Spomenici NOB u Topoli
|
Ovaj članak je deo članka o Spomenicima posvećenim Narodnooslobodilačkoj borbi 1941—1945.
|
U Topoli se nalaze dva spomenika posvećena Narodnooslobodilačkoj borbi — Spomenik Majkama i ćerkama Šumadije i Spomenik Kameni buket. Oba spomenika nalaze se ispred objekta poznatog pod nazivom „Vinogradareva kuća”, u neposrednoj blizini ulaza u Spomen kompleks Zadužbina Kralja Petra I na Oplencu. [1]
Spomenik Majkama i ćerkama Šumadije[uredi | uredi izvor]
Skulpturalna kompozicija „Majkama i ćerkama Šumadije” je izgrađen 1966. godine i svečano otkriven 4. jula iste godine u okviru proslave Dana borca i 25-ogodišnjice ustanka. Isklesan u belom venčačkom mermeru i visine je 2,6 metara, a autor je vajar Ante Gržetić iz Kotora. Spomenik je posvećen svim majkama i ćerkama Šumadije, palim u periodu od 1941. do 1945. godine, ali je inspiraciju za izradu spomenika autor pronašao u tragičnom stradanju narodnog heroja Darinke Radović i njenih ćerki Radmile i Stanke, u selu Rajkovac, kod Topole 23. maja 1943. godine.[2]
Spomenik predstavlja tri figure u samrtnom grču[3] i dosta vizuelno podseća na spomenik „Bola i prkosa”,[4] koji je isti autor izradio 1959. godine u znak sećanja na narodnog heroja Nadu Naumović, koja je bila jedina žena streljana u Kragujevcu, oktobra 1941. godine. Ovaj spomenik nalazi se u spomen-parku „Kragujevački oktobar” u Šumaricama.[2]
Na postamentu prednje strane spomenika nalazi se natpis:[2]
- Majkama i ćerkama Šumadije 1941—1945
- Darinka
- Radmila i Stanka
- Majkama i ćerkama Šumadije 1941—1945
Na postamentu zadnje strane nalazi se zapis pesnika Vaska Pope:[2]
- Zapis o Darinki od Rajkovca
- Imala sam dve kćeri
- i jednu Srbiju
- sebe nisam brojala
- sebe ni sada ne brojim
- dve golubice sa moga dlana
- iskupiše od noža miljenicu
- priđite mi da je vidim
- stasalu za večnost života
- Imala sam dve kćeri
- Zapis o Darinki od Rajkovca
Spomenik Kameni buket[uredi | uredi izvor]
Spomenik „Kameni buket”, rad vajara Milije Glišića je izgrađen 1971. godine i predstavlja četiri kamene glave izrađene u belom venčačkom mermeru većih dimenzija. To su glave četiri narodna heroja iz topolskog kraja — Darinke Radović, Sofije Ristić, Milana Blagojevića Španca i Milića Radovanovića.[2] Ovaj spomenik se januara 1992. godine našao na meti vandala kada su skulpturama oštećeni nosevi u uši, ali zbog svoje masivnosti nisu mogle biti uništene.[1]
- Darinka Radović (1896—1943), aktivistkinja Narodnooslobodilačkog pokreta, koja se krajem 1941. povezala sa partizanima i sa svojim ćerkama Radmilom (1922—1943) i Stankom (1929—1943) aktivno učestvovala u Naroodnooslobodilačkom pokretu — prenosila je poruke, čuvala i lečila ranjenike i dr. Četnici su otkrili njihov ilegalni rad i uhapsili ih 21. maja 1943. godine. Pošto su odbile da otkriju zemunicu, u kojoj se skrivao ranjeni partizan, naterali su Darinku da gleda klanje svojih ćerki, a potom su i nju zaklali. Za narodnog heroja je proglašena 9. oktobra 1953. godine.[5]
- Sofija Ristić (1902—1944), aktivistkinja Narodnooslobodilačkog pokreta, čija je kuća bila sedište Štaba obnovljenog Prvog šumadijskog odreda, kao i sedište partijskih rukovodilaca, partizanskih kurira i boraca, skrovište za ranjenike i dr. U samoj kući je imala dve zemunice, a nedaleko od kuće u šljiviku još jednu. Zbog saradnje sa partizanima četnici su decembra 1943. godine ubili njenog supruga Radojicu (1902—1943), a ona je bila tri puta hapšena. Uprkos svemu ostala je privržena NOP-u, sve do svoje tragične smrti 18. marta 1944. godine kada su je četnici mučili u i zaklali na očigled njeno petoro dece. Za narodnog heroja proglašena je 9. oktobra 1953. godine.[5]
- Milan Blagojević Španac (1905—1941), metalski radnik i član KPJ od 1928. godine. Godine 1935. je bio upućen na školovanje u Sovjetski Savez, a odatle je 1937. godine otišao u Španiju, gde je učestvovao u Španskom građanskom ratu. Nakon okupacije, 1941. godine bio je organizator ustanka u Šumdiji i prvi komandant Prvog šumadijskog partizanskog odreda. Na prevaru su ga zarobili četnici i zaklali 29. oktobra 1941. godine u Požegi. Za narodnog heroja proglašen je 9. maja 1945. godine.[6]
- Milić Radovanović Mladen (1920—1944), student medicine i član KPJ od 1940. godine. Bio je jedan od organizatora ustanka u topolskom kraju. Bio je borac u Prvom šumadijskom odredu, a nakon Prve neprijateljske ofanzive je ostao na terenu Šumadije, gde je ilegalno delovao kao politički radnik i radio na organizovanju NOP-a, partijske tehnike u topolskom kraju i bio sekretar Okružnog komiteta SKOJ-a. Poginuo je 10. februara 1944. godine u sukobu sa pripadnicima Srpske državne straže. Za narodnog heroja proglašen je 5. jula 1951. godine.[7]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b „Vinogradareva kuća, oplenac.rs”. Arhivirano iz originala 24. 06. 2018. g. Pristupljeno 23. 06. 2018.
- ^ a b v g d Popović 1981, str. 238.
- ^ „Spomenik Majci i ćerkama, skulpture-srbija.com”. Arhivirano iz originala 23. 06. 2018. g. Pristupljeno 23. 06. 2018.
- ^ „Spomenik Bola i prkosa, skulpture-srbija.com”. Arhivirano iz originala 23. 06. 2018. g. Pristupljeno 23. 06. 2018.
- ^ a b Narodni heroji 2 1982.
- ^ Narodni heroji 1 1982.
- ^ Narodni heroji 2 1982, str. 151.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Popović, Razumenka Zuma (1981). Spomenici Narodnooslobodilačke borbe i revolucije SR Srbije 1941—1945. Beograd: NIRO Eksport Pres.
- Narodni heroji Jugoslavije tom I. Beograd: Narodna knjiga. 1982.
- Narodni heroji Jugoslavije tom II. Beograd: Narodna knjiga. 1982.
- Đurić, Dejan (2016). „Kultura sećanja između pamćenja i zaborava : osvrt na stanje spomenika NOB na području opštine Topola”. Topolski zapisi : zbornik Književnog kluba Kulturnog centra Topola. V: 135—139. COBISS.SR 523490965
