Sporazum Venizelos-Titoni
Sporazum Venizelos–Titoni bio je tajni neobavezujući sporazum između premijera Grčke Elefteriosa Venizelosa i talijanskog ministra spoljnih poslova Tomaza Titonija sklopljen jula 1919. godine, tokom Pariske mirovne konferencije.
Pozadina[uredi | uredi izvor]
Londonskim sporazumom iz 1915. godine, Italiji su za ulazak u rat obećani, uz ostalo, Sazan, Valona i okolna teritorija, kao i dio Anadolije oko Antalijskog zaliva. To je potvrđeno Ugovorom u Sen Žanu de Morijena iz 1917. godine, kojim je Italiji obećan cijeli jugozapad Anadolije, od Smirne do Mersina. Međutim, na Pariskoj mirovnoj konferenciji, koja je počela 18. januara 1919. godine, saveznici su stav promijenili; američki predsjednik Vudro Vilson, koji se zalagao za samoopredjeljenje, protivio se svakoj pretenziji koju nije podržavalo domicilno stanovništvo, dok Francuzi i pogotovo Englezi (pravdajući se izostankom Rusije u Sen Žanu de Morijena, zbog revolucije) nisu htjeli novog rivala na Sredozemlju. Talijanski ministar spoljnih poslova Sidni Sonino odlučio je stoga na svoju ruku poslati talijansku vojsku u Anadoliju.[1]
Dana 28. marta, Talijani su zauzeli Antaliju, a potom nastavili u svim pravcima. Kako je 24. aprila Italija konferenciju napustila zbog Vilsonovog protivljenja talijanskoj okupaciji Dalmacije i Rijeke, britanski premijer Dejvid Lojd Džordž, pod izgovorom tobože ugroženosti hrišćana, isposlovao je saglasnost Francuza i Amerikanaca i 6. maja Grčka je dobila zeleno svjetlo za okupaciju egejske obale Anadolije. Dana 15. maja, Grci su zauzeli Smirnu, a potom i okolnu teritoriju: gradove Urlu, Seferihisar, Manisu, Turgutlu, Ajvaluk, Nazili, sve do Ajduna na jugu. S druge strane, nakon što su Talijani saznali za zeleno svjetlo Grčkoj, zauzeli su još priobalnih gradova: 11. maja Bodrum i Marmaris, 14. maja Kušadasi, 18. maja Seke (tur. Söke).[1][2]
Sporazum[uredi | uredi izvor]
Nakon što je talijanski premijer Vitorio Emanuele Orlando, zbog neuspjeha na Pariskoj konferenciji, 23. juna podnio ostavku, naslijedio ga je Frančesko Saverio Niti, koji je za ministra spoljnih poslova i predstavnika Italije na konferenciji izabrao Tomaza Titonija. Dana 29. jula, Titoni je sa grčkim premijerom Venizelosom sklopio tajni sporazum o podeli teritorije u Albaniji i Anadoliji.[1]
Sažetak sporazuma:
- Italija se obavezala u potpunosti podržati grčke pretenzije u istočnoj i zapadnoj Tračkoj predstavljene u grčkom memorandumu od 30. decembra 1918, kao i grčku pretenziju na sjeverni Epir unutar naznačene linije. Takođe, Italija se odrekla u korist Grčke suvereniteta nad ostrvima koje je prethodno zauzela u Egejskom moru osim Rodosa (koji je trebao ostati pod talijanskom vlašću sve dok Grčkoj Britanija ne ustupi Kipar, kada bi bio održan referendum o ujedinjenju s Grčkom).[3]
- Grčka se obavezala podržati talijanski zahtjev za protektorat nad Albanijom i suverenitet nad Valonom s neophodnim zaleđem. Krfski moreuz je trebao biti proglašen neutralnom zonom. U slučaju da se grčke pretenzije u Tračkoj i Sjevernom Epiru priznaju, Grčka se obavezala odreći se u korist Italije oblasti u Maloj Aziji južno od naznačene linije, čak i ako se, zbog američkog protivljenja, Korča ne dodijeli Grčkoj. Grčka se obavezala i dati Italiji u zakup na 50 godina slobodnu zonu u luci Smirna.[3]
Epilog[uredi | uredi izvor]
Dana 14. januara 1920. godine, na Pariskoj mirovnoj konferenciji, Niti, Dejvid Lojd Džordž i francuski premijer Žorž Klemanso, tokom izostanka Amerikanaca, sklopili su sporazum o djelimičnoj podjeli Albanije između Crne Gore, Srbije i Grčke. Krajem januara 1920. godine, na kongresu u Lušnji Albanci su pro-italijansku vladu zamijenili novom. U narednom periodu, talijanski vojnici u Albaniji povukli su se u nekoliko većih gradova i njihovu okolinu. Dana 4. juna, u Valoni je izbio albanski ustanak protiv talijanske okupacije, nakon što su Talijani odbili albanski zahtjev da napuste taj dio zemlje. Talijani su se zabarikadirali u gradu i počeli umirati od malarije, a u Trstu i Ankoni su se vojnici koji su trebali doći kao pojačanje pobunili.
Dana 15. juna 1920. godine, Nitija je naslijedio Đovani Đoliti, koji je za ministra spoljnih poslova imenovao Karla Sforcu. Imajući u vidu situaciju u Albaniji i Italiji, kao i Vilsonovo protivljenje okupaciji teritorija na kojima živi drugi narod, Sforca je 22. jula obavijestio Venizelosa da se sporazum raskida. Potom je s Albancima 2. avgusta potpisao Sporazum u Tirani, kojim Italija priznaje nezavisnost Albanije i povlači se iz Valone i drugih albanskih gradova, osim ostrva Sazan radi kontrole Otrantskih vrata. Dana 10. avgusta, Sporazumom u Sevru, cijeli jugozapad Anadolije postao je tek talijanska interesna sfera, da bi Lozanskim mirom 1923. godine Italija ostala i bez toga.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v Malinconi, Michael (2021). „The Italian military presence in Anatolia (1919-1922)” (PDF). Opinio Juris.
- ^ „1919”. www.ktb.gov.tr. Pristupljeno 2024-05-16.
- ^ a b Burgwyn, H. James (1997). Italian foreign policy in the interwar period : 1918 - 1940 (1. publ. izd.). Westport, Conn. [u.a.]: Praeger. str. 15. ISBN 978-0-275-94877-1.