Socijalistička partija Jugoslavije

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Socijalistička partija Jugoslavije (SPJ) je bila socijalistička stranka u Kraljevini Jugoslaviji. Osnovana je 18. decembra 1921. godine, od strane Socijalističke radničke partije Jugoslavije (SRPJ, tkz centrumaši), Jugoslovenske socijaldemokratske stranke (JSDS) i Socijaldemokratske stranke Jugoslavije (SSJ). Do 1928. godine prevlast u rukovodstvu je imala „reformistička desnica“ predvođena Vitomirom Koraćem, kada je smenjena od strane „centrumaške“ grupe dr Živka Topalovića.[1] Bila je protivnik KPJ u radničkom pokretu Jugoslavije između dva svetska rata.

Osnivanje[uredi | uredi izvor]

Socijalistička partija Jugoslavije osnovana je od strane Socijalističke radničke partije Jugoslavije, Jugoslovenske socijaldemokratske stranke i Socijaldemokratske stranke Jugoslavije.

Socijaldemokratska stranka Jugoslavije (SSJ) je formirana na Konferenciji u Zagrebu od 2. do 3. aprila 1920. godine. Ova stranka nastala je od pristalica Vitomira Koraća iz Hrvatske, Bosne i Hercegovine i Vojvodine. Ovoj partiji pristupili su i ostaci Socijaldemokratske stranke Hrvatske i Slavonije.[2]

Na vanrednoj skupštini Jugoslovenske socijaldemokratske stranke (JSDS), tzv „Mariborska skupština“, održana u Mariboru od 11. do 13. aprila 1920. godine, na kojoj su prisustvovali delegati socijalističkih organizacija iz Celja, Ptuja i Maribora, preovlađivali su pogledi da se stupi u ujedinjenje sa (SRPJ(k) i izabran je novi Izvršni odbor, iz kog su izbačeni desničari. Potom je 13. aprila u Ljubljani održan sastanak novog i starog rukovodstva, na kom je posredovao Filip Filipović. Iako je na sastanku bilo odlučeno da se JSDS ujedini sa SRPJ(k), do toga nije došlo, a pristalice novog rukovodstva su napustile stranku i prišle SRPJ(k).[3]

Nakon Vukovarskog kongresa KPJ tzv „centrumaška“ struja u KPJ iznela je optužbe na račun Vukovarskog kongresa i rukovodstva KPJ i optužili Kominternu da sprovodi rascep u međunarodnom radničkom pokretu. Centrumaška grupa je odlukom CPV KPJ od 10. decembra 1920. godine isključena iz Partije.[4] 27. i 28. marta 1921. godine u Beogradu održana je Zemaljska socijalistička konferencija na kojoj je organizovana Socijalistička radnička partija Jugoslavije (SRPJ). U nju su tada ušle centrumaške grupe iz Srbije i Bosne i Hercegovine i deo Nemaca socijalista iz Banata. Konferenciji su prisustvovali i delegati Jugoslovenske socijaldemokratske stranke (JSDS), ali oni nisu stupili u ovi partiju, kao ni centrumaši iz Hrvatske (koji su napustili KPJ posle Vukovarskog kongresa). Krajem maja Partiji su pristupili i centrumaši iz Hrvatske.[5]

1. i 2. avgusta u Beogradu održan je sastanak predstavnika Jugoslovenske socijaldemokratske stranke, Socijaldemokratske stranke Jugoslavije i Socijalističke radničke partije Jugoslavije na kom je stvorena Socijalistička zajednica Jugoslavije. Oni su tada potpisali „Protokol sporazuma socijalističkih partija Jugoslavije“ kojim se utvrđeni principi i taktika zajedničkog delovanja do definitivnog ujedinjenja ovih partija. U cilju ujedinjenja formiran je Odbor ujedinjenja koji je radio na usaglašavanju stavova i izradi nacrta Programa, Statuta i drugih dokumenata nove stranke.[6]

Do ujedinjenja ovih stranaka došlo je 18. decembra 1921. godine kada je u Beogradu održan Kongres i stvorena je Socijalistička partija Jugoslavije (SPJ).[1]

Na Prvom kongresu, septembra 1923. godine, SPJ je pristupila Radničkoj i socijalističkoj internacionali, usvojila program kojim je proglasila da su reforme i dugotrajna legalna klasna borba jedini put u socijalizam, zatražila unitarističku parlamentarnu republiku Jugoslaviju sa širokim samoupravama, založila se za agrarnu reformu i drugo.

Međunarodno članstvo[uredi | uredi izvor]

Bila je članica Radničke i socijalističke internacionale između 1923. i 1929, i ponovno između 1934. i 1940. godine.[7]

Stranačka štampa[uredi | uredi izvor]

Stranka je objavljivala sedmičnik "Radničke novine" (Beograd). Ostali sedmični listovi su bili "Delavec" (Ljubljana), "Delavska Politika" (Maribor) i "Radničke novine" (Zagreb). Stranka je objavljivala svakih pola meseca u Mariboru list "Volksstimme" (Glas naroda), na nemačkom jeziku.[8]

Dalji razvoj[uredi | uredi izvor]

SPJ se održavala zahvaljujući čvrstim uporištima u radničkim socijalnim ustanovama i sindikatima. Početkom 1928. godine imala je oko 4.000 članova, od ​​kojih oko 300 žena. Omladinska organizacija stranke imala je oko 1.500 članova. Učestvovala je na skupštinskim izborima 1923. godine, dobivši dva mandata, 1925. i 1927. godine, sa jednim mandatom. Stranka je dobila oko 25.000 glasova na opštinskim izborima 1927. godine i osvojila oko 100 mesta u lokalnim skupštinama širom zemlje. Na parlamentarnim izborima iste godine izabran je jedan kandidat stranke, Josif Petejan.[9]

Stalno je imala negativan stav prema svim boljševičko-komunističkim pokretima, smatrajući ih teorijskom i praktičnom devijacijom.

SPJ je razvijala saradnju sa građanskom opozicijom. Na skupštinskim izborima 1938. godine, kandidati SPJ su učestvovali na listi opozicionog bloka, čiji je nosilac bio Vlatko Maček. Na osnovu politike narodnih frontova, sarađivali su i sa komunistima, u okviru sindikalnog pokreta URS, ali u martu 1940, pod utiskom rata između SSSR i Finske, dalja saradnja je ocenjena nemogućom.[10]

Tokom Drugog svetskog rata, deo predratnog članstva SPJ svrstao se uz Jedinstveni narodnooslobodilački front Jugoslavije, koji je postao deo Narodnooslobodilačkog pokreta Jugoslavije, dok je stranački funkcioner Živko Topalović postao blizak saradnik Dragoljuba Mihailovića.[11][12]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b Hronologija SKJ 1980, str. 115.
  2. ^ Hronologija SKJ 1980, str. 87.
  3. ^ Hronologija SKJ 1980, str. 88.
  4. ^ Hronologija SKJ 1980, str. 100.
  5. ^ Hronologija SKJ 1980, str. 110.
  6. ^ Hronologija SKJ 1980, str. 113.
  7. ^ Kowalski, Werner. Geschichte der sozialistischen arbeiter-internationale: 1923 - 19. Berlin: Dt. Verl. d. Wissenschaften, 1985.
  8. ^ Labour and Socialist International. The Socialist Press - The press of the parties affiliated to the Labour and Socialist International. Series 3 - No. 4. Zurich, April 1933. p. 78
  9. ^ Labour and Socialist International. Kongress-Protokolle der Sozialistischen Arbeiter-Internationale - B. 3.1 Brüssel 1928. Glashütten im Taunus: D. Auvermann, 1974. pp. IV. 79-81
  10. ^ "Vreme", 10. mart 1940, str. 6. digitalna.nb.rs
  11. ^ Pavlowitch, Stevan K. Serbia: The History Behind the Name. London: Hurst & Co, 2001. p. 152
  12. ^ Pavlowitch, Stevan K. Hitler's New Disorder: The Second World War in Yugoslavia. New York: Columbia University Press, 2008. p. 289

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Toma Milenković, Socijalistička partija Jugoslavije (1921-1929), “Institut za suvremenu istoriju”, Beograd, 1974.
  • Mala politička enciklopedija. „Savremena administracija“, Beograd 1966. godina.


Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Социјалистичка_партија_Југославије&oldid=27010313”