (teologija, semiotika, apstraktna umetnost) (1999), primenom semiotičkog modela uporednog proučavanja književnosti i vizuelnih umetnosti (srednjovekovna ikona i apstraktno slikarstvo), Grandakovska istražuje pitanje „Da li reč prethodi slici, ili slika prethodi reči?“ Kasnije je teza ovog rada razvijena i objavljena u njenoj akademskoj knjizi Portret slike [Portretot na slikata] (2010).[1]

Grandakovska je 2006 godine dobila nagradu „Najbolji mladi naučnik godine Vita Pop-Jordanova“ od Makedonske akademije nauka i umetnosti za izuzetan akademski rad i međunarodno objavljene naučne radove u oblasti uporednih književnih studija.[2]

Njena magistarska disertacija, odbranjena 2007 godine (objavljena pod naslovom „Govor molitve“ [Govorot na molitvata] u 2008),[3] usredsređena je na definisanje diskursa molitve u interdisciplinarnom domenu, od arhaičnih manifestacija do njegove književne fenomenologije u jevrejskoj, helenističkoj, vizantijskoj i staroslovenskoj književnoj tradiciji i semiotika antropologije.[4]

Grandakovsku je 2007 godine nominovalo Odeljenje za književnost i književne nauke Makedonske akademije nauka i umetnosti za naučno istraživanje u Srpske akademije nauka i umetnosti u Beogradu. Na Vizantološkom Institutu i Balkanološkom Institutu u SANU, Grandakovska istražuje na temu: „Istorijske perspektive između starozavetne poezije i vizantijske književnosti“, koju je kasnije razvila i razradila u svojoj doktorskoj disertaciji Bogorodični Akatist u kontekst vizantijske himnografije (2009)[5] kasnije objavljena u knjizi Nesedalna himna kroz reć i fresku [Nesedalnata himna niz slovo i freska] (2017).[6]

U proleće 2009 godine, Grandakovska bila je saradnik u umetničkom centru  apexart (Njujork),[7] a kasnije te godine postala je docent za oblast teorije kulture na Institutu za društvene i humanističke nauke „Evro Balkan“ (Skoplje), gde predavala je u periodu 2009-2013 godine.[8]  2014 godine izabrana je za višeg naučnog saradnika / vanrednog profesora na Institutu za nacionalnu istoriju, Univerzitet Sv. Ćirila i Metodija u Skoplju.[9]

U 2013. - 2014. godini, dr Grandakovska je radila kao postdoktorantkinja na Međunarodnom institutu za istraživanje holokausta Jad Vašema. Tema njenog istraživanja bila je „Holokaust u Makedoniji: Deportacija makedonskih Jevreja“,[10] sa fokusom na njihov nepriznati građanski status i njihov tretman kao nebugarskih državljana na teritoriji vardarske Makedonije koju je okupirala, administrirala i pripojila Kraljevina Bugarska, što je dovelo do njihovog deportovanja u Treblinku II kao res nullius.[11]

U 2016. - 2018. godini joj Kleims Konferens (Claims Conference) dodeljuje postdoktorska stipendija Saul Kagan za napredne Šoa studije za istraživanje „Jevreji iz Makedonije i Holokaust: rasa, državljanstvo, deportacija“. Njeno interdisciplinarno i interistorijsko naučno istraživanje bilo je usmereno na pitanja rase i nacije u 20. veku kroz primer različitih iskustava Holokausta makedonskih Jevreja, uključujući ona iz vardarske Makedonije i onih koji su boravili na teritoriji Jugoslavije. Kao Saul Kagan istraživač, Grandakovska je bila u afilijaciji sa Fakultetom za medije i komunikacije, Univerziteta Singidunum u Beogradu.[12]

2018. godine dr Grandakovska bila je gostujući naučnik u Centru za jevrejsku istoriju (Njujork) (Center for Jewish History). Njena tema istraživanja bila je „Razdvojene istorije Sefarda iz Monastira: Holokaust i migracija u Ameriku“. Osnovni fokus njenog istraživanja bio je usredsređen na naseljavanje takozvane Monastirlije, Sefarda iz makedonskog grada Monastir (Bitolj), u Njujorku, Indianapolisu i Ročesteru, koje se dogodilo tokom tri migraciona talasa u periodu između 1900 i 1924 godine. Grandakovska je istraživala njihovu institucionalnu (socijalnu, versku i profesionalnu) integraciju u novom američkom okruženju koje je pružilo novu geografsku referencu za ovu grupu kao i učešće Monastilije u stvaranju novog kulturnog narativa o istoriji seobe u 20. veku.[13]

Od 2019 godine, Grandakovska je profesor na John Jay College of Criminal Justice (City University of New York), na Odeljenju za antropologiju. Predmet koji ona predaje istražuje pitanja „kulture i zločina“ koja se manifestuju u nasilnom obliku, sa posebnim naglaskom na kolonijalizam, rat i genocid u različitim društvima, teritorijama i vremenima.[14]

Uporedna književnost i studije kulture[uredi | uredi izvor]

Sofija Grandakovska je autor nekoliko naučnih knjiga o interdisciplinarnim studijama književnosti, umetnosti i kulture.

Diskurs molitve [Govorot na molitvata] (2008) proučava fenomen molitve u ljudskoj istoriji i njeno poreklo, njen predknjiževni kontekst i njen razvoj u različitim civilizacijama i ljudskim načinima za prevazilaženje straha i traženje dobra. Knjiga dalje proučava molitvu kao književnu vrstu u helenističkoj, jevrejskoj, hrišćanskoj, vizantijskoj i staroslovenskoj književnosti.[15]

Portret slike [Portretot na slikata] (2010) je zbirka koja objedinjuje istraživanje sprovedeno u dvanaest različitih tema, povezane sa tumačenjem književnih pojava i oblika umetničkog i duhovnog izražavanja u srednjovekovnoj i savremenoj epohi. Teme su predstavljene kao teorijski prozori za razumevanjekulturnog nasleđa Republike Severne Makedonije, objedinjujući nekoliko humanističkih oblasti, poput arheologije i njenih poddisciplina, istorije likovne umetnosti, umetničke kritike, književnih žanrova, kulturno-istorijskih analiza i studija srednjovekovne i savremene duhovne kulture.[16][17]

Nesedalna himna kroz reč i fresku [Nesedalnata himna niz slovo i freska] (2017) je multidisciplinarna studija posvećena etičkim, estetskim i poetskim aspektima vizantijske Akatistne himne u njenom terminološkom razumevanju, istorijskom, književnom, liturgijskom i vizuelnom kontekstu. Istraživanje ulazi u književni tekst Akatista, kao i transformacija himne u slikarstvo (poput primera oslikanog ciklusa Akatista u crkvi „Sveti Dimitrije“ - Markov manastir kod Skoplja).[18]

Minijature i maksimale [Minujaturi i maksimali] (2020) je zbirka književnih naučnih kritičkih studija i eseja o nizu tema, sa tačkom kontakta oko uloge literature u savremenom društvenom kontekstu. Pet delova knjige posvećeno je antičkoj i vizantijskoj poetici i vizuelnim umetnostima, Holokaustu i jevrejskoj istoriji i kulturi (predstavljeni kroz arhivske dokumente o Sefardima u Osmanskoj Makedoniji i sefardskoj literaturi), modernim diskursima o ratu, antropologiji i dekonstrukciji centri moći, savremena makedonska književnost i pomaci u savremenoj svetskoj književnosti izazvani ruskom avangardnom prozom.[19]

Istorija Jevreja i Holokausta na Balkanu[uredi | uredi izvor]

Sofija Grandakovska je urednica, autorka predgovora i koautor dvojezične hrestomatije Jevreji iz Makedonije i holokaust: istorija, teorija, kultura [Evreite od Makedonije i holokaustot: istorija, teorija, kultura / The Jews from Macedonia and the Holocaust: History, Theory, Culture] (2011). Knjiga se pojavila u kontekstu nedostatka studija o sudbini Jevreja iz vardarske Makedonije tokom Drugog svetskog rata. Od 7.148 makedonskih Jevreja poslatih u logor za istrebljenje Treblinka, nijedan nije preživeo.[20][21] Prvu zbirku dokumenata o Holokaustu u Makedoniji objavile su Vera Vesković-Vangeli i Žamila Kolonomos tek 1986. godine. Knjiga dr Grandakovske iz 2011. godine smatra se drugim referentnom orijentirom na ovu temu. Hrestomatija je strukturisana kao interdisciplinarni i intertekstualni pristup, pokrivajući tri glavna aspekta diskusije o Holokaustu: istoriju, kulturu i teoriju. Sastoji se od originalnih tekstova 14 autora, kao i arhivske i fotografske građe.[22][23]

Grandakovska je autorka kataloga i ko-kurator (zajedno sa Žanetom Vangeli, dizajnerkom izložbe) multimedijalne izložbe Jevreji iz Makedonije i Holokausta (Makedonska akademija nauka i umetnosti, Skoplje, 2011) i Galerija Jevrejske zajednice, Beograd (2013), kao vizuelna replika na diskurzivnom nivou hrestomatije. Dokumentarni film Jevreji iz Makedonije i Holokaust, zasnovan na njenom istraživanju i kolekciku dokumenata, realizovala je Žaneta Vangeli, a producirao Institut za društvena i humanistička istraživanja „Evro-Balkan“ (2011).[2][24]

Dr Grandakovska je bila predavač, programski dizajner i organizator prvu letnju školu u studijama holokausta Različite strategije preživljavanja jevrejskih i romskih zajednica u Makedoniji: od otpora do memorijalizacije [The Diverse Survival Strategies of Jewish and Roma Communities in Macedonia: From Resistance to Memorialization] (2011) u Republici Severnoj Makedoniji, kojoj su prisustvovali mladi naučnici iz evropskih zemalja, a što nakon toga je praćeno nizom drugih aktivnosti.[25]

U periodu 2011–2012 godine, Grandakovska je sarađivala sa Majklom Berenbaumom  [Michael Berenbaum] i bila je angažovana grupe Berenbaum (Los Anđeles, Kalifornija) [Berenbaum Group] kao profesionalni savetnik i istraživač za konceptualni razvoj projekta „Izložba Memorijalnog muzeja Holokausta za Jevreje iz Makedonije“.[2]

Grandakovska bila je savetnik, istraživač i autor u segmentu fokusiranom na deportaciju Jevreja iz Makedonije i reorganizaciju jevrejske zajednice u Socijalističkoj Republici Makedoniji posle Drugog svetskog rata iz dokumentarnog filma Jevreji iz Makedonije, u režiji Dejana Dimeskog, u produkciji Nacionalne televizije i Ministarstva kulture Republike Severne Makedonije (2016–17).[26][27]

Sofija Grandakovska je 2018 godine bila glavni istraživač za Severnu Makedoniju u Evropskoj istraživačkoj infrastrukturi za Holokaust [European Holocaust Research Infrastructure] i autor studije o projektu za identifikovanje pravnih slučajeva relevantnih za Holokaust, uključujući velika suđenja u Makedoniji.[28][29] Drugo područje njenih istraživanja na ovu temu je sudbina makedonskih Jevreja koji su se tokom Drugog svetskog rata našli van Makedonije, na drugim teritorijama okupiranim od strane nacista. Grandakovska je prvi put identifikovala imena oko 200 makedonskih Jevreja koje su u ranoj fazi Holokausta ubili nemački okupator u Srbiji i njegov saradnik, kvislinška vlada Milana Nedića i ustaše u nacističkom satelitu Nezavisna Država Hrvatska.[30][31]

Poezija[uredi | uredi izvor]

Sofija Grandakovska je autor dve dvojezične knjige poezije. Osmi dan [Osmiot den / The Eighth Day] (2005) je savremena epsko-lirska poema o svetosti koja se doživljava i shvata kao svetlost i predmet ljudskom kriku. Poetska knjiga Prepečeno sunce [Prepečeno sonce / The Burning Sun] (2009) pretstavlja vrsta moderne religiozne imaginacije koja usvaja diskurs molitve kao njenog semiotičkog okvira za razumevanje intimnog oblika komunikacije sa svetošću.[32]

Pozadina[uredi | uredi izvor]

Preci Sofije Grandakovske su Sefardi iz mahala Veliko Dvorište [Golem Dvor] i Nova Sinagoga u osmanskom Monastiru (današnja Bitolj). Njeni neposredni preci su među retkima koji su preživeli Holokaust promenom imena.[33]

Radovi[uredi | uredi izvor]

Uporedna književnost i studije kulture

-autorske knjige

  • Diskurs molitve [Govorot na molitvata] (2008)[3]
  • Portret slike [Portretot na slikata] (2010)[1]
  • Nesedalna himna kroz reč i fresku [Nesedalnata himna niz slovo i freska] (2017)[6]
  • Minijature i maksimale [Minujaturi i maksimali] (2020)[34]

-ko-urednik i saradnik (autor):

  • DOMA [DOMA /HOME], knj. 0, dvojezično (englesko-makedonsko) izdanje book-zine, priredili Antonio Petrov, Sofija Grandakovska (2010)[35]

Istorija Jevreja i Holokausta na Balkanu

-urednik i koautor

  • Jevreji iz Makedonije i holokaust: istorija, teorija, kultura [Evreite od Makedonije i holokaustot: istorija, teorija, kultura / The Jews from Macedonia and the Holocaust: History, Theory, Culture] (2011)[36][37]

Poezija

  • Osmi dan [Osmiot den / The Eighth Day] (2005) [38]
  • Prepečeno sunce [Prepečeno sonce / The Burning Sun] (2009)[39]

Književni prevodi

  • Sefardske priče [Sefarski prikazni] (2014), Eliezer Papo, književne priče, prevod sa srpskog na makedonski jezik[40]
  • Sarajevo Megila [Sarajevska Megila] (2014), Eliezer Papo, roman, prevod sa srpskog na makedonski jezik[41]
  • Gospodar i njegovi studenti [Učitelot i negovite sogovornici] (2016), Eliezer Papo, roman, prevod sa srpskog na makedonski jezik[42]
  • 54 pesme i jedan stih [54 pesme i eden stih] (2018), knjiga poezije Aleksandra Petrova, prevod sa srpskog na makedonski jezik[43]

Nagrade[uredi | uredi izvor]

  • Zahvalnica za poseban doprinos stvaranju kapitalnog dela „Makedonija-milenijumske kulturno-istorijske činjenice“, koju dodeljuje Direkcija za zaštitu kulturnog nasleđa Republike Severne Makedonije pri Ministarstvu kulture (2013)
  • „Najbolja mlada naučnica godine „Vita Pop Jordanova“ koju je nagradila Makedonska akademija nauka i umetnosti, za njen akademski rad i međunarodno objavljene naučne studije u oblasti uporedne književnosti, prema međunarodnoj klasifikaciji (2006)
  • Plaketa za afirmaciju Univerziteta „Sv. Ćirila i Metodija“, kao dobitnica nagrade za Najboljeg mladog naučnika godine „Vita Pop Jordanova“ Makedonske akademije nauka i umetnosti (2006)
  • Nacionalno priznanje odlukom Vlade Republike Severne Makedonije kao dobitnice priznanja „Vita Pop-Jordanova“ iz Makedonske akademije nauka i umetnosti (2006)
  • Priznanje za akademski i istraživački rad na kulturnom nasleđu u Republici Severnoj Makedoniji (za projekat „Žensko monaštvo u Makedoniji“), dodeli Ford Grant [Ford Grant] i Muzej grada Skoplja (2004)[2][13]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b „Portretot na slikata : kniževna i vizuelna semiotika / Grandakovska, Sofija”. COBISS. ISBN 978-608-65215-0-9. Arhivirano iz originala 02. 06. 2021. g. Pristupljeno 8. 7. 2021. 
  2. ^ a b v g Vasil Mickovski (30. 4. 2013). „d-r Sofija Grandakovska: Makedonskiot identitet ne e plastelin za univerzalni figuri so folklorna moќ”. Globus (314): 199—202. Arhivirano iz originala 23. 07. 2013. g. Pristupljeno 8. 7. 2021. 
  3. ^ a b „Govorot na molitvata / Grandakovska, Sofija”. COBISS. ISBN 978-9989-2244-2-3. Arhivirano iz originala 02. 06. 2021. g. Pristupljeno 8. 7. 2021. 
  4. ^ Katica Ќulavkova (10. 11. 2008). „Izleze od pečat „Govorot na molitvata“ od Sofija Grandakovska”. Premin. Pristupljeno 8. 7. 2021. 
  5. ^ „Promocija održana na 4 mart 2010 godina” (PDF). Univerzitetski vesnik, izdanie na Univerzitetot Sv: Kiril i Metodij (104): 8—9. 1. 4. 2010. Pristupljeno 8. 7. 2021. 
  6. ^ a b „Nesedalnata himna niz slovo i freska / Grandakovska, Sofija”. COBISS. ISBN 978-608-200-339-9. Arhivirano iz originala 02. 06. 2021. g. Pristupljeno 8. 7. 2021. 
  7. ^ „Fellowship program - Sofija Grandakovska”. apexart. Pristupljeno 8. 7. 2021. 
  8. ^ „Institut za opštestveni i humanistički istražuvanja „Evro-Balkan“ - Bilten (I/13)”. 14. 9. 2009. Pristupljeno 8. 7. 2021. 
  9. ^ „Referat za izbor vo zvanjeto viš naučen sorabotnik/vonreden profesor vo Institutot za nacionalna istorija vo Skopje” (PDF). Bilten na Univerzitet „Sv. Kiril i Metodij“ (1070): 199—202. 16. 6. 2014. Pristupljeno 8. 7. 2021. 
  10. ^ „Past Research Fellows”. Jad Vašem. Pristupljeno 8. 7. 2021. 
  11. ^ הרצאת צוות חוקרים - סופיה גרנדקובסקה, Annual Lecture by Dr. Sofija Grandakovska: "Deportation of Macedonian Jews", International Institute for Holocaust Research of Yad Vashem, Jerusalem, 16. 1. 2014
  12. ^ „Sofija Grandakovska”. Claims Conference Saul Kagan Fellowship in Advanced Shoah Studies. Pristupljeno 8. 7. 2021. 
  13. ^ a b „CV Sofija Grandakovska” (PDF). John Jay College of Criminal Justice. Arhivirano iz originala (PDF) 06. 06. 2021. g. Pristupljeno 8. 7. 2021. 
  14. ^ „Sofija Grandakovska”. John Jay College of Criminal Justice. Pristupljeno 8. 7. 2021. 
  15. ^ Katica Ќulavkova (10. 11. 2008). „Izleze od pečat "Govorot na molitvata" od Sofija Grandakovska”. Premin. Pristupljeno 8. 7. 2021. 
  16. ^ Elizabeta Dimitrova. „Pogovor kon „Portretot na slikata“ od Sofija Grandakovska” (PDF). Premin. Pristupljeno 8. 7. 2021. 
  17. ^ „Sofija Grandakovska, Portretot na slikata KIC”. alter 85. Pristupljeno 8. 7. 2021. 
  18. ^ Elizabeta Dimitrova (12. 8. 2020). „Za „Akatistot niz slovo i freska“ (Skopje: Menora, 2017) od D-r Sofija Grandakovska”. Premin. Pristupljeno 8. 7. 2021. 
  19. ^ „Introductory word to Miniatures and Maximums (2020) by Dr. Katerina Josifoska”. Pristupljeno 8. 7. 2021. 
  20. ^ Sofija Grandakovska. „Whose Citizens Were the Jews Deported From Macedonia?” (PDF). Istorija, združenie na istoričarite na Republika Makedonija. Skoplje: ZIRM (1, L/LI, 2015/2016): 239—256. ISSN 0579-0263. Pristupljeno 8. 7. 2021. 
  21. ^ Sofija Grandakovska. „Unearthing Catastrophe in Macedonia - John Jay Fall 2019 Visiting Scholar”. John Jay College of Criminal Justice. Pristupljeno 8. 7. 2021. 
  22. ^ „Review of The Jews from Macedonia and the Holocaust: History, Theory, Culture by Prof. Dr. Krinka Vidakovic Petrov, Ohrid, 2011”. Pristupljeno 8. 7. 2021. 
  23. ^ „Review of The Jews from Macedonia and the Holocaust: History, Theory, Culture by Episcope of Pakrac and Slavonia (Croatia) and president of the Jasenovac Committee, Jovan Ćulibrk, MA, Ohrid, 2011”. Pristupljeno 8. 7. 2021. 
  24. ^ „Symposium project space”. Pristupljeno 8. 7. 2021. 
  25. ^ „The Diverse Survival Strategies of Jewish and Roma Communities in Macedonia: From Resistance to Memorialization (Summer School in Holocaust studies)” (PDF). Pristupljeno 8. 7. 2021. 
  26. ^ „2. epizoda dokumentarnog filma „Jevreji iz Makedonije“”. Pristupljeno 8. 7. 2021. 
  27. ^ „2. epizoda dokumentarnog filma „Jevreji iz Makedonije“”. Pristupljeno 8. 7. 2021. 
  28. ^ „2,000th Archival Institution Integrated into the EHRI Portal”. European Holocaust Research Infrastructure. 15. 1. 2019. Pristupljeno 8. 7. 2021. 
  29. ^ „Immovable Property Restitution Study” (PDF). European Shoah Legacy Institute. Arhivirano iz originala (PDF) 13. 06. 2021. g. Pristupljeno 8. 7. 2021. 
  30. ^ Sofija Grandakovska (2019). „Identifikacija na Evreite od Makedonija vo Srbija i Nezavisna država Hrvatska vo 1941 i 1942 godina” (PDF). Godišnjak za istraživanje genocida. Beograd / Kragujevac: Muzej žrtava genocida/Spomen-muzej „21. oktobar” (vol. 11/1): 203—242. Arhivirano iz originala (PDF) 24. 06. 2021. g. Pristupljeno 8. 7. 2021. 
  31. ^ Sofija Grandakovska. "Out of the Archives: Uncovering Victims of Genocide in Yugoslavia”. Newsletter, vol. 3, no. 1 spring (2020). New York: City University of New York, Department of Anthropology, pp. 18-20.
  32. ^ „After-words by Prof. Bojana Stojanović Pantović in: Sofija Grandakovska, The Burning Sun (2009)”. Pristupljeno 8. 7. 2021. 
  33. ^ „Sephardic Genealogy, Ottoman Macedonia”. interview with Sofija Grandakovska by the Center for Jewish History. Pristupljeno 8. 7. 2021. 
  34. ^ „Minujaturi i maksimali / Grandakovska, Sofija”. COBISS. ISBN 978-608-4646-35-8. Arhivirano iz originala 02. 06. 2021. g. Pristupljeno 8. 7. 2021. 
  35. ^ Antonio Petrov, Sofija Grandakovska. „DOMA [HOME]” (na jeziku: engleski i makedonski) (0). Massachusetts: The Harvard University/Skoplje: Kino Oko. ISBN 978-608-65159-0-4. Pristupljeno 8. 7. 2021. 
  36. ^ „Evreite od Makedonija i holokaustot: istorija, teorija, kultura / Grandakovska, Sofija”. COBISS. ISBN 978-9989-136-74-0. Arhivirano iz originala 02. 06. 2021. g. Pristupljeno 8. 7. 2021. 
  37. ^ „The Jews from Macedonia and the Holocaust: History, Theory, Culture / Grandakovska, Sofija”. COBISS. Arhivirano iz originala 02. 06. 2021. g. Pristupljeno 8. 7. 2021. 
  38. ^ „Osmiot den = The eighth day / Grandakovska, Sofija”. COBISS. ISBN 9989-168-00-8. Arhivirano iz originala 02. 06. 2021. g. Pristupljeno 8. 7. 2021. 
  39. ^ „Prepečeno sonce = The burning sun / Grandakovska, Sofija”. COBISS. ISBN 978-9989-189-52-4. Arhivirano iz originala 02. 06. 2021. g. Pristupljeno 8. 7. 2021. 
  40. ^ „Sefardski prikazni / Papo, Eliezer”. COBISS. ISBN 978-608-4714-07-1. Arhivirano iz originala 02. 06. 2021. g. Pristupljeno 8. 7. 2021. 
  41. ^ „Saraevska megila / Papo, Eliezer”. COBISS. ISBN 978-608-4714-06-4. Arhivirano iz originala 02. 06. 2021. g. Pristupljeno 8. 7. 2021. 
  42. ^ „Učitelot i sogovornicite / Papo, Eliezer”. COBISS. ISBN 978-608-65529-7-8. Arhivirano iz originala 02. 06. 2021. g. Pristupljeno 8. 7. 2021. 
  43. ^ „54 pesni i eden stih / Petrov, Aleksandar”. COBISS. ISBN 978-608-261-000-9. Arhivirano iz originala 02. 06. 2021. g. Pristupljeno 8. 7. 2021. 
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Софија_Грандаковска&oldid=27010140”